La cumparsita
Lê Ngọc Phượng
"La cumparsita" (tiếng Tây Ban Nha dịch ra tiếng Việt: "Cuộc diễu hành nhỏ") là một bản nhạc tango không lời được nhạc sĩ người Uruguay Gerardo Matos Rodríguez sáng tác vào năm 1916. Thực tế, Roberto Firpo (giám đốc kiêm nghệ sĩ vĩ cầm của dàn nhạc biểu diễn ra mắt bản nhạc này) đã bổ sung những đoạn trong các bản tango "La Gaucha Manuela" và "Curda Completa" của ông vào bản hành khúc dành cho carnaval của Matos ("La Cumparsita"), từ đó tạo nên bản "La cumparsita" như được biết đến hiện nay.
Năm 1924, nghệ sĩ người Argentina Pascual Contursi đặt lời cho bản nhạc, khiến nó nhanh chóng biến thành một bản hit. Phiên bản này hiện được coi là bài hát tango nổi tiếng nhất trên thế giới, đứng ngay phía trước bản "El Choclo".
Contursi thu âm bài hát dưới nhan đề "Si Supieras" (nghĩa là "Nếu bạn biết"). Thời gian đó Matos Rodríguez đang sống tại Paris, Pháp. Anh phát hiện tác phẩm đã trở nên nổi tiếng lúc nói chuyện với nghệ sĩ vĩ cầm kiêm trưởng dàn nhạc tango người Uruguay Francisco Canaro khi ông đang biểu diễn bài hát dưới tựa đề "Si Supieras". Canaro cho anh biết rằng bài hát được "tất cả các dàn nhạc cuồng mê".[*]
Vấn đề bản quyền bài hát đã được đặt ra.
Matos Rodríguez dành hai thập niên tiếp theo để đấu tranh pháp lý đòi tiền tác quyền và cuối cùng cũng thành công khi đảm bảo rằng bài hát từ giờ sẽ lấy lại nhan đề cũ là "La cumparsita". Tuy nhiên, phần lời hát của Contursi đã gắn chặt với bài hát.
Năm 1948, Canaro dàn xếp một thỏa thuận giúp chấm dứt các vụ kiện tụng. Ông xác định 20% tiền tác quyền sẽ thuộc về Contursi và đối tác kinh doanh của Contursi là Enrique P. Maroni. 80% còn lại sẽ thuộc về Matos Rodríguez. Canaro cũng định ra rằng các tờ nhạc in trong tương lai sẽ in phần lời của Contursi kèm với các phần lời ít nổi tiếng do Matos Rodríguez viết, ngoài ra không in bất cứ phần lờinàokhác .
The lyrics of “La Cumparsita” in the version of P.Contursi:
Si supieras,
que aún dentro de mi alma,
conservo aquel cariño
que tuve para ti…
Quién sabe si supieras
que nunca te he olvidado,
volviendo a tu pasado
te acordarás de mí…
Los amigos ya no vienen
ni siquiera a visitarme,
nadie quiere consolarme
en mi aflicción…
Desde el día que te fuiste
siento angustias en mi pecho,
decí, percanta, ¿qué has hecho
de mi pobre corazón?
Sin embargo,
yo siempre te recuerdo
con el cariño santo
que tuve para ti.
Y estás en todas partes,
pedazo de mi vida,
y aquellos ojos que fueron mi alegría
los busco por todas partes
y no los puedo hallar.
Al cotorro abandonado
ya ni el sol de la mañana
asoma por la ventana
como cuando estabas vos,
y aquel perrito compañero,
que por tu ausencia no comía,
al verme solo el otro día
también me dejó…
English translation :
If you realised,
that still inside my soul,
I uphold that affection
I had for you…
Who knows if you realised
that I haven’t forgotten you ever,
when turning back to your past
if you think of me…
Friends no longer come
not even for a visit,
nobody wants to console me
in my affliction…
From the day you left
I feel anguish in my chest,
tell me, darling, “what have you done
to my poor heart?”
However,
I always remember you
with the divine affection
I had for you.
And you are everywhere,
part of my life,
and those eyes that were my joy
I look for them everywhere
and I can’t find them.
In the abandoned flatlet
not even the morning sun
peeks through the window
as it did when you were here,
and that companion puppy,
that didn’t eat in your absence,
upon seeing me alone the other day
it also left me.
La Cumpasita qua tiếng hát Carlos Gardel ,Julio Iglesias và dàn nhạc Richard Clayderman
Xin mời xem biểu diễn vũ điệu Tango tuyệt đẹp trên nền nhạc La Cumpasita
với bài nhảy của 2 diễn viên Richard Gere và Jennifer Lopez trong phim Shall We Dance mà nhiều bạn đã có dịp xem qua.
Ngày nay có trên 100 phiên bản của La Cumparsita.Một CD với 20 phiên bản khác nhau của La cumparsita được phát hành bởi EMI (CD "La cumparsita, veinte veces inmortal").
Ngoài các vụ kiện giữa Rodriguez và Contursi, vụ bê bối khác đã xảy ra. Vào năm 2000 tại Thế vận hội (Olympic mùa hè) ở Sydney, đội Argentina đã dùng "La Cumparsita" làm hành khúc khi VĐV tiến vào khán đài. Điều này tạo ra sự phản đối chính thức từ chính phủ Uruguay. Trên thực tế "La cumparsita" đã được dùng làm quốc thiều của Uruguay từ năm 1997.
La Cumpasita được nhạc sĩ Phạm Duy đã đặt lời tiếng Việt dưới tựa đề "Vũ Nữ Thân Gầy". Nhưng tại sao lại là Vũ Nữ Thân Gầy ?
Lúc sinh tiền, nhạc sĩ Phạm Duy đã từng viết hơn một ngàn ca khúc trong nhiều thể loại. Trong quá trình sáng tác dồi dào ấy, có đến gần một phần ba là những ca khúc nước ngoài do tác giả Phạm Duy soạn lời Việt. Phiên bản tiếng Việt gần với nguyên tác, ca từ vừa khít với giai điệu, ý tứ gần gũi hình tượng quen thuộc với người Á Đông. Ba yếu tố đó giải thích vì lời của ông Phạm Duy rất lọt tai người Việt
Trong lời mở đầu viết cho quyển sách "Ngàn lời ca khác", dành riêng cho các bản nhạc ngoại quốc do ông đặt lời Việt, nhạc sĩ Phạm Duy cho biết là ông đã có nhiều may mắn hơn những người đi trước, vì tuổi đời của ông khá dài để soạn lời Việt cho các ca khúc nước ngoài, bên cạnh công việc sáng tác nhạc Việt.
Điều đó đã giúp cho nền tân nhạc Việt Nam càng trở nên đa dạng, phong phú. Trong hơn nửa thế kỷ, nhạc sĩ Phạm Duy đã đặt lời Việt cho khoảng ba trăm ca khúc ngoại quốc nổi tiếng, từ nhạc bán cổ điển đến nhạc phim, từ nhạc khiêu vũ đến nhạc nhẹ, từ dân ca (folk) đến nhạc pop. Rất nhiều bài hát nước ngoài do nhạc sĩ Phạm Duy đặt lời Việt đã đi vào lòng người mến mộ.
Theo nhạc sĩ Phạm Duy, ngoài việc sáng tác ca khúc Việt, ông còn ‘‘Việt hóa’’ các ca khúc nước ngoài, với lý do đơn giản là ông rất thích các bản nhạc ngoại quốc đó, không những ở trong tiết tấu giai điệu mà còn ở ý tứ lời ca.
Trong cách soạn lời Việt cho các bản tình ca ngoại quốc, nhạc sĩ Phạm Duy thường chú trọng đến việc diễn tả gần sát với nguyên tác, hay gần với các phiên bản tiếng Anh hoặc tiếng Pháp. Trong trường hợp nhạc phim, nhạc không lời, ông quan tâm đến những hình tượng, cảm xúc đầu tiên nảy sinh trong tâm trí.Trong số hơn 300 ca khúc nước ngoài từng được đặt lời Việt, nhạc sĩ Phạm Duy ông cho biết ông rất ưng ý với số bài. Ưng ý bởi vì ca từ thể hiện đúng những tình cảm mà ông muốn diễn đạt, và xa hơn nữa là ca từ chất chứa một nét gì đó rất Á Đông, rất Việt Nam, dù nguyên tác là một khúc nhạc cổ điển hay là một bản tình ca nước Ý. Nói cách khác, tác giả Phạm Duy "Việt hóa" nhạc ngoại không chỉ ở từ, mà còn ở hồn.(Theo Tuấn Thảo/RFI)
Ở đây nếu nói về bản quyền, không hiểu nhạc sĩ Phạm Duy và những ca sĩ (như các cô Khánh Ly,Thanh Lan,...) có phải trả 80% tiền bản quyền cho tác giả Matos Rodríguez hay không ?
Và những bản nhạc ngoại quốc lời Việt khác sau này liệu có gặp rắc rối vì vấn đề bản quyền ?
Xin mời xem video Khánh Ly với bài Vũ Nữ Thân Gầy với vũ đoàn Asia 22
Vũ Nữ Thân Gầy (Khánh Ly)
Đàn đã khơi rồi, trong lúc đêm tàn rơi
Đàn khóc ai hoài, cho héo hon lòng tôi
Đàn nhớ nhung người, như sắc hương tàn phai
Đàn cố nuôi lời, cho giấc mơ còn lơi
Ôi ! Nghe tiếng đàn réo mà oán đời
Nghe tiếng cười reo xót xa đời
Nhớ nhung đau thương mà thôi
Người vũ nữ, người em mến thương ơi
Nhớ tới hương đêm kinh đô chưa qua đời
Nhớ tới đôi môi nụ cười
Nhớ tới xa xôi, nay đã qua rồi
Người vũ nữ ngồi ngây ngất hương men
Bát ngát hương môi cho anh say mềm
Nhịp nhàng gieo trên sàn êm
Rộn ràng nghe bao lời êm
Của khách giang hồ say triền miên.
Ta ghì cho tan vỡ trái tim này
Cho người ăn chơi nhíu đôi chân mày
Ta cười cho xanh ngát kiếp lưu đầy
Cho người vũ nữ khóc tấm thân gầỵ
Chưa hết men say mà tình đã bay
Chưa biết môi anh mà lòng đã thay
Chưa tơ duyên mà người đã quên
Đã qua một đêm
Ngoài Vũ Nữ Thân Gầy của Phạm Duy, một phiên bản khác của La Cumpasita do Nguyễn Ánh 9 viết lời Việt, nhan đề Ngân Khúc Tango cũng được biết đến qua tiếng hát Đoan Trang
Một thuở yêu người ôi trái tim nồng say
Một thuở bên người ngây ngất hương tình say
Giờ đã xa rồi hương ái ân tàn phai
Người đã đi rồi cho mắt hoen lệ cay.
Ôi thương xót cay đắng cho kiếp người
Chôn dấu niềm đau với tiếng cười
Những đêm tưng bừng cuộc vui.
Nào ai biết nào ai có hay chăng?
Những phút cô đơn xót xa cho riêng mình
Vẫn mãi mơ trong cuộc đời vẫn tiếng yêu thôi
Phút giây bên người.
Người yêu hỡi tình yêu của tôi ơi!
Hãy đến bên tôi dù chỉ một lần
Một lần bên nhau rồi thôi
Để rồi đau thương tình tôi
Một kiếp u buồn không mùa xuân.
Sao mùa xuân không đến khi đông tàn?
Sao mùa thu vẫn mãi lá úa vàng?
Để sầu ngân khúc hát lỡ cung đàn
Cho đời tôi mãi mãi kiếp dã tràng.
Thôi nhé tôi ơi đừng buồn tiếc thương
Thôi nhé tôi ơi đừng sầu vấn vương
Thôi nhé tôi ơi cuộc đời bể dâu
Lắng nghe niềm đau
Cuối cùng xin tặng Clip này cho bạn tôi Lê Khắc Hộ, người luôn "ngứa chân" mỗi khi nghe nhạc tango trổi lên!
(Tài liệu lấy từ net: 1, 2, 3 ,4)
Lê Ngọc Phượng
Tháng 03 /2015