Projectplan bijgewerkt 2016
Projectplan Herbouw Tol ’t Meerhek
Opgesteld door: Historische Vereniging Berkel en Rodenrijs (HVBR)
Cor Overmeer (Secretaris)
November 2016
Vervangt: Concept van Jan van der Spek van 26-08-2015
Inhoudsopgave Bijlagen
1. Inleiding 1. Kaart Anno 1639: Jacob A. Colom
2. Waarom herbouw? 2. Gravure Tolheck: P. Smith
3. Geschiedenis van de Tol 3. Tol ’t Meerhek 1926
4. Bouwspecificaties 4. Constructietekening herbouw
5. Locatie herbouw 5. Offerte herbouw authentiek
6. Opdrachtgever 6. Werkomschrijving herbouw
7. Financieringsplan 7. Locatie ’t Meerhek 1933
8. Actieplan projectteam HVBR 8. Locatie ’t Meerhek Groenzoom
9. Artikel HVH oktober 2016
1. Inleiding
Gelet op de cultuurhistorische waarde van de in 1933 afgebroken Tol ’t Meerhek, reeds beschreven in 1555 , heeft de Historische Vereniging van Berkel en Rodenrijs in 2014 een projectteam samengesteld om alle benodigde acties te ondernemen deze eeuwenoude Tol in de Groenzoom te laten herbouwen.
De Tol ’t Meerhek stond op de Klapwijkseweg tussen de bruggen over de Lee en de Ruivensevaart, die de Berkelse meren met elkaar verbonden. Deze meren waren de grens tussen de gemeente Lansingerland en de gemeente Pijnacker.
Op de heruitgave van de kaart uit 1639 van ‘T Graefschap Holland staat dit duidelijk aangegeven (zie bijlage 1). Beide gemeenten hebben dan ook hun medewerking uitgesproken om herbouw mogelijk te maken en zijn bereid een bijdrage te willen leveren aan de realisatie. In het concept bestemmingsplan van de Groenzoom is de herbouw reeds opgenomen Voor de benodigde financiën zijn reeds een aantal fondsen benadert waaronder Fonds 1818, waarmee overleg gaande is.
2. Waarom herbouw?
De Berkelse Meren en de Tol ’t Meerhek op de Klapwijkseweg staan aangegeven op alle historische kaarten uit de cartografie van Nederland, zelfs nog na de droogmaking omstreeks 1850. Het was eeuwenlang de enige verbindingsweg tussen Berkel en Pijnacker. Dit Tolhek met zijn lange geschiedenis is het waard om voor het nageslacht herbouwt te worden ter herinnering aan de ontstaansgeschiedenis van Lansingerland.
Dat er al eeuwen een Tolhek heeft gestaan tussen de Berkelse Meren blijkt uit meerdere geschriften, zoals het onderschrift op de gravure te zien op Bijlage 2.
“De Pijnaeckerse Meeren gelegen in ’t Ambacht Berckel, ende oversulx gemeenlijck de
Berckelsche Meeren, heeft de Stadt Delft nevens de Haverpacht totPijnaecker, mitsgaders noch verscheijde andere Heerlijcken goederen, Ao 1555 bekomen van Keijzer Carel de vijfde als Grave van Hollandt, deswegen de Stadt aldaer oock het recht van den Tol over de Bruggen heeft”
Het streven van de HVBR is om samen met de gemeente Lansingerland te behouden van wat nog resteert aan cultureel erfgoed. De Berkelse meren zijn in ons landschap nog steeds herkenbaar als de Oostmeerpolder en de Bergboezem. Het feit dat de gemeenten Lansingerland, Pijnacker en Zoetermeer allen grenzen aan de Oostmeerpolder van de Groenzoom, maakt de herbouw van de zichtbepalende Tol ‘t Meerhek in deze polder tot een schitterend project. In 2017 bestaat Lansingerland 10 jaar. De gemeente wil dit vieren met haar inwoners maar ook met haar buurtgemeenten. Dan is het herbouwen in 2017 van de tol en het feestelijk openen van de hekken een mooie gezamenlijke “Uitdaging”.
3. Geschiedenis van de Tol
Een tolweg was in vroeger jaren heel normaal, elke gemeente had wel een weg waarvoor tol geheven werd. De eigenaar van de weg vroeg geld voor het gebruik om deze te kunnen onderhouden. Zo had Berkel 2 tolwegen. De Berkelseweg, waar het tolhek stond op wat nu de Ds. van Koetsveldstraat heet. Dit tolhek stond bij de Hervormde Lagere School op de plaats waar nu het Rehoboth staat.
De 2e tolweg was de Klapwijkseweg, die tussen het Berkelse Oost- en Westmeer door, de verbindingsweg was tussen Berkel en Pijnacker. De meren vormden de grens tussen ’t Ambacht Berkel en Pijnacker. De doorgang bestond uit 2 bruggen en op het pad ertussen stond de Tol ‘t Meerhek. De bruggen lagen over de Ruivensevaart en over de Lee, die zorgden voor de afwatering van het Oost- naar het Westmeer, vanwaar het water via de Zwet op de Schie werd geloosd.
Over de Tol ’t Meerhek wordt al geschreven vanaf de 15e eeuw, zoals ook uit onderstaande vermelding uit het archief van Delft uit 1555 blijkt;
De stad Delft kreeg van Karel V de visserij en vogelarij van de Pijnackerse meren ook Berkelsche meren. Daar waar de meren van Pijnacker en Berkel gescheiden worden is door Delft een tolhek geplaatst.
In 1846 heeft de gemeente Berkel en Rodenrijs de tol in haar bezit en verkoopt de rechten om tol te heffen aan de particulier C.P. van der Burg. Hij bouwde een boerderij ter plaatse en tegenover zijn boerderij in 1875 een tolhuis.
Van het oude Meerhek zijn meerdere foto’s beschikbaar. Op bijlage 3 staat een foto van ‘t Meerhek uit 1926. Op de foto ziet u het tolhek, de bruggen, het tolhuis rechts en de boerderij van familie van der Burg links. De leeuwen op de pilaren kijken richting Berkel.
In 1932 werden de tolrechten afgekocht. Het rijk betaalde 10.000 gulden en de provincie 13.620 gulden. De Klapwijkseweg werd daarmee een provinciale weg en de gemeente Pijnacker werd verplicht om 60 cent per strekkende meter te betalen voor het onderhoud. In 1933 is de eeuwenoude tol “t Meerhek, afgebroken.
4. Bouwspecificaties
Bij het maken van de specificaties voor de herbouw is uitgegaan van het gebruik van dezelfde materialen en dezelfde maatvoering als het afgebroken Tolhek. Het Meerhek bestond uit 2 zware gemetselde pilaren met daartussen opgehangen een fraai tweedelig smeedijzeren hek van meer dan 2 meter hoog.
Elke pilaar was gesierd met een zittende leeuw die de voorpoten op het wapen van Berkel liet rusten. Wel het oude wapen van Berkel en Rodenrijs, ster en twaalf ruiten. De twee originele leeuwtjes zijn behouden en kunnen herplaatst worden.
De benodigde calculaties, specificaties en bouwtekeningen die nodig zijn voor de herbouw zijn al in 2013 gemaakt (zie bouwtekening op bijlage 4). Op verzoek van de HVBR heeft de firma Meerbouw Pijnacker BV in 2014 een offerte (zie bijlage 5) uitgebracht op basis van de aangeleverde werkomschrijving (zie bijlage 6). Gelet op de hoge kosten van € 105.000,- (excl. BTW) is besloten om naar alternatieve materialen te kijken als vervanging voor de authentieke materialen zoals o.a. zandsteen en de pilaren niet vol te metselen maar lichter uit te voeren. Zowel de firma Meerbouw uit Pijnacker als de firma Hoogerbrugge uit Berkel en Rodenrijs zal gevraagd worden om na te gaan wat bespaart kan worden op de herbouw, zonder afbreuk te doen aan de Tol ’t Meerhek zoals deze op diverse foto’s te zien is.. Door de firma Meerbouw was al aangegeven dat de materiaalkeuze en gewenste profilering de prijs aanzienlijk beïnvloeden. Naar de mening van de projectgroep, moet gelet op de begroting, een projectsom van € 75.000 voor herbouw van de Tol haalbaar zijn.
5. Locatie herbouw
Vastgesteld is dat de Tol ‘t Meerhek op de Klapwijkseweg stond tussen de Meerweg en de Groenekade (zie bijlage 7). Door planologische inpassing van de provinciale weg N470 is deze locatie nu niet meer aan te duiden. Op de oude locatie van ‘t Meerhek of in de directe nabijheid daarvan is herbouw niet mogelijk. Gelet op een juiste inpassing in de fraai planologisch aangelegde Groenzoom is het wenselijk om de herbouw van de ‘t Meerhek te realiseren op een plek met goede zichtlijnen vanuit Berkel, Pijnacker en Zoetermeer . Bij voorkeur op de gemeentegrens tussen B&R en Pijnacker voor een knooppunt met fietsbrug.
Op zaterdag 25 juni 2016 is de Groenzoom geopend. Ter gelegenheid van deze opening had de HVBR van de Tol ’t Meerhek een replica op ware grootte geplaatst voor een fietsbrug op de volgens het projectteam ideale plek voor herbouw. De reacties van de bezoekers waren overweldigend en ca. 50 mensen hebben zich spontaan ingeschreven voor herbouw op deze plek. Op bijlage 8 is op de kaart van de Oostmeerpolder deze plek met het woord HEK aangegeven.
Ook in de media hebben diverse artikelen met foto’s van de replica van ‘t Meerhek gestaan in de afgelopen maanden. Laatst nog in HVH op 25 oktober 2016 (zie bijlage 9)
Met het doen herrijzen van de Tol ‘t Meerhek wordt het vroegere knooppunt voor het (fiets)verkeer tussen Pijnacker en Berkel in ere hersteld en nu tevens uitgebreid met een verbinding naar Zoetermeer.
6. Opdrachtgever/ Beheer
Begin volgend jaar zal het concept bestemmingsplan Groenzoom openbaar gemaakt worden. Vastgesteld dient nog te worden of de voorgestelde locatie voor herbouw van de Tol ‘t Meerhek op het grondgebied van Berkel en Rodenrijs of Pijnacker komt te staan . De opdrachtgever voor herbouw en beheerder na realisatie zal de gemeente dienen te zijn op wiens grondgebied de tol komt te staan. Dit staat los van de financiering van de herbouw.
7. Financieringsplan
De kosten voor de herbouw van t Meerhek worden voorlopig begroot op € 75.000,- excl. BTW. Voor de financiering wordt een beroep gedaan op een bijdrage van de betrokken gemeenten en worden Fondsen benadert waar dit project goed aansluit bij de door hun gestelde te bereiken doelstellingen. Ook wil de HVBR, gelet op het karakter van dit project een bijdrage leveren.
Begroting voor financiering herbouw ‘t Meerhek
De 3 gemeenten gezamenlijk € 30.000,-
De 3 aangeschreven fondsen € 40.000,-
Overige giften € 5.000,-
8. Actieplan projectteam HVBR
· Contact opnemen met de firma Meerbouw en Hoogerbrugge voor prijsopgave herbouw met aangepaste bouwmethode en materialen, maar met behoud van de authentieke vormen en uiterlijk van ’t Meerhek. week 48
· Met de historische vereniging van Pijnacker afstemmen om samen te werken om dit project te doen slagen. Tevens af te spreken wie de contacten met de gemeente Pijnacker zal onderhouden. week 48
· Het concept bestemmingsplan Groenzoom doornemen zodra dit door de gemeenten Lansingerland en Pijnacker openbaar is gemaakt. Voorjaar 2017
· Informeren bij de gemeente op wiens grondgebied het Tolhek, bij herbouw op de voorgestelde locatie, komt te staan. Voorjaar 2017
· Fondsen (opnieuw) benaderen. Fonds ANNO 1818 voor nadere toelichting van dit project met verzoek dit project voor een belangrijk deel te financieren. week 50
· Benaderen van de gemeente Lansingerland, Pijnacker en Zoetermeer met het verzoek om bij te dragen aan de realisatie van dit project. week 50