Hương Giang

Lê Hựu Hà sống một cuộc sống bấp bênh, thiếu thốn bên ngoài cánh cổng âm nhạc. Từ khi làm nhạc cho tới khi qua đời, ông chỉ sống duy nhất trong ngôi nhà do cha mẹ để lại trên đường Huỳnh Quang Tiên.

Phượng Hoàng tung cánh

Lê Hựu Hà (1946-2003) là một trường hợp đặc biệt của tân nhạc Việt Nam nói chung và nhạc trẻ Sài Gòn trước 1975 nói riêng. Sự đặc biệt của Lê Hựu Hà nằm ở chính thái độ của ông đối với âm nhạc. Từ khi bắt đầu sáng tạo trên những dây đàn năm 17 tuổi cho tới khi xuôi tay gác bút, Lê Hựu Hà vẫn cam tâm giấu mình trên những khuông nhạc đầy thăng trầm. Cuộc đời tựa chính những tâm khúc của ông với biết bao những lắt léo đan xen và rồi ông ngã ngục như dây đàn ai oán bỗng dưng gãy nhịp khi đang trên hành trình thăng hoa tại chính chốn bình yên đi về hàng ngày của mình.

Nhạc sĩ Lê Hựu Hà được đánh giá là một trong những người khởi đầu mang lại cho âm nhạc Việt Nam một luồng gió mới với những sáng tác theo lối đa âm (polyphonic) đầy sôi động. Ông sáng tác từ năm 17 tuổi khi còn là học sinh ngồi trên ghế nhà trường. Nhưng, những nhạc phẩm đầu tay chỉ thực sự được phổ biến rộng rãi khi Lê Hựu Hà mang ra biểu diễn cùng ban nhạc Hải Âu do chính mình thành lập năm 1966 tại đại hội nhạc trẻ dành cho sinh viên học sinh tại trường Taberd.

Tuy không gây tiếng vang lớn như một số các ban nhạc trẻ Les Fanatiques của Công Thành, Spotlight của Tuấn Ngọc, Les Vampires của Đức Huy nhưng Lê Hựu Hà đã làm giới trẻ Sài Gòn khi đó bất ngờ về một khái niệm còn rất mới trong quan điểm thưởng thức nghệ thuật của đại bộ phận công chúng Sài Gòn. Thuở ấy, số đông mải mê chạy theo những nhóm nhạc ngoại và điên cuồng chìm đắm trong những bản nhạc ngập ngụa chủ nghĩa hiện sinh, sống hôm nay không cần biết tới ngày mai.

Khi Lê Hựu Hà xuất hiện và chỉ với những đồ nghề đơn sơ của một gã du ca thích lang thang sáng tác cùng con tim yêu nhạc, say đời của mình đã thắp lửa lại cho cả một Sài Gòn đau thương đang ẩn mình trên những giai điệu nhập ngoại. Ông đã chứng minh người Việt có thể tạo ra một lối chơi pop-rock ngẫu hứng theo cách của riêng mình, gắn mác made in Việt Nam.

Năm 1970 sau khi Hải Âu tan rã và tạo bệ phóng đưa tên tuổi nữ ca sỹ Thanh Lan bay xa, Lê Hựu Hà lập ban nhạc Phượng Hoàng cũng với phong cách đó, ngay lúc bắt đầu đã được mọi người hào hứng đón nhận. Phong cách này chắp cánh thăng hoa thật sự khi được giọng ca quái - lạ của Elvis Phương và nhạc sĩ Nguyễn Trung Cang cùng đồng hành sát cánh.

Sau khi Phượng Hoàng tan rã vào năm 1975, Lê Hựu Hà vẫn không từ bỏ con đường âm nhạc và sự say mê của mình như một số các ban nhạc hay nghệ sĩ khác. Tuy sự nghiệp có chựng lại một chút nhưng ông vẫn tiếp tục thành lập nhóm nhạc Mây Trắng và tung ra các ca khúc mới: Hãy ngước mặt nhìn đời, Đôi khi ta muốn khóc. Sau Mây Trắng, ban nhạc Hy vọng (Bảo Chấn, Quốc Dũng và các ca sĩ Sỹ Thanh, Trang Kim Yến) của Lê Hựu Hà là lực lượng hùng hậu nhất so với các ban nhạc đương thời lại tiếp nối chặng đường sáng tác và biểu diễn. Cuối cùng, Phiêu bồng cùng nhạc sĩ Tuấn Khanh là địa chỉ cuối cùng Lê Hựu Hà hoạt động dưới hình thức ban nhạc.

Sau này, Lê Hựu Hà dù không sinh hoạt trong các nhóm nhạc nữa nhưng ông vẫn âm thầm cống hiến cho đời những bản nhạc đủ để giúp người hâm mộ không quên đi những năm tháng quá khứ sôi nổi và cái tên Lê Hựu Hà người tiên phong cho Rock Việt. Và dù thời gian có đi qua suốt các chặng đường nhiều đổi thay của nhạc trẻ với đủ các sắc màu âm nhạc rock and roll rồi swingin pop cho đến heavy rock, grungenhạc sĩ Lê Hựu Hà vẫn trung thành với phong cách mà ông đã lựa chọn ngay từ ban đầu. Vì vậy, trong thế giới âm nhạc của những người yêu Rock Việt luôn có một chỗ đứng và vị trí cho cái tên Lê Hựu Hà neo đậu và đổ bóng.

Nhạc sĩ Lê Hựu hà và ca sĩ Nhã Phương, người vợ thứ 4 của ông

Đời heo hắt trên những ngọn nến cháy tàn

Cũng như nhiều nhân vật đình đám khác trên địa hạt nghệ thuật Sài Gòn trước 1975. Lê Hựu Hà cũng phải gánh chịu nhiều thiên tai, giông bão đời mình kể từ giai đoạn thăng hoa trong đời sống âm nhạc. Có lẽ chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau đã phần nào linh ứng với những gì đã diễn ra trong cuộc sống thường ngày của một nhân vật sáng giá như Lê Hựu Hà. Trái ngược với sự lộng lẫy, cháy hết mình trên sân khấu, trở về con người thật khi không sáng tạo nghệ thuật là sự đối lập và hoàn toàn mâu thuẫn với con người nghệ sĩ dưới lớp đèn màu của ông.

Trong suốt giai đoạn nhạc sĩ Lê Hựu Hà còn sống, ông im lặng và chấp nhận mọi sự quên lãng của hệ thống thông tin đại chúng. Bản thân nhạc sĩ Tuấn Khanh, một người bạn thân thiết của ông khi đi xin tài trợ ở nhiều nơi để mong làm album cho Lê Hựu Hà đều gặp khó khăn vì nhũng lý do khác nhau. Ngoài bản cassette duy nhất mang tên Đồng Xanh do chính ông hợp tác với nhạc sĩ Bảo Thu phát hành bán chính thức tại Sài Gòn đến thời điểm này ông không hề có bất cứ một abum nào ghi nhận những dấu ấn trên con đường sự nghiệp của mình.

Người nhạc sĩ từng được coi là đã mang một dòng nhạc mới và tươi trẻ đến cho Tân nhạc Việt Nam đã được phát giác qua đời vào ngày 11/05/2003 khi mới 53 tuổi do tai biến mạch máu não. Theo biên bản khám nghiệm, Lê Hựu Hà qua đời từ ngày 05 nhưng phải đến ngày 11 mới được phát hiện trong tư thế nằm ngửa dưới sàn nhà, ngay cạnh giường ngủ, trong khi đồ đạc vẫn còn ngổn ngang trong phòng và ti vi vẫn còn đang bật… Tiền sử bệnh tai biến đã khiến một con người tài hoa ra đi khi tuổi vẫn còn trẻ và đặc biệt là ra đi trong sự hoài nghi, luyến tiếc của hàng triệu những người “muôn năm cũ”.

Theo ước lượng, Lê Hựu Hà sáng tác được khoảng trên dưới 50 ca khúc và mỗi ca khúc đều đánh dấu một sự chuyển mình tích cực của Tân nhạc Việt Nam. Và dù Lê Hựu Hà không phải là hương thơm bất tử nhưng ông chính là cánh chim đầu đàn của nhóm Phượng Hoàng và cũng chính nhóm nhạc này đã tạo nên hương vị riêng trong kho tàng âm nhạc Việt Nam.

Lê Hựu Hà sống một cuộc sống bấp bênh, thiếu thốn bên ngoài cánh cổng âm nhạc. Từ khi làm nhạc cho tới khi qua đời, ông chỉ sống duy nhất trong ngôi nhà do cha mẹ để lại trên đường Huỳnh Quang Tiên. Anh trải qua bốn cuộc hôn nhân không trọn vẹn và người vợ thứ tư chính là danh ca nổi tiếng Nhã Phương, em gái của ca sĩ Bảo Yến. Hai người có với nhau hai con gái là Phương Uyên và Phương Khánh. Sau này Nhã Phương có lần chia sẻ thẳng thắn về cuộc hôn nhân đầy sóng gió và thiếu thốn của mình trên báo chí: “Khi sống với anh Hà, đôi khi nghĩ lại, tôi thấy mình đã làm việc quá sức. Có những lúc ốm đau, tôi chẳng được nghỉ ngơi, cứ lao vào đi hát và kiếm tiền trả tiền nhà, trang trải cuộc sống. Tôi làm việc như một cái máy, tất tả chạy từ miền Trung ra Hà Nội rồi lại xuống tận Rạch Giá, Cà Mau…Có lúc rất mệt, người không còn chút sức lực, tôi cũng không được nghỉ ngơi. Anh Hà cứ nói: “Thôi em ráng hát nhé, hát để có tiền trả tiền nhà”. Thế là những lúc bệnh, tôi vẫn đi hát. Có một điều sai lầm với nhiều người làm nghệ thuật, trong đó có cả anh Hà là cứ sống trong mơ tưởng hão huyền. Họ cứ ngỡ mình là nhân vật gì đó quan trọng lắm, nổi tiếng lắm, tên tuổi lắm…Thật hoang tưởng! Suốt thời gian sống với tôi, anh Hà thường thất nghiệp. Tôi là người lo toan mọi thứ trong gia đình. Nói như vậy để thấy rõ hơn cuộc sống bấp bênh, nghèo nàn của nhạc sĩ…”

Hương Giang

Bài đọc thêm :

Ban Phượng Hoàng - Rock Sài Gòn một thuở qua những hồi ức về Phượng Hoàng

Những năm cuối thập niên 70, khi những người yêu nhạc trên khắp hành tinh còn mải mê chìm đắm trong những giai điệu bất cần, phiêu lãng và đầy tính hiện sinh của những C.B.C, The Beatles thì âm nhạc Việt Nam lại xôn xao trước sự xuất hiện của một nhóm nhạc Rock rất bụi bặm, phong trần, hát bằng tất cả trái tim với thứ âm nhạc ngùn ngụt được cháy từ trong huyết quản của mình.

Chuyện những chú Phượng Hoàng xây tổ

Vào những năm 1973 - 1974 nhạc trẻ Việt Nam đã tiếp nhận những dòng nhạc mới mẻ, đặc sắc được thể hiện bằng các ý tưởng phóng khoáng, hiện thực của ban nhạc Phượng Hoàng. So với các ban nhạc trẻ cùng thời như Mây trắng, Peanut company, Crazy dog, Up tight....khi đó chỉ chuyên trình diễn những bản nhạc ngoại quốc đang rất thịnh hành chủ yếu được chuyển sang lời Việt thì ban nhạc Phượng Hoàng đã tiến một bước rất xa khi vừa sáng tác, vừa chơi nhạc và tự thể hiện ca khúc của mình. Đồng thời, Phượng Hoàng cũng đã tạo được một thế đứng thật đặc biệt trong vòm trời ca nhạc trong nước với những nhạc phẩm để đời: Tôi muốn, Yêu người và yêu đời, Hãy ngước mặt nhìn đời, Phiên khúc mùa đông, Hãy nhìn xuống chân...

Những thành viên trụ cột của ban nhạc Phượng Hoàng: Lê Hựu Hà (thứ nhất bên trái): Nguyễn Trung Cang (thứ tư từ trái qua)

Tiền thân của ban nhạc Phượng Hoàng là ban nhạc Hải Âu được thành lập năm 1963 với thành viên chủ chốt là nhạc sĩ Lê Hựu Hà. Hải Âu tham gia đại nhạc hội âm nhạc dành cho các ban nhạc trẻ tại Sài Gòn và trở thành ban nhạc nổi bật nhất, gây sự chú ý nhiều nhất đối với giới chuyên môn khi đó. Hải Âu cũng là ban nhạc duy nhất mang cái tên thuần Việt giữa vô vàn những chứng cứ ngoại lai được giới trẻ Sài Gòn hâm mộ và đặt tên ăn theo một số ban nhạc khác của Mỹ và châu Âu đang vô cùng thịnh hành.

Sau khi phá giới bằng cú liều thể hiện hai ca khúc trong đại nhạc hội là Mai Hương và Nhớ thương em hoài làm ngơ ngẩn tất cả mọi đối thủ và các khán giả có mặt tại sân khấu, Hải Âu liên tục được mời hát ở các câu lạc bộ, quán bar khắp Sài Gòn nhưng rồi không thực sự thành công như mong muốn. Năm 1971, Lê Hựu Hà thành lập ban nhạc Phượng Hoàng với phong cách Việt hóa pop rock cùng nhạc sĩ Nguyễn Trung Cang. Họ được đánh giá đã làm thay đổi lối chơi của âm nhạc Sài Gòn.

Sau khi biểu diễn tại phòng trà Chiều tím, Lê Hựu Hà sáng tác Tôi muốn và khao khát dùng ca khúc này để đẩy tên tuổi của Phượng Hoàng bay cao. Tuy nhiên, vì không có sở trường ca hát nên khi Lê Hựu Hà trở thành người hát chính trong ban nhạc, ca khúc này đã không nhận được sự ủng hộ nhiệt tình từ phía khán giả.

Mặc dù, Lê Hựu Hà đã tính toán lối phát triển khá hợp lý như dùng phòng trà Chiều tím để giúp khán giả quen dần với những nhạc phẩm mới mẻ, trẻ trung chưa từng được nghe bao giờ do chính anh sáng tạo cùng với những nhạc phẩm nổi tiếng được biên soạn, phối lại phần hòa âm theo phong cách trẻ trung, khác lạ như: Mưa hồng (Trịnh Công Sơn), Tiếng sáo thiên thai (Phạm Duy), Tình khúc cho em (Lê Uyên Phương)…

Nhận thấy khán giả còn chưa hưởng ứng nhiều với loại nhạc còn khá mới mẻ này và với giọng ca còn chưa chuẩn của Lê Hựu Hà nên anh cùng Nguyễn Trung Cang đã phải vất vả tuyển chọn thêm thành viên cho ban nhạc làm người hát chính và phải là giọng Bắc. Phượng Hoàng mời Nguyễn Ngọc Hải (tay lead guitar của ban nhạc Les Faucons Noirs) đến hát bài Tôi muốn ở phòng trà Chiều tím. Lúc này, khán giả mới bắt đầu quen dần với nhạc của Lê Hựu Hà và dần dân trở nên yêu thích cái tên Phượng Hoàng.

Niềm kiêu hãnh - một thuở của nhạc trẻ miền Nam

Tuy nhiên, Phượng Hoàng chỉ thực sự thăng hoa và đứng trên đỉnh cao của danh vọng khi Elvis Phương xuất đầu lộ diện và trở thành giọng ca chủ lực hát các sáng tác của Lê Hựu Hà và Nguyễn Trung Cang. Một số tác phẩm ra mắt lần đầu tiên như: Phiên khúc mùa đông, Cười lên đi em ơi được khán giả trẻ tiếp nhận một cách hồ hởi và trở thành đại diện cho rock Việt vì khiến khán giả không mặc cảm vì âm nhạc vong bản hay thứ âm thanh bị đào xới trên mảnh đất cũ của người khác.

Phượng Hoàng được mệnh danh như niềm kiêu hãnh của cả nền nhạc trẻ miền Nam Sài Gòn khi lúc đó, một số các ban nhóm như: ABC, Crazy Dog chỉ chuyên hát lại các bản nhạc của nước ngoài đang nổi tiếng hoặc chơi lại sáng tác của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn theo phong cách du ca, trữ tình. Còn Phượng Hoàng một mình một kiểu với dòng nhạc đặc trưng không giống ai, vượt qua mọi quy chuẩn, xu hướng, thị hiếu của đám đông công chúng.

Qua một số nhạc phẩm, Phượng Hoàng nói chung và ở đây Lê Hựu Hà và Nguyễn Trung Cang nói riêng đã được dư luận đánh giá như người tiên phong trong việc khai phá những lĩnh vực mới mẻ cho dòng nhạc trẻ Việt Nam bằng những âm điệu, tiết tấu nhanh, tươi sáng của thể loại Pop rock. Những ca khúc này đều được kết nối bởi chuỗi hợp âm liên kết rất hợp lý. Hơn nữa, qua tiếng hát của Elvis Phương, những tác phẩm tự biên này đã được truyền đạt thật xuất sắc đến tâm can người nghe. Giọng ca của anh trầm bổng khó lường với những tần số vượt qua mức xác định của âm vực bài hát, không cầu kỳ nhưng hùng hồn, rõ ràng và dồi dào âm sắc.

Nói đến các tác phẩm mang lại danh tiếng và sự thành công để đời cho Phượng Hoàng, trước hết phải đề cập tới tác phẩm tuyệt tác Phiên khúc mùa đông. Ngay từ những dòng nhập khúc mang âm hưởng Sol trưởng, bài hát đã kích thích thính giác người nghe bằng tám nốt nhạc liên hoàn qua nghệ thuật rải acoustic guitar vang lên thật réo rắt, nhưng lại mang đầy âm hưởng xa vắng cảm thương. Bài hát này đã vượt xa các sáng tác thông thường của nhạc tình Việt Nam và nhất là nhạc trẻ.

Lời ca của Phiên khúc mùa đông cũng tựa một bài thơ tình đẹp, lãng mạn, phảng phất chút triết lý hiện sinh đủ để diễn tả mọi thú đau thương của những cuộc tình dang dở. Qua đó, người ta thấy Phượng Hoàng có lối dùng từ thẳng thừng nhưng mơ mộng, kỳ bí, dễ khiến người khác bị mê hoặc: “Đọa đầy ấy giờ đã đến mùa …trong quan tài buồn hồn nghe trống vắng, tóc chưa xanh một lần nhưng tim nghe đã thương thân”. Không chỉ dừng lại ở những cách tân ấy, Phượng Hoàng còn tiến xa hơn nữa khi đưa những điệu nhạc còn khá lạ so với những đôi tai nghe nhạc thời đó để thử nghiệm và ứng dụng.

Điệu Swing rock đã tạo được hiệu ứng tức thời thông qua hai ca khúc: Bài hát cho người trẻ và Hãy ngước mặt nhìn đời. Swing rock vốn là một thể điệu giật nẩy ở các nốt bass và các câu trống dằn nhịp, vì vậy phải nói là rất khó khăn trong việc đưa lời hát bằng tiếng Việt vào bản nhạc. Bởi lẽ tiếng Việt có lục thanh khác với các thứ tiếng ngoại quốc không có dấu nhấn giọng. Nhưng điều này cũng không cản trở nổi trước sự khai phá mãnh liệt của ban Phượng Hoàng. Kết quả là hai ca khúc này đều đã rất thành công.

Dấu ấn không thể phai

Và dĩ nhiên khi nhắc tới Ballad không thể nào vắng mặt các sáng tác của Phượng Hoàng. Bài hát Thương nhau ngày mưa và Yêu em trở thành những điển hình về tình ca trong làng nhạc. Với hai ca khúc này, Phượng Hoàng đã tạo nên những dấu ấn không thể nào phai về sự mềm hóa nhạc rock gai góc, hoang dã. Nó chứng minh rõ ràng sự đa dạng trong tâm hồn và cảm quan âm nhạc của những chú Phượng Hoàng đang ở thời kỳ sung sức nhất trong sáng tạo nghệ thuật. Thương nhau ngày mưa làm xao xuyến biết bao con tim, xúc cảm của giới trẻ thời đó với đoạn điệp khúc dễ thương, đáng yêu: “Như mưa ngày nào thấm ướt vai em/ Như mưa ngày nào khuất lấp sao đêm". Nó cũng thuộc một trong những sáng tác đặc biệt nhất của Phượng Hoàng khi qua điệu slow rock nhẹ nhàng vương vấn, bản nhạc ru êm những cơn mưa tuôn rơi đều đặn trên các trường canh nối liền những cảm xúc ý nhạc.

Trở lại Trang Chính