[TỰ DO LAO ĐỘNG VÀ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI] Dựa trên lý thuyết của Marx về Tha hóa lao động (labor alienation), bài báo mới của mình đưa ra khái niệm mới: Tự do lao động ( = tự chủ lao động + cơ hội làm việc) (work capability = work autonomy + work opportunity). Ý tưởng là Tự do lao động là trụ cột bảo đảm cho sự phát triển con người. Dựa trên cách tiếp cận tự do (Capability Approach) của Amartya Sen, phát triển của mỗi con người được hiểu là sự mở rộng các tự do của cá nhân đó. Hiện tại, đánh giá sự phát triển con người chủ yếu dựa trên ba khía cạnh: Mức độ kiến thức, Thể trạng sức khỏe, và mức sống. Đây đều là các khía cạnh cực kỳ quan trọng bảo đảm cho phát triển con người nhưng khung lý thuyết này vẫn thiếu một trụ cột thiết yếu bảo đảm tự do nói chung: Tự do lao động. Chính hoạt động lao động định hình nhận thức, sức khỏe, mức sống của mỗi cá nhân.
Luận điểm về tự do lao động dựa trên một quan điểm có tính triết học là: lao động vừa là mục đích, vừa là phương tiện để đạt được các mục đích cho con người. Trong khi luận điểm này chẳng có gì mới trong các ngành khoa học khác như xã hội học, tâm lý học thì nó vẫn còn khá xa lạ với kinh tế học. Ngành này thể hiện tính "tầm thường khoa học" của mình bằng cách ghi nhận lao động là hoạt động kiếm sống, không hơn không kém. Tức là đã loại bỏ khía cạnh cực kỳ quan trọng khác: LAO ĐỘNG CŨNG LÀ NHU CẦU, trong đó người lao động cũng đòi hỏi được TỰ DO thực hiện nhu cầu đó.
Gary Becker, một nhà kinh tế học được giải Nobel, đã chứng minh rằng giải thưởng này cũng có lúc được trao cho ý tưởng tầm thường . Becker quảng bá khái niệm vốn con người (human capital) và coi lao động chỉ là quá trình khai thác năng lực, đặc biệt là năng lực do giáo dục mà có, thành tiền. Có lẽ sự phổ biến của khái niệm vốn con người đã góp phần quan trọng làm cho người ta nhìn nhận lao động chỉ là để kiếm tiền. Vì thế, nếu nhóm thanh niên nông thôn ra làm việc tại các khu công nghiệp kiếm được mức lương 10-15tr/tháng thì hệ thống thống kê quốc gia sẽ ghi nhận đó là một bước tiến vì không chỉ GDP của nền kinh tế gia tăng mà mức sống của người lao động cũng đã cải thiện. Theo cách đánh giá phát triển con người thì như thế là một sự tiến bộ. Thế còn sự mất mát hạnh phúc, tự do khi sống xa gia đình và cắm mặt vào công việc nhàm chán thì không tính nữa à?
Bài báo này chỉ ra rằng những thành tựu trong phát triển con người đã bỏ qua một bộ phận quan trọng: sự mất tự do lao động của những thanh niên đó trong quá trình kiếm sống. Họ đã phải trả giá cho sự mất tự do lao động đó bằng sự căng thẳng, mệt mỏi, sự suy giảm hạnh phúc.... Những điều đó lại chưa lượng hóa được và không được đưa vào đánh giá mức độ phát triển con người. Khi bán sức lao động để đổi lấy tiền công, họ đã trao tự do lao động cho người chủ sử dụng lao động tự quyết. Họ sẽ phải làm việc tại không gian, thời gian, trong môi trường làm việc mà họ không thoải mái.
Giữa nhóm thanh niên "làm việc trong tư thế nằm" chỉ đầu tư 5 năm cho giáo dục tiểu học nhưng kiếm được 10-15 triệu/tháng và nhóm tiến sỹ đầu tư 16 năm đi học nhưng chỉ mang về nhà 10 triệu/tháng thì quan điểm "xôi thịt" kiểu Becker sẽ tuyên dương nhóm "nằm làm việc" và cho rằng nhóm tiến sỹ là có vấn đề. Nếu nhìn theo cách tiếp cận tự do lao động thì sẽ thấy cả hai nhóm trên đều có chung một vấn đề: Hạn chế tự do lao động. Nhóm thứ nhất không có cơ hội làm công việc chính đáng, còn nhóm thứ hai không có tự do rời bỏ công việc hiện tại để đến với công việc tốt hơn tương xứng.
Thật là nghịch lý khi nhìn sự phát triển con người là sự mở rộng tự do của con người trong khi lại lờ đi sự mất mát tự do lao động ngay trong chính quá trình lao động!
Nghiên cứu về tự do lao động sẽ mở ra góc nhìn mới về hệ thống đánh giá kinh tế đối hoạt động kinh tế của cá nhân và xã hội, sẽ đặt nền tảng cho các thay đổi chính sách vĩ mô theo hướng thúc đẩy nhiều hơn tự do lao động, sẽ thay đổi quan niệm chọn ngành nghề, sẽ thay đổi hệ giá trị của xã hội.
"Tuyên ngôn khoa học" ở đây nhấn mạnh rằng tự do lao động cần phải trở thành mối quan tâm trong hành vi cá nhân, trong hành động của xã hội, trong chính sách của nhà nước. Người ta không thể chỉ quan tâm xem ai đã kiếm được bao nhiêu tiền từ lao động, mà còn cần phải xem tự do lao động của họ biến đổi thế nào trong khi kiếm được số tiền ấy. Từ đó mới có được kết luận được rằng có nên lao động như thế không? có nên thúc đẩy phát triển kinh tế theo hướng nào đó không?
#work_capability #human_development #capability_approach #work_autonomy #work_opportunity #intrinsic_freedom #tandfonline #FTU #IPE #Marx #Amatya_Sen
Mọi người quan tâm có thể download trực tiếp bài báo theo link này (giới hạn 50 lần download online). Nếu link đã đến giới hạn này thì hãy nhắn tin cho mình nhé, mình còn link dự phòng (cũng có giới hạn 50 download ).
https://www.tandfonline.com/eprint/85MSA9787JEBZRUI8AFF/full?target=10.1080/08039410.2022.2112276