Thanh Hà

Kim Anh sưu tầm & thực hiện audio

Dòng Sông Xanh, biểu tượng của hy vọng và hòa bình Tác phẩm "Dòng sông xanh" của tác giả người Áo Johann Strauss thường được biểu diễn trong các buổi lễ đón năm mới dương lịch

Không chỉ là bản nhạc valse nổi tiếng nhất của mọi thời đại và tiêu biểu nhất cho thành Vienne, "An der schönen blauen Donau" - "The Blue Danube" - "Le Beau Danube Bleu" hay "Dòng Sông Xanh" của nhà soạn nhạc người Áo, Johann Strauss, là biểu tượng của hy vọng và hòa bình.

Hơn 50 năm qua, Dòng Sông Xanh luôn được là đỉnh điểm buổi hòa tấu đón mừng năm mới của dàn giao hưởng philharmonic của Vienne. Chương trình được phát đúng vào ngày mồng 1 Tết dương lịch để gửi đến hơn một tỷ khán giả tại 72 quốc gia những « thông điệp về niềm hy vọng, về tình bạn và hòa bình ».

Năm 1867 đem bản “An der schönen blauen Donau” đến Paris, để trình diễn lần đầu tiên, chính Johann Strauss đã nói về đứa con tinh thần của mình như vậy khi tiếp kiến Hoàng đế Pháp, Napoléon III. Từ đó trở đi Dòng Sông Xanh đã trở thành di sản văn hóa của nhân loại.

Gặp bất kỳ một người Áo nào, ở bất kỳ nơi đâu, chỉ cần nói về bản valse Dòng Sông Xanh, cũng đủ để họ mình rưng rưng nước mắt. Le Beau Danube Bleu ẩn chứa một chút thoáng buồn và lãng mạn của các nước Slave, nhưng cũng đậm nét vui tươi, đầy nhựa sống, nhẹ nhàng, lả lướt nhưng không hời hợt, ảnh hưởng từ những nền văn hóa của Ý, và của Đức.

Sông Danube và Vienne

Nước Áo cổ kính nằm ở giữa lòng châu Âu. Trung tâm của Áo là thành Vienne nơi có dòng Danube chảy qua. Giữa dòng, là quận Leopoldstadt, ở giữa quận có ngôi nhà của gia đình Strauss. Con sông không hiền hòa. Vào mỗi mùa nước lớn, gia đình Strauss thường phải sơ tán. Ông nội của Johann Strauss bị dòng nước cuốn trôi.

Vào thế Kỷ thứ XIX truyền thống lễ hội hóa trang bị cấm, để tránh xảy ra những vụ ám sát. Nhưng người dân Áo, đặc biệt là người của thành Vienne, lại nổi tiếng thích hội họp, khiêu vũ. Trong bối cảnh đó, Johann Strauss cha đã trở thành một nhạc sĩ nổi tiếng nhờ sáng tác những bản valse để cho dân tình giải trí. Điệu valse vừa đơn giản, vừa cuốn hút nên đã dễ đi vào lòng người, dễ chinh phục được đủ mọi tầng lớp từ các bậc vua chúa, vương tôn công tử, đến giới bình dân.

Valse Vienna

Johann Strauss con (1825-1899), sinh và lớn lên bên dòng Danube. Nhịp độ của con sông như thấm vào từng hơi thở của chàng nhạc sĩ. Thân phụ của Johann là Strauss cha (1804-1849), một nhà soạn nhạc rất nổi tiếng của thành Vienne nhưng ông lại không muốn con cái mình phải sống với cây đàn.

Johann Strauss ÌI (1825-1899)

Trời không chiều người. Johann Strauss con sớm chứng minh mình là một nhạc sĩ vĩ cầm tài hoa. Năm 19 tuổi, Johann được mời làm giám đốc một nhà hát ở ngoại ô thủ đô nước Áo. Báo chí thành Vienna năm 1844 cho rằng Johann Strauss con có tài hơn cha. Vô hình chung, hai bố con nhà Strauss trở thành những kình địch của nhau trong lòng người hâm mộ.

Có điều Johann Strauss cha là người có đầu óc kinh doanh và thực dụng. Ông sớm hiểu ra rằng tiền tài và danh vọng đang chờ đợi họ, nếu hai bố con ông gạt sang một bên những bất đồng để cùng xây dựng một « tổ hợp » sáng tác, lưu diễn ở khắp mọi nơi.

Tiếc là Johann Strauss cha chưa bao giờ được thưởng thức bản valse nổi tiếng nhất của con trai. Dòng Sông Xanh ra đời hơn 20 năm sau khi ông mất. Năm 1866 Johann Strauss con, khi đó đã 42 tuổi, hòan tất bản valse nổi tiếng nhất mọi thời đại này. Vậy mà thiếu chút nữa Le Beau Danube Bleu phải chết yểu.

Dòng Sông Xanh : từ thất bại đến thành công

Tháng 2 năm 1867 Dòng Sông Xanh được trình diễn lần đầu tiên tại thành Vienne. Nhưng đó cũng là lần đầu Johann Strauss soạn một bản valse có lời. Lời dựa trên một bài thơ của một quan chức trong ngành cảnh sát thời bấy giờ sáng tác. Khi dàn đồng ca cất lên những lời thơ ngớ ngẩn thì đã bị khán giả chê cười. Chẳng còn ai để ý đến phần âm nhạc, đến chất lãng mạn, lôi cuốn, bay bổng của Johann Strauss.

Dòng Sông Xanh chìm vào quên lãng của chính tác giả

Ba tháng sau, sang Pháp trình diễn trong khuôn khổ Hội chợ triển lãm toàn cầu, Strauss đã chinh cả Paris. Khi đã giới thiệu với công chúng tất cả những kho tàng sáng tác của mình, mà khán giả vẫn đòi được thưởng thức những bản valse của Strauss, Johann sực nhớ tới Dòng Sông Xanh. Nhưng lần này ông quyết định chỉ giới thiệu phần nhạc mà cố tình bỏ hẳn dàn đồng ca.

Đêm 28/05/1867, Le Beau Danube Bleu của ông đã được khán giả Paris đòi « bis » đến 20 lần. Dàn nhạc do Johann Strauss điều khiển đã phải chơi đi chơi lại bản valse này tới 20 lần. Sự kiện chưa từng có trong lịch sử âm nhạc.

Kể từ đêm hôm ấy, "An Der Schönen Blauen Donau" - "The Blue Danube" - "Le Beau Danube Bleu" hay "Dòng Sông Xanh" không còn là tài sản âm nhạc và nghệ thuật riêng của người Áo. Tác phẩm đó trở thành « gia tài chung » của những người yêu âm nhạc trên thế giới.

Tiếng đại bác đi trước tiếng nhạc

Tiếng tăm của Strauss sau đêm trình diễn ở Paris đó vượt Đại Tây Dương. Thành phố Boston bên bờ đông nước Mỹ đã làm đủ mọi cách để mời cho được nhạc sĩ người Áo này sang trình diễn. Ngày 17/06/1872 nhân lễ hội âm nhạc, Johann Strauss điều khiển một dàn nhạc với 20.000 nhạc công với sự hỗ trợ của khoảng 100 ông nhạc trưởng để phục vụ cho 100.000 khán giả.

Sau này trong một lá thư, cha đẻ của Dòng Sông Xanh bằng một giọng văn khá khôi hài ông kể lại cái buổi trình diễn mà Strauss đứng trên bục cao chót vót hôm đó : « Tôi lo lắng không biết phải mở đầu và kết thúc buổi hòa tấu thế nào. Hôm ấy mà tôi bỏ cuộc thì chắc chắn sẽ bị đưa lên đoạn đầu đài. Thế rồi một phát đại bác là tín hiệu để dàn nhạc bắt đầu. Tôi cầu nguyện cho tất cả nhạc công kết thúc Dòng Sông Xanh cùng một lúc. Lạy chúa, mọi sự đều chôi trảy (…) Ngày hôm sau, tôi bị một đội quân của các ông bầu nhà hát rượt đuổi. Tôi phải chạy trốn. Họ muốn tôi lưu diễn trên toàn nước Mỹ ».

Đâu đó, Johann Strauss là một trong những « pop star » quốc tế đầu tiên trên thế giới, tương tự như những Frank Sinatra, Elvis Presley ở vào thập niên 1950 hay ban nhạc Beatles vào những năm 1960.

Với Le Beau Danube Bleu, « tổ hợp » âm nhạc của gia đình Strauss lại càng được phát triển. Hai người em Josef và Eduard phải tiếp tay với Johann để điều khiển không biết bao nhiên dàn giao hưởng Johann Strauss chỉ riêng trên nước Áo để đáp ứng khát vọng quá lớn của khán giả.

Giải thích về sự nhiệm màu của bản Dòng Sông Xanh chính tác giả viết : Cùng một bản nhạc, nhưng biểu diễn để cho những cặp đôi khiêu vũ thì phải lôi cuốn, nhịp nhàng, réo rắt, dồn dập. Còn diễn trong một buổi nhạc hòa tấu thì phải thể hiện được chất thơ trong tác phẩm này, phải đưa được thính giả đến với dòng sông. Dung hòa được hai điểm ấy không dễ. Nhưng đó chính là chìa khóa của thành công ».

Màu xanh của Dòng Sông Xanh

Thực ra sông Danube chưa bao giờ khoác lên mình chiếc áo màu xanh lơ như tên bản nhạc được Johann Strauss soạn vào năm 1866. Con sông dài hơn 2.800 km này, khi thì màu nâu, lúc thì váng óng như lụa, lúc ngả màu xanh lục tùy theo ánh sáng mặt trời. Tại sao Strauss lại gọi đấy là dòng sông xanh ? Nhiều người cho rằng, bởi đó là màu của hy vọng mà những cô con gái của thủy thần ngự trị trên dòng sông đã thổi vào hồn nhạc sĩ.

Năm 1939, vào thời điểm đen tối nhất của Châu Âu, gót giày của lính Đức Quốc Xã rền vang trên nước Áo, thì dàn giao nhạc giao hưởng của thành Vienne đặt ra truyền thống tổ chức buổi hòa nhạc vào ngày cuối cùng trong năm với những bản valse để xua tan không khí chiến tranh.

Kể từ năm 1958 chương trình buổi hòa nhạc đầu năm của Dàn nhạc giao hưởng Vienne không bao giờ quên Dòng Sông Xanh. Năm 1973, lần đầu tiên Orchestre Philharmonique de Vienne biểu tại Thượng Hải, lập tức khán giả Trung Quốc bị bản valse của Strauss thôi miên. Nhưng sau đó các nhà cầm quyền ở Bắc Kinh cho rằng điệu nhạc quá cuốn hút và bay bổng đó tạo cho người nghe cảm tưởng tự do. Đó là điều nguy hiểm. Dòng Sông Xanh bị cấm trên quê hương Mao trong một vài năm sau lần hội ngộ đó.

Nhưng ngày nay Trung Quốc là một trong số 72 quốc gia trên thế giới phát chương trình biểu diễn đón mừng năm mới.

Theo truyền thống của buổi hòa tấu đầu năm tại Vienne, sau điệu valse với Dòng Sông Xanh của Johann Strauss con thì nối tiếp chương trình bao giờ cũng là bản Marche de Radetzky của Johann Strauss cha với điệu quân hành. Đâu đó như thể người Áo muốn bày tỏ lòng biết ơn với cả hai bố con ông Strauss.

Nguồn : RFI

Audio :

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - Phạm Duy) - Hà Thanh

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - Phạm Duy) - Thái Thanh

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - Phạm Duy) - Thanh Lan

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - Phạm Duy) - Ngọc Hạ

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - Phạm Duy) - Y Phương

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - Phạm Duy) - Đoan Trang

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - D.T.Tước) - Lê Dung

* Dòng Sông Xanh (J.Strauss - D.T.Tước) - Ánh Tuyết

* The Blue Danube (Johann Strauss) - Andre Rieu

* The Blue Danube (Johann Strauss) - Vienna Philharmonique Orchestra

* The Blue Danube (Johann Strauss) - Korjus

* The Blue Danube (Johann Strauss) - Piano Solo

* The Blue Danube (Johann Strauss) - Guitar Classic Solo

***

Bài đọc thêm

Giai thoại bài Valse : Dòng Sông Xanh

Tình yêu có thể khiến những nốt nhạc thăng hoa…

Johann Straus II

Nhạc sĩ thiên tài Johann Straus II có tới 3 người vợ. Người vợ đầu là nữ ca sĩ Jetty Treffz ông cưới vào năm 1862.

Henrietta Jetty Treffz

Mười sáu năm sau, Jetty qua đời vì bệnh tim, Johann Strauss bước thêm bước nữa với nữ diễn viên Angelika Dittrich. Tuy nhiên, hai tâm hồn không “đồng điệu”, nên chỉ hơn 1 năm sau, Johann Strauss xin ly dị.

Angelika Dittrich

Sau đó, nhạc sĩ chắp nối với Adele Deutsch, góa phụ trẻ của ông Hoàng Von Meyszner. Cuộc hôn nhân thứ ba này tuy không được Giáo hội Công giáo thừa nhận (vì người vợ trước – Angelika – vẫn còn sống), nhưng lại là cuộc hôn nhân hạnh phúc, tốt đẹp nhất của Johann Strauss II. Chính nhờ sự khuyến khích, nâng đỡ tinh thần của Adele mà tài năng, óc sáng tạo của nhạc sĩ thiên tài đã được phát huy tới mức tối đa trong những năm cuối đời.

Adele Deutsch

Giai thoại về sự ra đời của bản valse huyền thoại…

Sau đây là giai thoại về sự ra đời của bản valse được mệnh danh Vua của những bản valse, Danube xanh (Danube bleu), với một câu chuyện tình đượm buồn với những cao trào đau khổ trong tình yêu làm nên tác phẩm bất hủ:

Nhạc sĩ Johann Strauss II sống trong tình yêu đằm thắm, sâu sắc, dịu ngọt của vợ ông, Henrietta Jetty Treffz, một ca sĩ xinh đẹp lừng danh với giọng mezzo-soprano. Một ngày kia Treffz phát hiện ra chồng mình đang lạc vào tình yêu mới với một cô gái trẻ trung xinh đẹp từ xa tới.

Đau khổ, bà tìm đến khách sạn, gõ cửa phòng cô gái trẻ. Mở cửa, cô gái trẻ choáng váng nhìn thấy người vợ nổi tiếng của ông xuất hiện. Cô hốt hoảng chờ đợi những tiếng gào thét ghen tuông giận dữ sẽ xé tan không khí tĩnh lặng của gian phòng…

Nhưng không một lời ca thán, Quý bà nói lời cám ơn cô gái đã làm cho chồng mình hạnh phúc và dặn cô hãy chú ý đến bệnh phổi của ông, hãy mặc thêm áo ấm cho ông mỗi khi trời tối. Cô chưa hết sững sờ thì bà đã tạm biệt, đóng cửa rồi đi. Cô khóc, vì yêu, vì xót và vì bao điều khác nữa…

Ra đến cửa khách sạn, nỗi niềm chồng chất dồn nén bấy lâu trong lòng bỗng trở nên quá sức chịu đựng, người nữ ca sĩ vốn đang mang bệnh tim lảo đảo ngã quỵ…

Nhạc sĩ đến khách sạn gặp người yêu, đúng lúc thấy vợ ngất xỉu, ông liền lo lắng đưa vợ đi bệnh viện. Khi tỉnh lại, vợ ông xin lỗi đã đến gặp người bạn gái của ông. Bàng hoàng, ông phóng ngay đến khách sạn tìm người yêu nhưng nàng đã ra đi bởi nàng nhận ra tình yêu của mình đang làm tổn thương một người vợ hiền.

Ông chạy đuổi theo đến cảng thì vừa lúc con tàu rúc còi rời bến…

Strauss đứng như trời trồng, đau khổ đến tột cùng nhưng đồng thời ông cũng cảm nhận được hạnh phúc lớn lao hiếm có, ông đã được hai người phụ nữ tuyệt vời yêu thương, cả hai đều cao thượng, đều tha thứ cho ông và biết hy sinh…

Đứng trên bến sông, những xúc cảm dữ dội trong ông tuôn trào khởi nguồn cho bản Danube Xanh bất hủ sau này, bản nhạc valse trữ tình được giới mộ điệu vinh danh là Vua của những bản nhạc valse.

Trở lại Trang Chính