Дюра Латяк (народзени 31. октобра 1933. року), писатель, публицист, прекладач и активни дружтвено-политични и културни дїяч витворел надзвичайне дїло у културним живоце нашого народу. Од 1954. року роби як новинар Радио Нового Саду, а од 1956. року як новинар „Руского слова”, же би новинар з любови остал аж по нєшка. Вецей як 50 роки є и на „ветрометини” руского явного думаня, обвиньовани пре препущеня и премахи других, виновати без вини, нападани пре власну дошлїдносц и витирвалосц у охрани руского єства и националного идентитета, котрому фундаменти, културни и национални напрям поставели предняки руского народу з вигласану Резолуцию на сновательней схадзки РНПД 1919. року.

Свойо моци и творчи потенциял виражовал нє лєм як новинар и публицист, цо шлїдзело з його професиї, алє и як писатель и дружтвено-политични роботнїк у Руским Керестуре, Кули и Новим Садзе, єден час з вецей як 30 задлуженями, та и як културни дїяч: музикант (гудак), шпивач, радио ґлумец и ґлумец на сцени у вецей руских културних дружтвох, аматерским и професионалним РНТ „Дядя”.

Писал новинарски прилоги, публицистични и науково тексти, виношел свойо погляди у преси, периодики, на радию, на наукових конференцийох и у наукових зборнїкох... Участвовал у руководзцих структурох трох наших националних институцийох и манифестацийох – „Червеней ружи”, Мемориялу Петра Ризнича Дядї и Дружтва за руски язик, литературу и културу. Учаснїк є и прихильнїк стваряня Союзу Русинох и Українцох Републики Горватскей, учаснїк снованя Союзу Руснацох и Українцох Югославиї (нєшка Сербиї), алє и креативна и творча особа у представяню нашей културней дїялносци домашнєй и шветовей явносци. Грає у вецей оркестрох, шпива у вецей хорох, дуетох, хлопским вокалним составе „Новосадски товарише”, пише тексти за нови композициї, ґлуми у велїх представох, бави як ґлумец у вецей филмох, пише сценария за уметнїцки и документарни филми. З любову и пожертвовносцу представя и манифестує нашу националну културу у Югославиї, Сербиї и иножемстве – Чехословацкей, України, Польскей... Алє вше – з виповедзеним и написаним словом и дїлом представя Руснака як Русина, припаднїка українского народу зоз иснуюцима окремносцами и специфичносцами пре власни културни розвой, а пре оддалєносц од матичного українского народу.

На початку своєй креативней редакторскей роботи найвекшу увагу пошвецує Володимирови Гнатюкови и вєдно з його дїлом до руского народного паметаня и народней свидомосци враца почуванє о нашей националней (рускей) вредносци. Обявює 1967. року вибор Гнатюкових приповедкох и 1972. року писньох, же би о нєполни 15 роки „Руске слово”видало вкупни дїла того українского и нашого великана, врацел народу и однял од забуца вкупни, пред сто роками записани наш народни скарб.

Творча литературна, публицистична, новинарска и прекладательна дїялносц Дюри Латяка барз обсяжна. У рижних публикацийох обявел вецей як сто писнї, приповедки и гуморески, преложел на руски язик вецей як сто писнї, приповедки, театрални фалати, публицистични написи, популарни и науково сообщеня. Лєм у новинох „Руске слово” обявел 466 написи, односно библиоґрафийни одреднїци.

Свойо роботи – новинарски и публицистични написи, литературни твори (писнї, приповедки, гуморески...), прикази, есеї, портрети, некролоґи и инше обявйовал у: „Дзвонох”, „Новосадских дзвонох”, „Шветлосци”, „Новей думки”, „Литературним слове”, „Маку”, „Творчосци”, „Виснїку култури”, „Studia Ruthenica”, „Гласу Союза”, „Думкох з Дунаю”, „Календарох” (Народним/Руским/Християнским), „Пионирскей заградки”, „Дневнику”, „Сучасним образованю”, „Лексикону писательох Войводини”, „Енциклопедиї Нового Саду”, „Билтену Покраїнского завода за учебенїки”, „Индексу”...

У часопису „Шветлосц” обявел 73 ориґинални написи и 75 преложени твори (писнї, приповедки, рецензиї, науково статї, театрални фалати) и то зоз сербского, горватского, македонского, словенского, словацкого, українского, польского и росийского язика.

Вирни бул сотруднїк нашей найчитаншей кнїжки – Народного/Руского/Християнского календара. У календарох обявел 71 ориґинални прилог (портрети, некролоґи, писнї, гуморески).

Як длугорочни редактор Видавательней дїялносци „Руского слова” пририхтує, редаґує и як автор видава вецей як 30 кнїжки у котрих облапена и його дїялносц и творчосц – раз як составяча, другираз як редактора, трецираз як прекладача, штвартираз як автора прилогох.

Написал значне число литературних творох: писнї, приповедки, гуморески. Обявел єдну кнїжку приповедкох Тал и други приповедки (Нови Сад, 1982), два моноґрафиї Руске слово 1945–1985 (Нови Сад, 1985) и Двацец пейц роки АРТ/РНТ „Дядя” (1970-1995)(Нови Сад, 1997) и кнїжку гуморескох Ферков дньовнїк (Нови Сад, 2007), а у 2008. року ма висц на двох язикох (двоязично – на сербским и руским) Моноґрафия о театралней дїялносци Руснацох.

Патраци у цалосци, нєкомплетна библиоґрафия Дюри Латяка облапя коло 900 рижнородни одреднїци. Наприклад, раз одреднїцу представя єдна нова писня, другираз обсяжне наукове сообщенє обявене у кнїжки Українски Карпати, а трецираз преложени роман Ана Каренїна од Лєва Толстоя, наменєна як лектира школяром керестурскей стреднєй школи.

Активни дружтвено-политични роботнїк,

писатель и всестрани аматер

Дюра Латяк припада ґу плеяди тих руских дружтвено-политичних и културних дїячох котри од уключованя до роботи зношели найвекшу одвичательносц за наш културни и национални розвой. Особна робота и дружтвени обовязки були му на першим месце, а школске и факултетске образованє мало ушлїдзиц познєйше. Так и Дюра Латяк школского 1961/1962. року закончує Висшу школу дружтвено-политичних наукох у Новим Садзе, а за правни факултет уж нє було часу. Дружтвени задлуженя, медзитим, ше вше швидше звекшовали. Од 1956. року є предсидатель Општинского комитета младежи у Руским Керестуре (1956-1960), а потим и член Срезкого комитета младежи Вербаского среза (1957-1961), та и Покраїнского комитета младежи зоз штиророчним мандатом (1958-1962). Од 1961. року є и одборнїк у Скупштини општини Кула, предсидатель Совиту за просвиту, културу и физичну културу и предсидатель Општинскей ради СО Кула (1962-1965). У периодзе 1962-1963 кратки час професийно роби як предсидатель Општинского одбору Социялистичного союзу роботного народу Општини Кула, а 1963-1965 є и посланїк Скупштини Социялистичней Автономней Покраїни Войводини и у рамикох того и член Совиту за просвиту и културу. Як предсидатель Комитета младежи успишни є орґанизатор културного живота валалскей, стредньошколскей и студентскей младежи у Руским Керестуре. Дзекуюци активносци Клуба штредньошколцох и студентох, котри робел у составе Союза младежи, 1962. року настал Фестивал култури „Червена ружа”.

У истим чаше (1963. року) Дюра Латяк меновани за главного и одвичательного редактора „Кулских новинох”, же би по їх пририхтованю за виходзенє, истого року бул з боку Покраїни Войводини меновани за главного и одвичательного редактора новинох „Руске слово”, а два роки познєйше, 1965. року, меновани є и за директора Новинско-видавательного подприємства „Руске слово”. Попри вельочислених дружтвених задлуженьох и каждодньових обовязкох Дюра Латяк реализує вимоги єдней часци рускей интелиґенциї и з потримовку Видавательного совиту од 1966. року знова почина виходзиц часопис за литературу, културу и дружтвени питаня „Шветлосц”. Источашнє Латяк активно уключени до орґанизацийних целох Фестивала „Червена ружа”, а тиж грає и у новооснованим смиковим оркестру под руководством познатого керестурского музичара и мелоґрафа Якима Хоми.

Под час його руководзеня зоз подприємством, 1968. року окончене видвойованє Друкарнї „Руске слово” до окремного подприємства и пресельованє редакцийох до Нового Саду як окремного подприємства. Понеже Дюра Латяк нє жадал конкуровац и на други мандат за директора подприємства, меновани є за главного и одвичательного редактора Видавательней дїялносци у истим подприємстве. Уж такой у юлию 1970. року вєдно зоз представнїками Етноґрафского института Сербскей академиї наукох и уметносцох з Беоґраду орґанизує наукове совитованє на тему „Традицийна култура войводянских Русинох и Українцох”. На тим совитованю мал и сообщенє под насловом Значенє наукового приступу ґу виучованю традицийней култури Русинох-Українцох за дальшу националну еґзистенцию и розвиток.

Креїрованє рускей културней и националней политики по седемдзешати роки ХХ стороча, сцели ми або нє, виражовало ше прейґ дїялносци новинарских кадрох НВП „Руске слово”. Новинарски написи зоз своїма порученями и директне анґажованє новинарох представяли приклад як ше треба анґажовац у розвою и афирмованю нашей народносци. Без дружтвеней и материялней потримовки, котра ушлїдзує после 1954. року, ми були „осудзени”на нєставанє-асимилацию. З таким становиском партиї и держави велї нашо напредни интелектуалци ше нє могли помириц. З часу на час преберани менши акциї, а у 1967. року єдно число новосадских интелектуалцох пре обставини у рускей народносци директно „обвинює” Дюру Латяка. Наводно, вони були нєзадовольни зоз ушорйовацку политику яку запровадзовал Латяк и тедишнї Видавательни совит, поднєсли петицию зоз 159 подписами ПК СК Войводини у котрей обвинєли Латяка як директора и главного и одвичательного редактора „пре предлужованє здуманей словакизациї Руснацох у Югославиї”. На орґанизованим совитованю руских и українских интелектуалцох и дружтвено-политичних активистох, на котрим були присутни и делеґациї зоз Горватскей и Босни и Герцеґовини, як заключна формулация совитованя констатоване же „ушорйовацка политика у „Руским слове”була добра и же нїякей словакизациї нє було”, а же питанє националней опциї Руснацох треба же би було препущене науки, док за шицки други отворени питаня „ССРН Войводини достаточна платформа за їх ришованє”. У сущносци дискусия указала же главни циль нє була пременка ушорйовацкей политики, алє пременка кадрох на руководзацих местох у „Руским слове” и на їх места меновац иницияторох петициї.

Префинєне чувство за братство и заєднїцтво

После 1956. року барз чежко ше було национално отримац и розвивац руске школство, видавательну дїялносц и културу. Наступел час рускей „националней дипломатиї”и укладанє надзвичайних усиловносцох же би ше у тих нєвигодних обставинох обстало-отримало. Требало мац префинєне чувство за иснуюцу партийну и державну политику и у рамикох єй афирмованя стваряц можлївосци и за наш културни и национални розвиток. Тото префинєне чувство у тих зложених обставинох мал Дюра Латяк и свойо моци укладал спрам обновеного националного препороду. Як руководитель, новинар и активни дружтвено-политични роботнїк стара ше о розвою „Руского слова”, видавательней дїялносци, Фестивалу култури, драмскей творчосци... Находзи ше у руководзацих структурох Фестивала „Червена ружа”, Драмского меморияла Петра Ризнича Дядї, Дружтва за руски язик, литературу и културу и єден є з иницияторох обєдиньованя и вертикалного повязованя Руснацох и Українцох Сербиї, Горватскей и Босни и Герцеґовини ище 1967, кед основани лєм Союз Русинох-Українцох Горватскей.

У 1974. року Дюра Латяк дожил нєприємносци на новим роботним месце. Найблїзши його сотруднїки у „Руским слове”, члени Союзу комунистох, а завидлївци-кариєристи, же би здобули власни угляд и пресциг у иснуюцей дружтвеней „чистки” обвинюю Дюру Латяка за „українски национализем”. Приписую му „українченє” Руснацох. Приписую му, у ствари, тото цо дзепоєдни з нїх, а тераз члени комисиї, сами робели и зробели. После єдного рока малтретированя и „винаходзеня” вини, Дюра Латяк достава лєм „товаришску критику”, а члени комисиї пре свойо препущеня у роботи партийно карани, доставаю „остатнї опомнуца пред виключеньом зоз Союзу комунистох”. О кратки час после тей нєприємней подїї Дюра Латяк на предлог членох колектива „Руского слова” одликовани зоз Орденом роботи зоз стриберним венцом, цо була достаточна сатисфакция як за ньго так и за роботни колектив же у його написох и редакторскей роботи нє було нїякого українского национализма.

По преселєню до Нового Саду Латяк предлужує свою дружтвено-политичну и културну активносц. Активни є член у руководзацих целох КУД „Максим Горки” и член хорскей и драмскей секциї. Єден є з иницияторох снованя Аматерского руского театра „Дядя” (1969-1971) и член його перших руководзацих целох, а єден час и предсидатель. Од 1968. року активно сотрудзує зоз Руску редакцию Радио Нового Саду, спочатку у информативних емисийох, а познєйше и як ґлумец у радио драмох за дзеци и старших, та автор гомористично-сатиричних скечох и гуморескох, а познєйше и сценарийох за новорочни телевизийни гумористични емисиї, та и сценария за документарни и бавени телевизийни филми. Сотруднїцтво з Рускима редакциями Радия и Телевизиї предлужел и после пензионованя 1991. року. Автор є и филмского сценария на сербским язику з насловом Два лїца єдного живота, по котрим познати новосадски режисер новосадскей филмскей хижи „Тера” Бранко Милошевич знял филм под новим насловом На своєй жеми. Тот документарно-бавени филм на вецей заводи емитовани нє лєм прейґ ТВ Нови Сад, алє и прейґ цалей тедишнєй югославянскей телевизийней мрежи. У 2002. року написал сценарий за документарни филм на сербским язику под насловом Русини у Войводини, котри наручел беоґрадски „Центар филм”, а емитовала го на вецей заводи Телевизия Нови Сад.

У 1974. року Латяк вибрани за члена Дружтва писательох Войводини, 1976. року є член Предсидательства Кнїжовней заєднїци Нового Саду, а 1978. року и єй предсидатель и член Предсидательства Дружтва писательох Войводини и його подпредсидатель и член Предсидательства дружтва писательох Югославиї у єднорочним мандату по функциї, и, у єднорочним мандату после того, як делеґат зоз Дружтва писательох Войводини.

Од 1976. року Дюра Латяк перши предсидатель Заєднїци аматерох при Културно-просвитней заєднїци Городу Нового Саду, а од 1981. року є член Предсидательства Културно-просвитней заєднїци Городу Нового Саду, а од 1984. по 1988. и його предсидатель. На початку 1981. року вибрани є за вивершного секретара за културу Городского комитету СКВ Нови Сад и тоту длужносц окончує волонтерски аж по 1986. рок. У истим периодзе є и подпредсидатель Дружтва новинарох Войводини и член Надпатраюцого одбору Союзу новинарох Югославиї. Од 1980. року є член Предсидательства Союзу аматерских театралних дружтвох Войводини зоз штиророчним мандатом и його предсидатель зоз єднорочним мандатом по 1984. рок.

Од 1986. року Дюра Латяк ше престава занїмац зоз дружтвено-политичну дїялносцу, а свою активносц предлужує лєм на планє култури. Од 1989. по 1991. рок роби у Редакциї новинох „Руске слово” як шлєбодни новинар, а у фебруару 1991. року одходзи до пензиї. После кадровских пременкох на чолє його матичней видавательней хижи „Руске слово”, у 1993. року нашол ше и вон на списку нєжаданих особох. Тирвало то аж по 2000. рок, т. є по час кед руководзенє з видавательну хижу превжали особи цо их меновал Кризни штаб. Аж теди, после седем рокох, Дюра Латяк прекрочел праг тей видавательней хижи, на поволанку нових руководительох и предлужел сотруднїцтво, котре тирва и нєшка.

Попри тим, Латяк од 1992. по 1999. рок робел як водитель-спикер и як заменїк редактора у Українскей редакциї Радио Нового Саду, котру основал и ушорйовал як главни редактор о. Роман Миз. Тота емисия емитована раз до тижня. У тей емисиї Латяк обявел значне число информацийох и интервюох зоз значнима представнїками українского народу як зоз України так и зоз шорох українскей националней заєднїци у Югославиї.

За свою длугорочну дружтвено-политичну и културну роботу Дюра Латяк достал вецей як трицец одликованя и награди, други припознаня и плакети и награди у предметох. Спомнєме лєм найзначнєйши: Стриберна плакета Дружтва новинарох Войводини (1975), Награда з Фонду „Светозар Маркович Тоза” (1975), Орден роботи зоз стриберним венцом (1976), Златна значка КПЗ Сербиї (1976), Искри култури КПЗ Войводини (1977), Октоберска награда Општини Нови Сад (1978), Награда „Шветлосци” – „Микола М. Кочиш” за 1981. рок (1982), Повеля городу Нового Саду (1983), Значка ССРН Войводини (1983), Орден братства и єдинства зоз стриберним венцом (1985). Шлїдза подзекованя и плакети, дипломи, припознаня, окремни припознаня и грамоти як и плакети и награди у предметох.

Каждодньови културни дїяч, шпивач и ґлумец

Вельке число Руснацох по наших местох краши глїбоке почуванє и любов ґу рускей култури, ґу рускей фолклорней творчосци. То наша традицийна любов, алє и насущна потреба у очуваню националного єства, националного идентитета. Попри своєй каждодньовей роботи велї з нас активни члени културних дружтвох и у їх рамикох граю у оркестрох, шпиваю як соло шпиваче, у дуетох, у жридлових ґрупох, хорох, танцую у танєчних секцийох, ґлумя у театралних представох, пририхтую вистави домашнєй творчосци, пишу и малюю писанки, мотиви з народного живота... Дзекуюци праве такей добродзечней аматерскей роботи Руснаци як народносц жию, розвиваю ше и напредую. Тота руска пожертвовносц у розвою власней култури у сущносци – фундамент нашого националного еґзистованя! Од своєй вчасней младосци, та по нєшка Дюра Латяк нє лєм же активни руководитель на вецей уровньох у културних институцийох Руского Керестура, Нового Саду и АП Войводини, алє є активни всестрани аматер: грає, шпива (соло, у дуету, хлопских вокалних составох, у вецей хорох), ґлуми на сцени, у филмох и у радио драмох. Трицец роки бул активни ґлумец у Радио емисиї На габох музики и гумору, за котру писал гумористични тексти и гуморески. Дюра Латяк бавел у вецей як пейдзешат (!) театралних представох и здобул вецей награди и припознаня. Спомнємє Стриберну и Златну плакету АРТ „Дядя”, Керамичну фиґуру – награду за ґлуму на Покраїнскей смотри у Кикинди 1972. року, транзисторски радио – награду за дикцию на Драмским мемориялє Петра Ризнича Дядї 1972. року, Златну значку КПЗ Сербиї – 12. мая 1976. року, транзисторски радио-ґрамофон – награду за ґлуму на смотри у Червинки 1992. року, Уметнїцку слику за ґлуму – награда публики на Републичним фестивалє у Кули 2003. року, Подзекованє Театралного музея Войводини за сотруднїцтво – 6. мая 2006. року.

Културну активносц после 2000. року предлужує и як пензионер. Зоз своїма сообщенями участвує на наукових сходох, пише тексти за нови музични композициї, пририхтує моноґрафиї з обласци музичней и театралней култури Руснацох, член є руководзацих целох Аматерского руского (познєйше Руского народного) театра „Дядя” аж по 2003. рок, кед тот театер реґистровани як професийна институция зоз шедзиском у Руским Керестуре под назву Руски народни театер „Петро Ризних Дядя”.

Гоч Дюра Латяк у другей половки 2008. року наполнює 75 роки живота, вон и далєй активно роби: пише тексти за нови композициї, шпива у хору, пише и редаґуєМоноґрафию театралней дїялносци Руснацох. Жадаме му, насампредз, добре здравє, витирвалосци и вельо успиху у дальшей творчей роботи!

Мирон Жирош

(„Шветлосц”, Нови Сад, 2008, ч. 3, юлий-септембер, б. 421-428)