Problem izolacji Japonii

Poczucie historycznej niezależności od kontynentu bardzo silnie kształtuje tożsamość Japończyków. Choć Japończycy nie negują wpływu cywilizacji chińskiej na rozwój ich kultury, to traktują kontakty międzykulturowe jako epizody. W dziejach Japonii pojawia się motyw izolacjonizmu i można odnieść wrażenie, że historia stosunków międzynarodowych przypomina sinusoidę, gdzie po okresach intensywnych kontaktów następowały okresy zamknięcia. Władcy starożytnej Japonii bardzo wiele czerpali z Chin i na ich wzór zbudowali administrację państwa. Japonia znajdowała się pod silnym wpływem kultury Chin, a pośrednio pod wpływem kultury Korei. Szczyt kontaktów przypadł na okres Nara, po którym Japończycy odwrócili się od kontynentu i zerwali oficjalne stosunki z Chinami. Epoka Heian przedstawiana jest jako okres, kiedy Japonia przetrawia obce elementy i tworzy własną, wyrafinowaną kulturę dworską. W okresie Muromachi Japonia ponownie otwiera się na kontakty ze światem, na dwór do Nankinu wyruszają misje dyplomatyczne, a Japończycy prowadzą intensywny handel z Koreą, Chinami, państwami południowo-wschodniej Azji oraz z Europejczykami, którzy pojawili się w połowie XVI w. Później następuje epoka Edo, kiedy Japończycy wyrzucają Europejczyków i redukują kontakty ze światem do minimum. Japonia wkracza w ponad dwusetletni okres izolacjonizmu. Sytuacja się zmienia w okresie Meiji, kiedy kraj otwiera się na Zachód i rozpoczyna szybką modernizację. Jednak po krótkim okresie bezkrytycznej fascynacji Zachodem ponownie powraca do swych źródeł kulturowych. W okresie międzywojennym Japonia popada w izolację na arenie międzynarodowej, zaś w kraju ogarniętym gorączką nacjonalizmu kultura Zachodu idzie na cenzurowane. Sytuacja ponownie ulega zmianie po II wojnie światowej, tym razem Japonia przeżywa okres zachłyśnięcia się Ameryką.

Tak wygląda historia Japonii widziana z jej centrum. Natomiast z perspektywy peryferium owa sinusoida ma o wiele bardziej spłaszczony kształt. W okresie Heian dwór cesarski rzeczywiście zerwał stosunki dyplomatyczne z Chinami, a kultura Chin straciła dworski patronat, ale to nie znaczy, że kontakty ze światem zerwała cała Japonia. Handel z Chinami nadal kwitł, tyle że przeszedł w prywatne ręce. Wyspa Kiusiu służyła za pomost, a głównym oknem na świat było miasto portowe Hakata, gdzie w okresie Kamakura osiedlili się chińscy kupcy, silnie naznaczając swoją obecność. Nawet inwazja Mongołów w XIII w. nie przyczyniła się do zerwania kontaktów z kontynentem. Intensywne kontakty z Koreą utrzymywała ponadto wyspa Tsushima, którą upodobali sobie wolni kupcy i piraci.

Podobnie wygląda historia epoki Edo. Japonia nigdy nie odwróciła się od kontynentu. Siogunat wręcz zabiegał o kontakty z sąsiednimi krajami, ponieważ zależało mu, aby Japonia znalazła należne uznanie w Azji jako cywilizowane państwo świata. Japończycy utrzymywali kontakty ze światem za pośrednictwem Nagasaki, Kagoshimy, Tsushimy i prowincji Matsumae na Ezo (Hokkaido). W Nagasaki handlowano z Holendrami i Chińczykami i zamieszkiwała tu duża społeczność Chińczyków. Kagoshima handlowała z Królestwem Riukiu, Tsushima z Koreą, a Matsumae z Ajnami. Co istotne, tylko handel w Nagasaki znajdował się pod ścisłym nadzorem siogunatu – handel z Koreą, Riukiu i Ajnami miał bardziej żywiołowy, niekontrolowany charakter. Japończyków obowiązywał zakaz opuszczania kraju, ale w Korei zamieszkiwała całkiem spora społeczność Japończyków, japońskie statki pływały na Okinawę, a kupcy z Osaki zapuszczali się na Ezo, Kuryle i południowy Sachalin. Kontakty z sąsiadami miały charakter nie tylko handlowy, ale i dyplomatyczny. Riukiuańscy i koreańscy posłowie podróżowali do Edo, a na Ezo Ajnowie regularnie składali trybut księciu Matsumae. Jak zauważył Ronald Toby, „izolacjonizm” jest typowo europocentrycznym spojrzeniem na Japonię – Europejczycy zostali wyrzuceni z Japonii w XVII w., więc wyciągnęli wnioski, że Japonia zamknęła się na cały świat.

Literatura

Problem izolacji Japonii został omówiony w:

Toby Ronald, State and Diplomacy in Early Modern Japan: Asia in the Development of the Tokugawa Bakufu, Stanford University Press, Stanford 1991.

Toby Ronald, Reopening the Question of Sakoku: Diplomacy in the Legitimation of the Tokugawa Bakufu, "Journal of Japanese Studies" Vol. 3, No. 2 (Summer 1977).

Jansen Marius, The making of modern Japan, Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge (Mass.) 2000.