XII-1245 Smidt, Benedictus

biografische aantekeningen

Benedictus Smidt was vermaard boekdrukker te Middelburg. Hij was de uitgever van het allerkleinste boekje van Nederland: de bundel Bloemhofje van 14 bij 10 millimeter. Smidt moet van 1669 tot 1674 als boekdrukker in Middelburg actief zijn geweest; hij voerde een felle pamflettenstrijd tegen advocaat Jacobus Noenaert. Hij gebruikte zijn zinspreuk "Niemant sonder druk" ook wel als pseudoniem voor sommige pamfletten. Benedictus Smit woont in elk geval van 1676-1691 in de Peperstraat in Amsterdam (in 1691 overlijdt zijn vrouw). In 1702, als hij hertrouwt, woont hij in de Negelantiersgraft, en bij zijn dood in 1709 in de Tweede Nieuwe-leliedwarsstraat.

Zie ook: M.A. van Alphen: "Het oorlogsschip als varend bedrijf" (Leiden, 2014), hfd 9, voetnoot 43 (p. 427): Op 10 september 1672 ging de 22-jarige boekdrukker Benedictus Smit in Amsterdam in ondertrouw met de even oude Lammertje Voorkercks. Zij was geboren en getogen in Amsterdam en daar met haar moeder woonachtig in de Batavierenstraat. Hij woonde toen nog in Middelburg, maar moet kort na zijn huwelijk zijn verhuisd. In de periode 1675-1687 kregen Benedictus en Lammertje twee dochters en drie zonen. De oudste zoon, Hendrick, geboren in 1681, werd later scheepsschrijver. Toen Hendrick geboren werd, zat zijn vader op zee als scheepsschrijver aan boord van het oorlogsschip Oud Gouda onder commando van kapitein Gerard Verrijst. Benedictus liet tijdens het verblijf buitengaats zijn financiële zaken in het Prinsenhof afhandelen door twee gemachtigden, Jacob van der Valck en Jan Taats. Die deden dat omstreeks 1680 voor meer schrijvers en kapiteins. Schrijvers lieten hun belangenvertegenwoordiging ook vaak over aan de echtgenote of een ander familielid. Dat Benedictus zijn vrouw niet machtigde, kan als reden hebben gehad dat Lammertje niet (goed) kon lezen en schrijven. Bij het in ondertrouw gaan ondertekende zij de akte met een kruisje en niet met een duidelijk leesbare handtekening zoals Benedictus.

Benedictus Smidt was in 1674 in nogal heftig conflict geraakt met een andere boekdrukker/uitgever in Middelburg, Jacobus Noenaert genaamd. Deze publiceerde een fel pamflet "Den Na-looper van Benedictus Smidt op 't Leugen-pat betrapt", waarin Smit zwaar beschuldigd wordt. Hij antwoordt met het pamflet "Den ongeluckigen advocaet Jacobus Noenaert, met sijn gheheele pleyt-sack wederom t'huys ghesonden". Het geschil betreft de vraag of het ethisch wel verantwoord was dat Smidt het "Ouderlinghs Advijs, of oordeel van Vrede, verdedight &tc..." had uitgegeven. Aanleiding was de uitgave door Smidt van de "Na-looper tot achter-halinge van de Voor-Looper of Voor-oordelen van d'heer J. Steengracht, verdreven door Benedictus Smidt. Als is de Leugen nog zo snel, de Waarheijt achterhaalt ze wel" Johan Steengracht (1633-1705) verdedigde in zijn geschiften de Coccejanen, die in Zeeland heftig bestreden werden door de Voetianen

bronnen

* 1651, 12-2: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Zuiderkerk [94-5]: Dirck Aertsz de Vader, Grietien Isbrants de moeder, getuigen Neeltie Isbrants - Lammertien.

* 1672, 10-9: Stadsarchief Amsterdam, DTB ondertrouw [498-169]: Benedictus Smit van Middelburg, boecdrukker oud 22 Jare, ouds. tot Middelburg, woont tot Middelburg, & Lambertie Voorkercks, van A, oud 22 Jare, geast met haer moeder Grietie IJsbrants, woont in de Batevierstraet. (w.g. Benedictus Smidt)

(i.m.: hij vader consent goet ingebracht. acte).

* 1673, 26-8: [ontleend aan “De boekhandel te Amsterdam voornamelijk in de 17e eeuw”] Stadsarchief Amsterdam poorterboek: Benedictus Smit, van Middelburg, boeckdrucker, heeft [zijn poortereed gedaan] als getrouwt met Lambertie Voorkerck dochter van Dirck Aertse, in sijn leven huystimmerman en poorter.

* 1675, 26-6: Stadsarchief Amsterdam DTB doop [Zuiderkerk 96-171]: Anna, dr.v. Benedictus Smidt en Lambertie Voorkerks, get: Octaaf van Sevenbergen en Anna Voorkerks

* 1676, 20-9: Stadsarchief Amsterdam, DTB begraven St Anthonies kerkhof [1212-116]: k van Benedicktus Smit, Peperstraet.

* 1678, 25-9: Stadsarchief Amsterdam, DTB dopen Oosterkerk [87-256]: Henrick, zn.v. Bennedicktus Smiedt en Lambertje Voorkerks, get: Pieter Lammen en Grietje Isbrants.

* 1679, 5-11: Stadsarchief Amsterdam, DTB begraven St Anthonies kerkhof [1212-159]: k v Benedicktus Smit inde Peperstraet.

* 1680, 25-8: Stadsarchief Amsterdam, DTB dopen Oosterkerk [87-265]: Grietje, dr.v. Bennediktus Smidt en Lambertje Voorkercks; get: Arent Nacken en Anna van Panhuijsen

* 1680, 24-10: Stadsarchief Amsterdam, DTB begraven St Anthonies kerkhof [1212-175]: k v Benedicktus Smit, Peperstraet.

* 1681, 26-9: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Oude Kerk [11-59]: Hendrick, zn.v. Benedictus Smidt en Lambertie Voorkerks, get: Arent Nakken en Anna van Panhuijsz

* 1685, 27-5: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Oude Kerk [12-7]: Dirk, zn.v. Benedictus Smith en Lammertje Voorkerks, get: Engel Teunis en Neeltjen Jans

* 1687, 20-7: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Oosterkerk [87-307]: Samewel, zn.v. Bennedictus Smidt en Lammertje Verkerck, get: Arentt Nacken, Annetje Elias van Panhuijsen

* 1691, 12-7: Stadsarchief Amsterdam, DTB begraven Oosterkerk [1086-49v]: Lammertie Voorkerck, huijsvrou van Benedictus Smit, voor aen in de Peeperstraet. [NB: de WK begraafregisters van de Oosterkerk, archief 5004, beginnen pas in 1730]

* 1702, 3-11: Stadsarchief Amsterdam, DTB ondertrouw [535-2]: Benediktus Smit van Middelburg, wedr. Lammertie Voorkercks, op de Negelantiersgraft, & Helena van de Vijver van Gorkom, oud 40 Jaarn, als voorn, ouders doot, geasst met haar nigt Heijltie van der Haar. Hij WK, voldaen den 31 octob 1702.

* 1707, 16-5: Stadsarchief Amsterdam, NA nots W. Sijlvius [4937, nr. 115]: Benedictus Smith en Helena van de Vijver, echtelieden op de Negelantiersgraft, beide gezond, herroepen alle eerdere testamenten en codicillen. Als Benedictus eerst sterft, dan zijn zijn erfgenamen zijn vrouw Helena van de Vijver en zijn vier voorkinderen Anna, Hendrick, Dirk en Samuel Smit in gelijke (kinds-)delen. Hij benoemt zijn goede vriend Sr. Anthony Siberts tot administrateur over de boedel en voogd over de onmondige erfgenamen. De testatrice laat alles na aan Benedictus Smith, maar tweederde van de helft ervan wordt georven door haar halfbroer Huijbert van Vianen en 1/3 van de helft door de vier voorkinderen van Benedictus Smith. (w.g. B. Smidt, Helena van de Vijver – precies als onder hun ondertrouwakte - + nots en get.)

* 1709, 22-10: Stadsarchief Amsterdam, DTB begraven [Westerkerk 1103-13]: Benedictus Smidt in de 2e Nieuwe Lelysdwarsstraet: fl 15,-

* 1709, 22-10: Stadsarchief Amsterdam, Weeskamer begraafregister (5004): Benedictus Smit, 2e Lely d:s:, tussen de Egelantiersgt en Lely St: 22 dito; 3 [kinderen]: Den 19 maart 1710 heeft Helena van de Vijver de weduwe vertoont het testament van den overledene gepasseert voor den nots. Wilhelmus Silvius en get: op 16 maij 1707 waar bij de weescamer is gesecludeert

kind 6: Dirk Smidt

* 1691, 7-9: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen [Oude Kerk 13-50]: Joanna, dr.v. Jonas van Petersom en Alida Schrik, get: Hans Jansz van Petersom en Catarina Schrik

* 1713, 20-1: Stadsarchief Amsterdam, DTB ondertrouw [549-18]: Dirk Smit, van Am, Chirurgijn, oud 28 Jare in de Reguliersdwarsstraet, ouders doot, geassist met sijn broeder Henrick Smit, & Johanna van Petersom, van Am, oud 22 Jare op de Nieuwendijck, haer moeder Alijda Schrik niet bij 't verstant, geassist met haer voogd Nicolaes de Meester de jonge de rato caveerende voor sijn mede voogd Johannes Silke. (w.g. Dirk Smidt; Johanna van Petersom) (i.m.: acte verleent den 5 feb 1713 om alhier in de Walekerk te trouwen. Sij moeders consent (gerojeert door ordre van de Hr Commissarissen).

* 1729, 28-10: Stadsarchief Amsterdam, DTB begraven Nieuwezijds Kapel [1021-66]: Dirk Smidt, Mr. Chirurgijn, komt van de Leijdsestraet tusschen de Heere en Keijsergragt.

openstaande vragen / discussie

De handtekeningen van Benedictus Smidt onder zijn beide aktes van ondertrouw zijn dermate verschillend dat je je afvraagt of het wel dezelfde persoon is. Ook omdat Benedictus Smidt nog tot minstens 1674 als boekdrukker (zéér) actief is in Middelburg, en de Amsterdammer het boekdrukkersvak niet meer uitoefent, rijst er twijfel. Toch staat bij het tweede huwelijk uitdrukkelijk zijn eerste vrouw vermeld, en als zijn beroep bij het eerste huwelijk: 'boecdrukker woont tot Middelburgh'

Lammertje heeft een zus Anna Voorkerks X Albert van Panhuisen

In 'Levensberichten van Zeeuwen' (1893) staat dat Henrick Smidt als boekdrukker en uitgever werkzaam was op de Wal in Middelburg, nadat hij in 1666 (afkomstig uit Schenkenschans) poorter werd in die stad. Hij was de uitgever der meeste geschriften van en over Jean de Labadie, Teeling, Udemans etc. (...). Hij gaf ook een vertaling van 'Navolginge Christi' van Thomas à Kempis uit (1661); ik zie ook al een uitgave van 'Het grove Pack-kleedt' uit 1658. In 1668 woonde en werkte de uitgever/boekdrukker Benedictus Smidt in de Langedelft bij de Markt.  Gesuggereerd wordt dat het om broers of om vader/zoon gaat.

voorouders:
* 1636, 23-4: Stadsarchief Amsterdam DTB ondertrouw kerk [444-260]: Dirck Aartsz van Uijtrecht huijstimmergesel, out 26 Jaer, geen ouders hebbende, woon op de Lerijnswal (?), en Grietie IJsbrants, van A., out 24 Jaer, geen ouders hebbende, woonende in de Dirck van Assensteech, geassisteert met Reijmerich Jansdr, haer suster. (w.g.: allebei een kruisje)

1637, 1-2: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [42-5]: Aernout, zoon van Dirck Aerjansz en Grietje IJsbrants. Getuige: Reijmerich Jans

1638, 8-8: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [42-93]: IJsbrant, zoon van Dirck Aertsz en Grietje IJsbrants. Getuige: Neeltje IJsbrants

1640, 25-11: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [42-231]: Cornelia, dochter van Dirck Aertsz en Grietje IJsbrants. Getuige: Trijntje IJsbrants

1642, 8-4: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [42-303]: Cornelis, zoon van Dirck Aertsz en Grietje IJsbrants. Getuige: Trijntje IJsbrants

1643, 24-5: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [42-359]: Aernout, zoon van Dirck Aertsz en Grietje IJsbrants. Getuige: Neeltje IJsbrants

1645, 19-2: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Oude Kerk [8-43]: Aernout, zoon van Dirck Aertsz h:tmr en Margriet Isbrants. Getuige: Aertjen Pieters en Trijn IJsbrants

1647, 9-6: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Oude Kerk [8-128]: Annetje, dochter van Dirck Aertsz Grietje Isbrants. Getuige: Trijntje Isbrants

1649, 12-1: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Oude Kerk [8-196]: Isbrant, zoon van Dirck Aertsen en Grietje IJsbrants. Getuigen: Trijnje en Neeltje Isbrants

1651, 12-2: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Zuiderkerk [94-5]: Lammertjen, dochter van Dirck Aertsz en Grietje Isbrants. Getuige: Neeltjen Isbrants

1652, 29-9: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Zuiderkerk [94-54]: Marie, dochter van Dirck Aertsz en Grietje Isbrants. Getuige: Trijntien Isbrants en Maritien Pieters

1656, 1-2: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [43-320]: IJsbrant, zoon van Dirck Aertsz en Grietje IJsbrants. Getuige: Trijntje IJsbrants

1662, 4-5: Stadsarchief Amsterdam DTB ondertrouw kerk [483-96]: Octavo Octavisse, van A., schoenmaker, wednr. van Aefie Barents op Uilenburch, en Grietie IJsbrants van A., wed. van Dirck Aertse, woont ut sup. Sij den weec voldaen den 3 maij 1662; hij heeft den 11 maij 1662 de weescamer voldaen. (w.g. Octaef Octaefsen, grijeten)

NB: deze Octaef Octaefsen treedt in 1649 op in een acte ter ondersteuning van Geertje Dircx, die een jaarlijkse toelage eist van Rembrandt van Rijn. Hij wordt 9-12-1703 begraven op het Heilige Wegs en Leidse Kerkhof, komende vanaf de botermarkt, ‘pro deo’.

5073 WK Inbrengregisters [fol. 101v, scan 104]: Den 3 maij 1662 heeft Grietge IJsbrants geassisteerd met Dirck Steenoven, bewezen haar drie kinderen Aerent, oud 18, Anne, 15 ende Lambertge, 11, daer vader af was Dirck Aertsz, comeneijhouder, te saemen voor haer vaders erf de somme van zes hondert gulden, ende t behaagde Laurens Meijnderts en Erasmus Pieters als voogden.

Het echtpaar IJsbrant Evertsz en Anntje Pieters laten op de juiste tijd een Neeltje, Trijntje en Grietje dopen.

1605, 3-12: Stadsarchief Amsterdam DTB ondertrouw kerk [411-627]: IJsbrant Evertsz, huijstimmerman, oudt 23 Jaren, wonende in de Molenstrate buijten Korsgenspoerte, verklaerde geen ouders te hebben, geassisteert met Pieter Evertsz zijn broeder, ter eenre, ende Annetjen Pietersdr, oudt 25 jaren, wonende ter zelver plaetse, geassisteert met Dignum Cornelisdr, haer moeder, … des vaders consent (w.g. Isbrant Eevers en een kruisje)

1606, 3-9: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [39-102]: Trijntje, dr.v. IJsbrant Everts en Anna Pieters, get: Machtelt Martens

1608, 15-1: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [39-142]: Cornelis, zn.v. IJsbrant Everts en Anna Pieters, get: Meijns Pieters

1609, 6-10: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [39-198]: Neeltje, dr.v. Isbrant Everts en Anna Pieters, get: Meijnsje Pieters

1611, 6-10: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [39-264]: Grietje, dr.v. IJsbrant Evers en Annetje Pieters, get: Meijnsje Pieters

1613, 13-10: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Oude Kerk [5-81]: Marijtje, dr.v. IJsbrant Everts scheepstimmerman en Anne Pietersdr, get: Maijns Pietersdr

1619, 26-3: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [40-40]: Pieter, zn.v. Isbrant Evers en Anna Pieters, get: Meijns Pieters

1621, 7-2: Stadsarchief Amsterdam DTB dopen Nieuwe Kerk [39-264]: Heinrik, zn.v. IJsbrant Evers scheepstimmerman en Annetje Pieters, get: Meijnsje Pieters

1627, 28-1: Kwijtscheldingen: de kinderen en erfgenamen van IJsbrant Evertsz, scheepstimmerman, verkopen aan Arent Jansz, scheepstimmerman op Uilenburg in de rode Schietspoel, een huis en erve op Rapenburg, in de Peperstraat voor fl 300,-. Presentibus alle de weesmeesteren.

(Ijsbrand had dit als ledig erf gekocht bij Kws op 16-9-1619).

5073 WK Inbrengregisters [fol. 101v, scan 104]: Den 3 maij 1662 heeft Grietge IJsbrants geassisteerd met Dirck Steenoven, bewezen haar drie kinderen Aerent, oud 18, Anne, 15 ende Lambertge, 11, daer vader af was Dirck Aertsz, comeneijhouder, te saemen voor haer vaders erf de somme van zes hondert gulden, ende t behaagde Laurens Meijnderts en Erasmus Pieters als voogden.

5073 WK inbrengregisters 20 [fol. 59, scan 61]: den 11 juni 1626 heeft Aucken Albertsz cuijper als voogd van Trijntgen, oud 19 jaer, Cornelis, 18 jaar, Neeltgen, 16 jaar, Grietgen, 14, Marietgen, 11 jaar, Evert, 9 jaar, Pieter 7 jaar, de nagelaten kindern van IJsbrant Evertsz scheepstimmerman, daer moeder af was Annetgen Pieters de weekcamer verklaard dat de kinderen voor haar vaders en moeders erf competeert: een huis en erve staande in de Peperstraat op Rapenburg, belast met fl 425,- hoofdsom.