Kim Anh sưu tầm & tổng hợp

"Từ em tiếng hát lên trời

Tay xao dòng tóc, tay mời âm thanh"

Hoàng Trúc Ly

Thái Thanh – “ Tiếng hát vượt thời gian ” , một một huyền thoại của nền âm nhạc Việt Nam - qua đời hôm 17 tháng 3, hưởng thọ 86 tuổi. Bà mất lúc 11h50 phút tại Quận Cam (Orange County), Nam California.

Danh ca Thái Thanh thời trẻ. Ảnh: Đinh Tiến Mậu.

Thái Thanh tên thật là Phạm Thị Băng Thanh,sinh ngày 5-8-1934 tại Hà Nội. Bà là một trong những giọng ca tiêu biểu nhất của tân nhạc Việt Nam.

Năm 1946, Thái Thanh tản cư cùng gia đình vào Chợ Đại, Thanh Hóa - nơi bà bắt đầu hát lúc 14 tuổi. Cùng năm, Thái Hằng kết hôn cùng nhạc sĩ Phạm Duy. 16 tuổi, bà được Phạm Duy chỉ bảo về nhạc lý và kỹ thuật, đồng thời tự luyện tập, trau dồi kỹ năng xướng âm.. Năm 1951, gia đình Phạm Duy về Hà Nội rồi chuyển vào Sài Gòn sống, Thái Thanh cũng đi theo. Thập niên 1950, giọng hát của bà được yêu thích, từ giới trí thức đến khán giả bình dân. Thái Thanh xuất hiện trên khắp các chương trình ca nhạc truyền thanh, truyền hình. Ngoài ra, bà còn được đặc biệt chú ý khi cùng các anh thành lập ban hợp ca Thăng Long. Riêng trong địa hạt vũ trường, tên tuổi Thái Thanh được nhắc nhở đến nhiều khi cất tiếng hát tại vũ trường Ðêm Mầu Hồng vào đầu thập niên 1970..

Giọng hát của bà chịu nhiều ảnh hưởng của chầu văn, quan họ, chèo. Bà tự học nhạc bằng cách đặt mua các sách luyện thanh bằng tiếng Pháp. Danh ca sở hữu chất giọng light lirico soprano (tạm dịch: nữ cao trữ tình mảnh), giọng hát của bà hợp với nhạc Phạm Duy, từ nhạc quê hương, nhạc tình cho tới các bản trường ca .

Thái Thanh được coi là "Đệ nhất danh ca" của dòng nhạc tiền chiến cũng như nhạc tình miền Nam giai đoạn 1954-1975

Thái Thanh kết hôn năm 1956 với tài tử Lê Quỳnh tại Sài Gòn. Bà sống ở khu vực gần chợ Thái Bình. Năm 1965, bà ly dị Lê Quỳnh sau khi đã có ba con gái và hai con trai..

Sau khi cuộc chiến Việt Nam chấm dứt, bà ở lại quê nhà cho đến năm 1985 chuyển sang định cư ở Hoa Kỳ.

Ra đến hải ngoại, những năm đầu tiên, Thái Thanh được coi là một trong những ca sĩ được mời đi lưu diễn nhiều nhất và được mời thu thanh trên nhiều CD của trung tâm Diễm Xưa. Sau đó Thái Thanh mở lớp dạy hát ở Orange County.

Năm 2000 Thái Thanh bị tai biến mạch máu não, năm 2002 bà tuyên bố giải nghệ .

Sự kiện này được đánh dấu bằng một đêm trình diễn đặc biệt của bà cùng với các con và cháu.

Những ca khúc làm nên tên tuổi của nữ danh ca Thái Thanh phần nhiều là do nhạc sĩ Phạm Duy sáng tác hoặc phổ nhạc như “Tình Hoài Hương,” “Ngày Xưa Hoàng Thị,” “Trả Lại Em Yêu,” “Nửa Hồn Thương Đau,” “Nghìn Trùng Xa Cách,” “Đưa Em Tìm Động Hoa Vàng,” và “Kỷ Vật Cho Em”… và của một số nhạc sĩ khác.

Sự ra đi của bà là một mất mát lớn với nền âm nhạc Việt Nam.

***

Thái Thanh - Thế bây giờ ... Bà đã đi Xa

Mạnh Kim

Nguyễn Đào Nhận sưu tầm

Thái Thanh dưới nét vẽ của họa sĩ Đinh Trường Chinh

Nhạc sĩ Bảo Chấn kể với tôi một chuyện về Thái Thanh. Lần đó, Bảo Chấn – một nhạc sĩ trẻ vừa tốt nghiệp khoa dương cầm Nhạc viện Sài Gòn hạng xuất sắc – còn rất “hăng”. Khi đệm cho ca sĩ, ông thường nổi hứng “phăng” những đoạn gian tấu lả lướt bất tận. Lần đệm cho đàn chị Thái Thanh cũng vậy. Ông cũng vuốt miên man như mây trôi gió thoảng trên phím. Đợi nhạc sĩ Bảo Chấn dứt, rồi với phong cách nhẹ nhàng và kiêu kỳ đúng “kiểu… Thái Thanh”, bà quay sang hỏi, “Thế bây giờ… anh đàn hay tôi hát nhỉ”...

Thái Thanh là vậy. Khi hát, bà không chỉ hát. Đúng ra chỉ cần nghe bà hát. Không cần đệm. Không cần đàn. Bà không phải là ca sĩ. Bà kể chuyện bằng giai điệu. Bà ẻo lả. Bà điệu đàng. Bà đùa cợt. Bà khóc than. Bà tỉ tê. Bà vuốt ve. Bà mơn trớn. Bà hờn dỗi. Bà tươi vui. Bà tự sự. Bà là kịch sĩ xuất chúng diễn bằng phong cách hát có một không hai. Chưa hề có phiên bản Thái Thanh thứ hai trong lịch sử tân nhạc Việt Nam. Bà là duy nhất. Và có lẽ chưa có ai hát tiếng Việt đẹp bằng bà. Chưa ca sĩ nào phát âm tiếng Việt chính xác bằng Thái Thanh. Hãy nghe thật kỹ và thật chậm những từ dấu hỏi và ngã được phát ra từ bà. Như Phạm Duy, con người Thái Thanh là kết hợp của tinh túy văn hóa Việt Nam. Có lẽ chưa có ca sĩ nào vừa sang trọng kiêu kỳ vừa đậm nét chân quê hồn Việt bằng Thái Thanh.

Năm 1971, khi giới thiệu cuốn số bốn băng Tơ Vàng với giọng hát Thái Thanh do nhạc sĩ Văn Phụng thực hiện, nhà văn Mai Thảo viết:

“Hát, với Thái Thanh, là một tình yêu muốn cháy đỏ một đời, phải được làm mới từng ngày. Lối hát, cách hát, từ kỹ thuật trình bày một ca khúc đến cái khó nhận thức hơn, vì ở bên trong, nhưng không phải là không thấy được, là trạng thái tâm hồn… Nhà văn Nguyễn Đình Toàn nhận định về tiếng hát Thái Thanh như một giọng ca không có tuổi. Táng láng, hồng tươi, không quá khứ. Nhận định này chỉ nói đến một sự thực hiển nhiên. Tốt tươi và phơi phới, bay bổng và cao vút, tiếng hát Thái Thanh hai mươi năm nay là một hơi thở bình minh, ở đó không có một dấu vết nhỏ của tháng năm và quá khứ đè nặng. Đã là một giòng sông đầy, nó vẫn còn là cái thánh thót, cái trong vắt của một giòng suối, nước reo thủy tinh, sỏi lăn trắng muốt. Như một bông hoa không nở và tàn trong một buổi sáng, mà hoa đã mãn khai, vẻ hàm tiếu vẫn còn. Tiếng hát trẻ trung vĩnh viễn, không tuổi, không quá khứ là vì nó tạo mãi được cho người nghe cái cảm giác mát tươi đầu mùa như vậy”.

…..

Bà là ca sĩ duy nhất trước 1975 tại Sài Gòn, nơi có vô số ca sĩ tài năng đỉnh cao, được mệnh danh là “Tiếng hát vượt thời gian” (do một hãng đĩa đặt). Điều khiến tiếng hát của bà vượt thời gian, thậm chí không gian, là khả năng thiên phú cộng với tài năng truyền cảm cảm xúc của bà. Cũng với một nốt ấy, bà biến nó thành một “nốt riêng của Thái Thanh”, như thể bà muốn hỏi (hãy phát âm chữ “hỏi” theo giọng Thái Thanh): “Thế bây giờ tôi hát như thế quý vị nghe có được chưa?”.

Bà hát “nghe có được chưa” mà không cần học qua bất kỳ trường lớp thanh nhạc nào. Nhạc lý và xướng âm bà học từ các sách mà anh của bà, nhạc sĩ Phạm Đình Chương, đặt mua từ Pháp. Bà miệt mài tự học và tự tìm cách nâng cao chất giọng đặc biệt của mình. Và để trở thành một Thái Thanh không có phiên bản thứ hai, bà từng nói: “Điều đầu tiên tôi muốn nói là người ca sĩ phải biết yêu tiếng nói của nước mình, phải yêu tiếng Việt của mình. Người ca sĩ còn phải yêu đất nước mình nữa. Khi trong bài hát có nói đến những xứ sở, những vùng nào đó trên đất nước mình, thì mình cũng phải cảm thấy yêu cả những địa danh đó nữa, miền Trung, miền Nam, miền Bắc. Đặc biệt tôi sinh ra ở Hà Nội thì khi đọc đến hai chữ Hà Nội tôi cảm thấy một tình cảm yêu mến vô bờ. Nếu mình không yêu chữ của nước mình thì giống như mình hát một bài hát ngoại quốc vậy. Thí dụ đọc đến chữ “em bé quê” là mình cảm thấy dào dạt tình thương yêu các em nhỏ sống ở những vùng quê nghèo nàn, tôi nói yêu chữ nước mình là vậy. Còn một chuyện nữa là tôi yêu người nghe, luôn luôn tôn trọng khán thính giả. Tôi rất thận trọng khi hát”.

Nhà văn Thụy Khuê viết về Thái Thanh: “Chúng ta có nhiều nghệ sĩ sáng tác những nhạc khúc tuyệt vời với ngôn ngữ thi ca, nhưng chúng ta có ít ca sĩ thấm được hồn thơ trong nhạc bản. Đạt tới tuyệt đỉnh trong ngành trình diễn, Thái Thanh nắm vững cả bốn vùng nghệ thuật: nghệ thuật truyền cảm, nghệ thuật âm nhạc, nghệ thuật thi ca và nghệ thuật phát âm tiếng Việt, giữ địa vị độc tôn trong tân nhạc Việt Nam gần nửa thế kỷ: Thái Thanh chẳng cần làm thơ cũng đã là thi sĩ. Giữa những phôi pha của cuộc đời, tàn phai của năm tháng, giọng hát Thái Thanh vang vọng trong bầu trời thơ diễm tuyệt, ở đó đau thương và hạnh phúc quyện lẫn với nhau, người ta cho nhau cả bốn trùng dương và mặc tàn phai, mặc tháng năm, tiếng hát vẫn bay bổng ở chốn trần gian hoặc ở chốn vô hình”…

Cách đây không lâu, một người bạn vừa qua Mỹ vài năm kể với tôi rằng, một hôm, vì nhớ nhà quá, vợ chồng anh mở YouTube tìm nghe nhạc Việt xưa. Vừa bật lên thì gặp ngay ca khúc “Gánh lúa” của Phạm Duy được hát với tiếng hát lảnh lót Thái Thanh. “Mênh mông, mênh mông, sóng lúa mênh mông

Lúc trời mà rạng đông rạng đông…

Ðêm qua trăng mơ sáng khắp thôn quê

Hỡi chàng mà chàng ơi, chàng ơi…

Gánh gánh gánh, gánh thóc về

Gánh về! Gánh về!”…

Bất giác, không thể kìm được, cô vợ rơi nước mắt; còn anh chồng thì mắt đỏ hoe. Có ca khúc quê hương nào đẹp bằng “Gánh lúa” của Phạm Duy? Cũng chắc hiếm ai thổn thức trải một tấm lòng mênh mông hồn quê hương bằng cái cách mà Thái Thanh “gánh” lên đôi vai nhỏ của bà hai chữ “quê tôi”.

Lâu nay bà đã rời sân khấu, để lại một cái nheo mắt hóm hỉnh duyên dáng rất “Thái Thanh”. Giờ thì bà đã đi rất xa. Thế bây giờ có ai còn muốn nghe lại “tiếng hát Việt Nam” của bà? Sao lại không! Từ thuở còn nằm nôi, chúng ta đã biết “tôi yêu tiếng nước tôi” là như thế nào…

…

Nguồn: FB Mạnh Kim

***

Danh ca Thái Thanh: Sau âm nhạc là huyền thoại về một người mẹ khiến ai cũng ngưỡng mộ

Long Phạm

Sự ra đi của danh ca Thái Thanh đã khiến công chúng vô cùng bàng hoàng và thương tiếc. Bà được biết đến là một trong những huyền thoại âm nhạc lớn nhất Việt Nam, với tầm ảnh hưởng vô cùng sâu rộng.

Một huyền thoại âm nhạc mang tầm vóc của chứng nhân lịch sử

Thái Thanh tên thật là Phạm Thị Băng Thanh, sinh ngày 5/8/1934 tại Hà Nội. Bà là con gái út trong một gia đình giàu truyền thống văn học, nghệ thuật, với ba người chú là nhà thơ Thế Lữ, nhà văn Trúc Khê, nhạc sĩ Phạm Ngọc Cẩn, cùng những người anh chị là nhạc sĩ, ca sĩ nổi tiếng như Phạm Đình Chương, Phạm Văn Chung, Thái Hằng, Hoài Chung.

Chính vì vậy, ngay từ bé, Thái Thanh đã được giáo dục về văn học và âm nhạc một cách quy củ, nề nếp. Bà am hiểu sâu rộng về lịch sử, văn chương, thi phú và cả hội họa, nên sở hữu vốn ngôn từ hoa mĩ, bay bổng.

Ban hợp ca Thăng Long và Phạm Duy

Từ năm 14 tuổi, Thái Thanh đã đi hát trong vùng kháng chiến và nổi tiếng với ban hợp ca Thăng Long của gia đình. Bà nổi tiếng với những bài tân nhạc Việt Nam thời kỳ đầu và dân ca mới của nhạc sĩ Phạm Duy.

Tiếng hát của Thái Thanh từ sớm đã được phát thanh khắp các cùng kháng chiến, nông thôn và thành thị, giúp công chúng được thỏa sức nghe những khúc ca tiếng Việt, chứ không phải nghe nhạc Pháp nữa.

Có thể nói, Thái Thanh là một trong những ngọn cờ đầu giúp khai phá và phát triển nền tân nhạc Việt Nam.

Năm 16 tuổi, Thái Thanh theo gia đình vào Sài Gòn sinh sống. Tại đây, bà được cố nhạc sĩ huyền thoại Phạm Duy chỉ dạy tận tình về cả kĩ năng ca hát lẫn cảm thụ âm nhạc.

Tại Sài Gòn, Thái Thanh tiếp tục đi hát tại khắp các phòng trà, vũ trường, đại nhạc hội và nổi lên như một ngôi sao sáng nhất trong nền âm nhạc ngày ấy. Tên tuổi của bà tỏa sáng rực rỡ nhất vào thập niên 50 và 60, như một Diva thực thụ, đúng như lời danh ca Khánh Ly:

Khánh Ly, Lệ Thu và Thái Thanh

"Tôi hiểu thế nào là Diva nhưng tại sao tôi lại nghĩ đến làm gì cái điều sẽ chẳng bao giờ liên quan đến tôi? Kể ra, trên thế giới, Diva không nhiều lắm đâu, còn nói tới Việt Nam, nếu có, tôi nghĩ, chỉ một người xứng đáng được xưng tụng là Diva, đó là cô Thái Thanh. Chấm hết".

Nhờ đó, Thái Thanh liên tục được các hãng băng đĩa mời thu âm và đi diễn khắp từ trong ra ngoài nước. Danh ca Lệ Thu ngày đó chỉ chấp nhận "nghiêng mình trước chị Thái Thanh". Bà nói:

"Chúng tôi không là những giọng hát vượt thời gian được, nếu nói vượt thời gian chỉ duy nhất dành cho danh ca Thái Thanh mà thôi".

Còn danh ca Khánh Ly thì nói: "Thời mới đi hát, tôi nghe nhiều và cũng học chủ yếu từ những ca sĩ đi trước như ông Ngọc Bảo, bà Thái Thanh. Ngày đó, tôi đi khắp phố phường đều thấy người ta bật Thái Thanh lên nghe".

Dường như không một ca sĩ nào có biên độ âm nhạc trải dài và rộng như Thái Thanh, khi có thể hát đủ loại nhạc từ nhạc tiền chiến, nhạc kháng chiến, nhạc dân ca, nhạc bán cổ điển tới nhạc tình ca, nhạc xã hội, nhạc tôn giáo… Bà hát dòng nhạc nào cũng thành công rực rỡ và tạo được dấu ấn riêng một cách sâu sắc.

Đặc biệt hơn cả, Thái Thanh đã dùng tiếng hát của mình phát triển và phổ biến âm nhạc ngũ cung của dân tộc, kết hợp nó với âm nhạc Tây phương, tạo nên một màu sắc tân nhạc độc đáo.

Có thể nói, chỉ một mình Thái Thanh cũng đủ ôm trọn bầu trời âm nhạc nước nhà trong thời kỳ đầy biến động, thăng trầm nhất của lịch sử. Nói cách khác, tiếng hát Thái Thanh chính là pho sách về lịch sử, văn hóa Việt Nam và thấu trọn tâm hồn dân tộc.

Chính vì vậy, bà được công chúng trong nước mệnh danh là "Tiếng hát khóc cười theo mệnh nước nổi trôi". Nói như Phạm Duy là:

"Giọng hát Thái thanh, một giọng hát diễm tuyệt: tất cả hạnh phúc và khổ đau của kiếp người bị đày đọa trong chiến tranh và hòa bình, trong vinh quang và khổ nhục, trong hy vọng và tuyệt vọng qua những bản nhạc khóc, cười, nổi, trôi theo mệnh nước".

Người phương Tây thì kính nể gọi bà là The Ageless Golden Voice, như lời Georges Etienne Gauthier từng nói:

"Không có gì là bí mật cả người đàn bà ấy là một nghệ sĩ xác quyết hơn bất cứ người nào khác, bởi vì ngay khi nàng thâm nhập vào một bài hát nào thì nàng trình bày lại cho chúng ta nghe với mối xúc động nhất, ý nhị nhất, khiến chúng ta hiểu bài hát ấy đến độ ngay lúc đó tất cả chúng ta đều trở thành nghệ sĩ cả".

Thái Thanh - Hoài Bắc - Hoài Trung

Thái Thanh là một tấm gương đáng nể về tinh thần tự học. Không có điều kiện để theo học tại trường lớp, bà đã tự mua sách về để học thanh nhạc theo lối Tây phương, kết hợp với việc học hỏi những ca sĩ đi trước mình, để tạo nên cả một trường phái riêng biệt.

Thái Thanh là người tiên phong và thành công xuất sắc trong việc kết hợp giữa lối hát bel canto (tạm gọi là lối hát mở hay lối hát của opera phương Tây) với lối hát truyền thống của dân nhạc (tạm gọi là lối hát đóng) - cái mà đến ngày nay vẫn đang được giới chuyên môn nghiên cứu, giảng dạy, và được nhiều thế hệ ca sĩ áp dụng.

Chưa dừng lại ở đó, Thái Thanh còn nổi bật với lối hát "cường cảm" xưa nay hiếm, tức là cường độ biểu cảm rất lớn, nhất là bi cảm.

Đi cùng với lối hát đó là sự ưa chuộng thể hiện ca khúc ở các quãng âm cao, với những kĩ thuật tinh tế của belcanto như trillo (rung láy), messa voce (hát nửa giọng), kết hợp với các cách hát, nhả chữ, luyến láy đậm màu sắc dân ca phương Đông như bỏ nhỏ, hát bạch thanh, đổ hột...

Giọng hát tuyệt diệu, điêu luyện của nữ Diva thực thụ

Thái Thanh cũng là ca sĩ duy nhất thời bấy giờ hát được đủ 2 bát âm trong nhạc Phạm Duy. Bà là một trong những ca sĩ hiếm hoi của thế hệ đầu tiên có thể mixed voice tới G5 và áp dụng nó vào ca hát.

Tất cả hòa quyện với nhau tạo nên trường phái riêng của Thái Thanh, khiến người nghe có thể nhận ra bà ở bất cứ ca khúc nào.

Sự thành công của những ca sĩ nổi tiếng chịu ảnh hưởng từ Thái Thanh như Mai Hương, Quỳnh Giao, Ánh Tuyết, Ý Lan... đã chứng minh vị trí không phai mờ của bà trong lòng khán giả.

Tấm lòng cao cả của một người mẹ, khiến ai cũng ngưỡng mộ

Không chỉ tài năng, nổi tiếng, Thái Thanh còn là một người có nhân cách cao đẹp và đời sống chuẩn mực. Suốt nửa thế kỷ cầm ca, Thái Thanh chưa bao giờ để lại một điều tiếng nào, dù xung quanh bà là hàng loạt thị phi của những đồng nghiệp, anh em.

Điều khiến người ta ngợi khen, khâm phục nhất ở Thái Thanh chính là tấm lòng cao cả, nhân hậu của một người mẹ, biết hi sinh hết mình vì con cái.

Thái Thanh có tổng cộng 5 người con, 3 gái 2 trai. Trong đó, cậu út Lê Đại sinh ra đã ốm yếu, lại bị liệt nửa thân dưới, nên bà phải hết lòng chăm sóc.

Sau khi sang Mỹ, Thái Thanh dù không thích nhưng vẫn tập lái xa để có thể thể hàng ngày đưa đón Lê Đại đi học. Sự kiên trì và nhẫn nại của bà mẹ Thái Thanh đã giúp Lê Đại tự tin hơn, yêu đời hơn và vào được đại học.

Sau này, dù đã có tuổi nhưng mỗi tuần, Thái Thanh đều đến thăm nom con trai, mang thêm vài món ăn Việt Nam nấu sẵn cho cậu út.

Không chỉ Lê Đại, cô con gái Thanh Loan sau khi sang Mỹ cũng mắc phải bệnh trầm cảm, không thể chữa khỏi ngay. Vì vậy, Thái Thanh đã phải gồng mình chiến đấu cùng con.

Trong thời gian tìm hiểu về bệnh trạng của Thanh Loan, biết con không học hành bình thường như các anh chị em được, Thái Thanh đã cố gắng dìu dắt con gái, đi làm những việc thiện nguyện, mong con tìm được niềm vui sống.

Danh ca Thái Thanh và con gái Ý Lan

Các con của Thái Thanh đều được mẹ dạy về đạo đức trước tiên, và luôn được rèn dũa nề nếp kĩ càng, để trở thành những người có nhân cách tốt.

Với tài năng và nhân cách sáng ngời như vậy, Thái Thanh xứng đáng là một huyền thoại không thể phai mờ trong lịch sử âm nhạc Việt Nam.

***

Bài đọc thêm :

* Thái Thanh người mà ai cũng mắc nợ

* Nhân 80 năm, tạ ơn tiếng hát khai tâm

* Thái Thanh, một người nghệ sĩ về âm nhạc và hội họa

Trở lại Trang Chính