ปัญหาการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ

ปัญหาการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพเป็นปัญหาที่เกี่ยวข้องกับการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ทั้งผู้ผลิต ผู้บริโภคและผู้ย่อยสลาย ในปัจจุบันระบบนิเวศทั่วโลกกำลังเสียสมดุลจากการเสื่อมสภาพตามธรรมชาติและการถูกทำลาย ส่งผลให้แนวโน้มอัตราการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตในอนาคตจะสูงขึ้นเรื่อย ๆ

สาเหตุของการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติมีดังนี้

1. ภัยธรรมชาติ เช่น การตกของอุกกาบาตขนาดใหญ่ลงมาบนพื้นโลกซึ่งเคยทำให้ไดโนเสาร์สูญพันธุ์มาแล้ว

2. การสูญพันธุ์หรือลดน้อยลงไปเรื่อย ๆ ตามธรรมชาติ เช่น สัตว์ป่าบางชนิดล่ากันเอง การเกิดโรคระบาดในสัตว์ป่าบางชนิดและการไม่สามารถปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไปได้

3. การเปลี่ยนแปลงของอากาศประจำประเทศอย่างกะทันหัน เช่น ประเทศที่เคยมีอากาศร้อนแต่กลายเป็นประเทศที่มีอากาศหนาวและมีหิมะตกอย่างกะทันหันหรือประเทศที่เคยมีอากาศหนาวแต่กลายเป็นประเทศที่มีอากาศร้อนอย่างกะทันหันส่งผลให้สิ่งมีชีวิตต่าง ๆ อาจเกิดการปรับตัวไม่ทันและสูญพันธุ์ในที่สุด

สาเหตุของการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพที่เกิดขึ้นจากฝีมือมนุษย์มีดังนี้

1. การเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากรมนุษย์อย่างรวดเร็ว ทำให้มีการบุกรุกทำลายป่าสูงขึ้นไปด้วย โดยมนุษย์ต้องการใช้พื้นที่ซึ่งเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าในการสร้างเป็นที่อยู่อาศัยหรือที่ทำกินของตัวเอง นอกจากนี้ยังมีปัญหาการเผาป่า การล่าสัตว์และการลักลอบตัดไม้ไปขายอีกด้วย (โดยปกติการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยาจะค่อย ๆ เปลี่ยนแปลงไปตามธรรมชาติอยู่แล้วแต่ใช้เวลาค่อนข้างนานอาจจะเป็นหลายล้านปี ซึ่งส่งผลให้ความหลากหลายทางชีวภาพลดลงได้เล็กน้อยแตกต่างจากการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจากฝีมือมนุษย์)

2. สิ่งมีชีวิตชนิดพันธุ์ต่างถิ่น (Alien Species) หมายถึง พืชและสัตว์สายพันธุ์ต่างถิ่นที่เข้ามาแพร่หลาย ขยายพันธุ์ในถิ่นอื่น ซึ่งให้ทั้งประโยชน์และโทษ

*ตัวอย่างประโยชน์ของสิ่งมีชีวิตพันธุ์ต่างถิ่น เช่น ยางพาราความจริงแล้วเป็นพืชต่างถิ่นที่นักเดินเรือชาวโปรตุเกสนำมาแพร่หลายในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งต่อมายางพาราได้กลายเป็นพืชเศรษฐกิจของไทย

*ตัวอย่างโทษของสิ่งมีชีวิตพันธุ์ต่างถิ่น เช่น สิ่งมีชีวิตพันธุ์ต่างถิ่นบางชนิดจับสิ่งมีชีวิตท้องถิ่นกินเป็นอาหาร แย่งอาหาร แย่งที่อยู่อาศัย ทำให้เกิดโรคระบาด เป็นต้น ซึ่งโทษที่ยกตัวอย่างมาทั้งหมดนั้นเป็นต้นเหตุที่ทำให้เกิดการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตท้องถิ่น

ต้นเหตุที่ทำให้มีพืชและสัตว์ต่างถิ่นเข้ามาแพร่หลายในประเทศไทยมีดังนี้

2.1 มนุษย์เอามาเลี้ยงแล้วจงใจปล่อยออกสู่ธรรมชาติ เช่น หอยเชอรี่เป็นหอยทากน้ำจืดที่อาศัยอยู่ในทวีปอเมริกาใต้ ไทยได้นำเข้ามาเลี้ยงเพื่อกำจัดตะไคร่น้ำและเศษอาหารในตู้ปลา ต่อมามีคนตั้งใจขยายพันธุ์เพื่อใช้เป็นสัตว์เศรษฐกิจสำหรับการบริโภคแต่เมื่อไม่ได้รับความนิยมจึงปล่อยลงแหล่งน้ำตามธรรมชาติจึงกลายเป็นปัญหาสิ่งมีชีวิตพันธุ์ต่างถิ่นที่ทำลายระบบนิเวศของไทยในปัจจุบัน (หอยเชอรี่สร้างปัญหาให้กับเกษตรกรเป็นอย่างมากเพราะกินพืชที่มีลักษณะนุ่มได้เกือบทุกชนิด โดยเฉพาะอย่างยิ่งชอบกัดกินต้นข้าว ส่วนสาเหตุที่เรียกหอยทากชนิดนี้ว่าหอยเชอรี่เพราะมีการออกไข่เป็นสีชมพูคล้ายผลเชอร์รี่)

2.2 มนุษย์เอามาเลี้ยงแล้วหลุดออกสู่ธรรมชาติโดยไม่ได้ตั้งใจ เช่น น้ำท่วมทำให้ปลาช่อนอเมซอนยักษ์หลุดออกสู่แหล่งน้ำตามธรรมชาติและกินสัตว์ท้องถิ่นเป็นอาหาร

2.3 ติดมากับชาวไทยและชาวต่างชาติที่มาจากต่างประเทศทั้งโดยตั้งใจและไม่ตั้งใจ เช่น แมงมุมแม่ม่ายสีน้ำตาลติดเข้ามากับเรือขนสิ่งสินค้าและมาแพร่พันธุ์ระบาดตามบ้านเรือน แมงมุมสันโดษเมดิเตอร์เรเนียนเข้ามาแพร่พันธุ์ในถ้ำเพราะติดมากับเส้นทางรถไฟสายมรณะในสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 เป็นต้น (วิธีสังเกตแมงมุมพิษให้ดูที่ท้อง แมงมุมพิษส่วนท้องจะป่อง กลมโตกว่าส่วนตัวเป็นพิเศษมากกว่าแมงมุมทั่วไป)

2.4 คนบางกลุ่มลักลอบนำเข้าสิ่งมีชีวิตต่างถิ่นเพื่อผลประโยชน์บางอย่าง เช่น มีการลักลอบนำเข้าปลาอัลลิเกเตอร์หรือปลาจระเข้แถบอเมริกาใต้มาปล่อยลงสู่แหล่งน้ำตามธรรมชาติ มีการลักลอบผสมจระเข้น้ำเค็มเข้ากับจระเข้น้ำจืดแล้วปล่อยลงสู่แหล่งน้ำตามธรรมชาติ เป็นต้น

2.5 สิ่งมีชีวิตพันธุ์ต่างถิ่นบางชนิดสามารถมีชีวิตรอดอยู่บนขยะพลาสติกนานกว่า 6 ปี และอาจถูกพัดพาจากประเทศหนึ่งไปสู่อีกประเทศหนึ่งได้ ที่สำคัญสิ่งมีชีวิตเหล่านี้ไม่ใช่แค่มีชีวิตรอดแต่ยังสามารถเจริญเติบโตและผสมพันธุ์จนเกิดจำนวนมากขึ้นในขยะพลาสติกระหว่างที่กำลังถูกพัดพาได้ (ขยะพลาสติกที่พบในแหล่งน้ำตามธรรมชาติ นอกจากจะถูกทิ้งลงสู่แหล่งน้ำโดยฝีมือมนุษย์แล้ว ยังอาจเกิดจากสาเหตุอื่น ๆ อีก เช่น สึนามิ ลมพัด เป็นต้น)

3. สิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรมที่มนุษย์สร้างขึ้นหลุดออกสู่ระบบนิเวศตามธรรมชาติ

วิธีการป้องกันการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ

1. ปลูกฝังให้คนไม่แพร่พันธุ์สิ่งมีชีวิตต่างถิ่นสู่ระบบนิเวศตามธรรมชาติ

2. ปลูกฝังให้คนไม่ทิ้งขยะพลาสติกและขยะต่าง ๆ สู่ระบบนิเวศตามธรรมชาติ

3. ปลูกฝังให้คนไม่ลักลอบเผาป่า ตัดไม้ทำลายป่าและล่าสัตว์

4. เฝ้าระวังไม่ให้มีสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรมหลุดออกสู่ระบบนิเวศตามธรรมชาติ

วิธีการแก้ไขปัญหาการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ

1. กำจัดสิ่งมีชีวิตพันธุ์ต่างถิ่นด้วยวิธีการที่ทำให้เกิดประโยชน์ เช่น การเก็บผักตบชวามาทำเครื่องจักสาน การจับปลาซักเกอร์และหอยเชอรี่มาทำอาหาร เป็นต้น

2. เพาะพันธุ์สิ่งมีชีวิตท้องถิ่นที่ใกล้จะสูญพันธุ์คืนสู่ธรรมชาติ เช่น เนื้อทรายเคยเป็นสัตว์ป่าสงวนแต่เนื่องจากสามารถเพาะขยายพันธุ์คืนสู่ธรรมชาติได้ค่อนข้างมากจึงถูกถอดชื่อออกจากการเป็นสัตว์ป่าสงวนในเวลาต่อมา

3. ฟื้นฟูผืนป่าที่ถูกทำลายโดยฝีมือมนุษย์และเสื่อมสภาพไปตามธรรมชาติ

บทความด้านบนเป็นเพียงตัวอย่างสาเหตุของการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ วิธีการป้องกันและแก้ไขปัญหาการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพในปี 2562 เท่านั้น ในอนาคตอาจจะมีสาเหตุของการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ วิธีการป้องกันและแก้ไขปัญหาการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพที่มากมายหลากหลายยิ่งขึ้น ซึ่งการแก้ไขปัญหาการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วนไม่ว่าจะเป็นภาครัฐ ภาคเอกชนหรือแม้กระทั่งประชาชนทั่วไป