Jolke Heinsius (vrijdenker)

Johannes Lucas Heinsius (Amsterdam, 23 okt. 1888 – Blaricum, 27 dec. 1961), antikerkelijke vrijdenker naar het Parlement, voorzitter Vrijdenkersvereniging in de Tweede Kamer, veilingbediende en kantoorbeambte, was een zoon van Willem Heinsius, zeilmaker en reclamedrukker, en van Elizabeth Gezina van den Heuvel.

Was een nakomeling van de zeeofficier Hielke Heinsius. Eind 19de eeuw keerden velen zich tegen de revolutionaire handelwijze van Abraham Kuyper, zo ook in deze familie. Hiermee ontstond een gevoelige trendbreuk met het kerkelijke verleden, waarbij humanistische en anti-kerkelijke gevoelens, beetje bij beetje, een groeizame voedingsbodem vonden. Jolke Heinsius was van beroep aanvankelijk een veilingbediende, later een kantoorbeambte en klom met deze tijdgeest in snel tempo op tot voorzitter van de vrijdenkersbeweging. De revolutionaire gevoelens ontstonden veelal in de productiesectoren waar commerciële marktreclame de kleine luiden mogelijkheden verschaften om hun ongenoegens hier en daar te uiten. In de roerige jaren twintig nam zo ook de kiesvereniging Vrijdenkersvereniging De Dageraad deel aan de verkiezingen van de Tweede Kamer, de Gemeenteraad en de Provinciale Staten; in de periode 1922-1929. De vrijdenkers trachtten een niet-godsdienstige anti-kerkelijke afvaardiging in het parlement te vestigen. Dit slaagde wonderwel bij enkele atheïstische humanisten en men treft de denkrichting daarna vooral aan bij de SDAP. Er is weinig over de achtergrond van zijn voorzitterschap bekend, maar men neemt aan dat de anarchisten een uiterst kleine groep van socialisten betreft die wel degelijk kans zagen om nieuwe, vrijere denkbeelden uit te dragen. Bij de kiesvereniging lijkt vooral het anarchistische sociale milieu de drijvende kracht te zijn geweest. Het zou nog tot de jaren '60 duren aleer de ontzuiling definitief vorm zou krijgen in Nederland. De ontkerkelijking in België dateert uit de jaren '90.