Bạch Y Thư Sinh

I. Ân nghĩa sanh thành.

Ðối với người Việt Nam chúng ta, Vu Lan đã trở thành truyền thống, là một mùa báo hiếu mà những người con chân thành tưởng nhớ đến công ơn cha mẹ, người còn cũng như kẻ mất và cố gắng thực hiện những việc có thể làm đựợc để trả ân, đền ân phụng dưỡng của cha mẹ. Truyền thống cao quý nầy cũng là đề tài phong phú cho các nhà thi sĩ làm thơ, các nhà nhạc sĩ làm nhạc, những nhà văn viết sách. Và từ ngàn xưa những tiếng hát câu hò được truyền tụng trong nhân gian cũng đã là một đề tài được nhắc nhở cho con cháu, cho những hàng hậu học. Chúng ta làm sao quên được những tiếng hát câu hò đó trong xóm làng xa vắng, trong những lúc đêm về khi những bà mẹ nhẹ nhàng ru con;

Ru hời ru hởi ru hơi

Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Ðông

Núi cao biển rộng mênh mông

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi.

Nói là công cha như núi, nghĩa mẹ như biển là để cho có đối tượng to lớn mà so sánh, thật ra công cha mẹ làm sao có thể nói được:

Ai rằng công mẹ như non

Thật ra công mẹ lại còn lớn hơn.

Ðời sống của những người dân nông nghiệp trong những vùng nhiệt đới, vào các mùa mưa thì mưa rơi tầm tả, những lúc nắng thì nắng gắt vô cùng. Nóng quá con không ngủ được thì mẹ cũng không yên, mẹ phải quạt phải ru con ngủ, tình mẹ là thế đó:

Gió mùa thu mẹ ru con ngủ

Năm canh dài thức đủ năm canh.

Lòng cha mẹ luôn luôn lúc nào cũng cho con và vì con tất cả, do đó dầu con có như thế nào đi nữa cũng là con của cha mẹ. Con mà có học hành đổ đạt nên danh nên phận cha mẹ cũng thơm lây, và đó cũng là con của cha mẹ. Nhưng nếu gặp phải con bất hiếu luôn luôn suốt ngày rượu chè cờ bạc hút sách..v..v..thì chác chắn cha mẹ sẽ buồn phiền nhưng cũng phải nói đó là con của cha mẹ. Không phải vì giỏi giang học hành đổ đạt mới nói là con của mẹ, mà đứa dở nói là không phải con của mẹ, lòng cha mẹ quả thật bao la:

Biển Ðông có lúc đầy vơi

Chớ lòng cha mẹ suốt đời tràn dâng.

Khi sanh con là phải nói đến bổn phận và trách nhiệm của bậc làm cha mẹ. Trách nhiệm đó là nuôi dưỡng và giáo dục. Trong một gia đình nếu là khá giả chắc không đến độ khó khăn lắm, tuy nhiên trong một gia đình túng thiếu cha mẹ phải chật vật nuôi con, như vậy mẹ không lo lắng sao được! Con càng lớn trách nhiệm của bậc làm cha mẹ càng nặng thêm, vì ngoài việc cơm áo còn phải lo cho con đủ phương tiện để cặp sách đến truờng, và lẽ dĩ nhiên còn phải lo rất nhiều:

Miệng ru mắt nhỏ hai hàng

Nuôi con càng lớn mẹ càng lo thêm.

Nuôi dưỡng con là cả một sự kiên nhẫn, hy sinh của bậc làm cha mẹ, hy sinh cả cuộc đời không một lời than thở. Những lúc con trở trời trái nắng, những lúc con khóc về đêm, những lúc con tiểu con đại tiện thì phần dơ, ướt, xấu đó mẹ phải nằm, phải chịu, miễn sao cho con khô con ngủ được là cha mẹ vui:

Nuôi con chẳng quản chi thân

Chỗ ướt mẹ nằm chỗ ráo con lăn.

II. Giáo dục gia đình

Cha mẹ là những người từng trải nhiều kinh nghiệm, những kinh nghiệm đó luôn luôn muốn chia sẻ cho con. Trong một gia giáo nghiêm mật, nên tất cả mọi việc từ việc học hành đến việc hôn nhân của con cái thường là cha mẹ chỉ định. Bây giờ thì con cái ít khi nghe theo sự đặt để và hướng dẫn của cha mẹ, nên vì vậy sự thất bại cũng không phải là ít. Khi biết quay đầu nhìn lại mới biết mình đã hư hỏng:

Cá không ăn muối cá ươn

Con cưỡng cha mẹ trăm đường con hư

Ngày con còn nhỏ cha mẹ nuôi dưỡng không tiếc của và công, chỉ mong mai nầy con sẽ trở thành người hữu dụng. Bây giờ đây con đã lớn khôn và trở thành người hửu dụng trong xã hội. Tất cả những thành quả đó đều nhờ cơm cha áo mẹ công thầy giáo dục:

Ngày nào con bé cỏn con

Bây giờ con đã lớn khôn thế nầy

Cơm cha áo mẹ công thầy

Nghĩ sao cho bỏ những ngày ước ao.

Trai thời trung hiếu làm đầu đó là truyền thống trong xã hội Á Ðông, đó là tuyền thống tốt. Theo quan niệm nếu cá nhân tốt thì xây dựng gia đình sẽ tốt. Gia đình tốt thì tạo dựng một xã hội tốt vì vậy mà bậc làm cha mẹ lúc nào cũng hướng dẫn con cái một cách nghiêm mật:

Làm trai đủ nết trăm điều

Trước tiên điều hiếu đạo thường xưa nay

Công cha đức mẹ cao dày

Cưu mang trứng nước những ngày còn thơ

Nuôi con khó nhọc đến giờ

Trưởng thành con phải biết nhờ song thân.

III. Nỗi buồn của những người mất cha mẹ

Cha mẹ suốt đời vì con, thế nhưng lúc cha mẹ còn thì lắm người không biết quý trọng, đến khi cha mẹ mất đi rồi thì mới thấy được sự thiếu thốn đó. Lẽ dĩ nhiên còn cha mẹ là còn có điểm tựa vững vàng, cho nên dầu muốn dầu không mọi nguời cũng có sự nể vì, nhưng khi cha mẹ mất đi rồi thì thân phân kẻ mồ côi mới thấy sự khinh khi ngoài xã hội:

Còn cha gót đỏ như son

Ðến khi cha chết gót con đen xì.

Còn cha nhiều kẻ yêu vì

Một mai cha thác ai thì nuôi con.

Hai thân là cột trụ vững vàng cho các con, vì vậy mà một khi mất cha thì còn có mẹ, mẹ sẽ săn sóc từng miếng cơm manh áo, từng chén nước, chút quà dẩu rằng không đầy đủ như khi cha còn sống, nhưng mẹ sẽ lo lắng những việc đó, vì đó là việc làm của mẹ. Trong trường hợp mất mẹ thì không ai săn sóc cho con ngủ nghỉ lúc đêm về, biết rằng cha cũng săn sóc nhưng cũng không chu đáo bằng mẹ:

Mồ côi cha ăn cơm với cá

Mồ côi mẹ lót lá mà nằm.

Cha mẹ là hai thân quý trọng, nên thiếu một trong hai thân là cũng thấy cuộc đời thiếu thốn rất nhiều. Cho nên người con thảo luôn luôn trân quý cả hai, bởi vì:

Mất cha con cũng u ơ

Mất mẹ con cũng bơ vơ một mình.

Ðờn mà đứt dây rồi thì không làm sao tấu nhạc được, nhưng cũng có thể nối lại để xài tiếp. Nhưng cha mẹ mất rồi thì không tìm được, vì thế mà người con thảo phải hết lòng săn sóc song thân để mai này cha mẹ có khuất bóng cũng không nuối tiếc:

Còn cha còn mẹ thì hơn

Không cha không mẹ như đờn đứt giây.

Ðờn đứt giây còn ngày nối lại

Cha mẹ chết rồi con phải mồ côi.

IV. Làm con phải hiếu

1- Ân Nghĩa Sinh Thành

Hiện tại chúng ta có thân nầy là nhờ vào tinh cha huyết mẹ. Cho nên lúc còn trong thôi nôi thì đó cũng là con của cha mẹ. Ngày nào đó học hành đỗ đạt, làm nên danh phận thì cũng là con của cha mẹ. Ngay cả ông vua trong một nước cũng phải còn quý kính cha mẹ thì huống gì người dân tầm thường. Cho nên dẫu như thế nào đi nữa thì cũng phải nhớ đến cội nguồn:

Con người có bố có ông

Như cây có cội như sông có nguồn

Khi còn là cô thiếu nữ bé bỏng thì không thấy được sự nhọc nhằn của cha mẹ, thường phần nhiều người trong thế gian là như vậy. Ðến lúc trưởng thành va chạm với thực tế mới thấy được giá trị của cuộc sống. Nhất là những lúc mang nặng đẻ đau mới thấy sự khổ nhọc của mẹ cha:

Có con nghĩ cũng thương thay

Chín tháng mười ngày mang nặng đẻ đau.

Hoặc là:

Lên non mới biết non cao

Nuôi con mới biết công lao mẫu từ.

Ở đời ai cũng có lần

Làm cha mẹ mới biết ơn sanh thành

Người xưa khó học nuôi mình

Khác gì mình đã hết tình nuôi con

2. Sự Tỏ Tình

Trai lớn thì cưới vợ, gái lớn thì gả chồng, đó là định luât tự nhiên. Thông thường trước khi tiến tới hôn nhân, những cặp thanh niên nam nữ họ thường quen nhau. Tâm sự chàng trai, với bao nhiêu ngày tháng đợi chờ mong mỏi và chàng đã táo bạo ngõ lời:

Mẹ già như chuối chín cây

Sao đó chẳng liệu cho đây liệu cùng

Khế với sung, khế chua sung chát

Mật với gừng, mật ngọt gừng cay

Ðấy với đây không duyên thì nợ

Ðây với đấy không vợ thì chồng

Dây tơ hồng chưa xe đã mắc

Rượu quỳnh tương chưa nhắp đã say.

Nhưng đối với người gái có hiếu thì cô cũng không ngần ngại trả lời:

Tay bưng dĩa muối tau bợ sàng rau

Thủy chung như nhất mặc sức anh nhờ

Anh có thương em thì xin ráng đợi

Em nguyện ở vậy để phụ mẫu nhờ đôi năm.

Khi thấy nàng không lay chuyển, nên tiếp tục chứng minh cho đối phương biết, em là người con gái có hiếu với mẹ cha, nên không muốn lấy chồng vì sợ không có người nuôi dưỡng song thân, thì anh đây là bậc nam nhi chi chí cũng song toàn trung hiếu chứ không có thua em đâu, và chàng đã mạnh dạn khẳng định:

Chữ dâu hiền con gái

Cậu rể thảo con trai

Bậu đâu đôi lứa trúc mai

Bớ bậu ơi

Qua kính thờ song nhạc dễ nài công lao.

Qua những lần tỏ tình, mà không thấy người đẹp phản ứng nên chàng trai muốn cho người khác phái chú ý đến mình nhiều hơn. Có những lúc chàng trai cũng cần phải thi thố để biểu diễn, rằng anh đây cũng trung với tổ quốc, hiếu với mẹ cha, và tình cảm cũng chứa chan đậm đà chớ không phải là nguời không hiểu biết:

Mình về ta chẳng về cho

Ta nắm lấy áo ta đề câu thơ

Câu thơ ba chữ rành rành

Chữ trung chữ hiếu chữ tình là ba

Chữ trung thì để phần cha

Chữ hiếu phần mẹ, đôi ta chữ tình.

Cuộc tình dài lâu theo năm tháng, nhưng vẫn chưa tiến đến việc hôn nhân. Hoàn cảnh sinh nhai khó khăn, nên không thường thăm viếng thì bạn vàng trách móc là bạc tình, nhưng nếu cứ đi lên đi xuống hoài thì cha mẹ lại la rầy quở mắng, thậm chí cho đến đánh đập nữa là khác:

Làm sao hiệp mặt đôi ta

Ðặng tôi báo hiếu mẹ cha bên mình

Không xuống lên mình nói bạc tình

Xuống lên phụ mẫu đánh mình thấy không.

Ðạo làm con thảo phải tuân theo lời cha mẹ dạy bảo. Có khi vì quan niệm xưa nghiêm ngặt quá trở thành độc đoán, nhưng làm con thảo thì phải để cho cha mẹ định đoạt tương lai, đây cũng là lý do mà nàng viện cớ thối thoát:

Mẹ cha là biển là trời

Nói sao hay vậy, đừng cải lời mẹ cha.

Không những như thế nàng còn khẳng định: Phong tục ngàn đời của xứ ta, người con hiếu trong một gia đình nề nếp luôn luôn tuân hành theo lệnh của cha mẹ, ngay cả việc chung thân của một đời cũng do cha mẹ quyết định:

Phụ mẫu sanh ra để cho phụ mẫu định

Em đâu dám tư tình cãi lệnh mẹ cha.

Nói thì nói vậy, người con gái thông minh đã biết chuyện tình cảm lứa đôi, một khi đã đến lúc chín mùi thì ai cũng muốn tiến đến chỗ hôn nhân, để cho có bạn trên đường dài của cuộc đời. Khi chàng hỏi nàng khi nào mới có thể gần nhau vĩnh viễn, thì mặc dầu tình thắm thiết, nghĩa mặn nồng, nhưng khi nghĩ tới còn có mẹ già cha yếu nên nàng cũng còn ngần ngại trả lời:

Ở nuôi cha mẹ trọn niềm

Bao giờ trăng khuyết lưỡi liềm sẽ hay.

Thấy chàng đã hết lòng nên cũng cảm động, nhưng muốn thử lần cuối lòng ra sao, vì vậy mà mượn cớ cha mẹ để tránh né:

Bước lên Ðèo Cả

Trông sang Vạn Giả, ngó lại Tu Bông

Biết rằng cha mẹ có đành không

Mà anh chờ em đợi uổng công đôi đàng.

Trong xã hội đặt nặng trung hiếu như Á Ðông ta, nên các cô muốn lựa chọn một người bạn lý tưởng thì cũng phải coi căn bản đạo đức của anh ta có được bao nhiêu. Ðể chứng minh cho người trong mộng biết là mình cũng là người biết đạo đức nên nói:

Chim còn mến cội mến cành

Anh đây cũng biết nghĩa sanh thành công lao.

Trai lớn có vợ gái lớn lấy chồng đó là lẽ thường, nhưng đạo làm con hiếu cần có sự cân nhắc. Khi nghe bao nhiêu sự tỏ tình, nàng đã không cầm lòng được và cũng suy nghĩ rất nhiều. Ra đi lấy chồng thì công cha nghĩa mẹ không báo đáp được, nên đã tự hỏi mình đã làm được gì cho cha mẹ nhờ chưa trước khi ra đi lấy chồng:

Lấy chi trả thảo cho cha

Ðền ơn cha mẹ cho ra lấy chồng.

Khi đi lấy chồng, người có giáo dục thường hay chọn những gia đình có đạo đức để nương nhờ, chớ không phải vì giàu có sang trọng. Giàu có sang trọng chỉ là phước báo nhất thời, nếu không biết giữ gìn thì một ngày nào đó cũng sẽ không còn, vì vậy mà người con gái khôn ngoan không ham phú quý, mà chỉ trọng nơi đạo đức để làm nơi nương tựa:

Kiếm nơi cha thảo mẹ hiền

Gửi thân khuya sớm bạc tiền không ham.

Mặt dầu người con gái cho chàng trai biết là mình sẽ ưng thuận sống chung không có gì trở ngại. Nàng cũng biết rằng, truyền thống của Á Ðông người phụ nữ một khi lấy chồng thì phải theo chồng, nhưng dầu sao đi nữa cha mẹ vẫn là người trước tiên được chú ý tới. Trong trường hợp, nếu là người chồng hiểu biết và có hiếu thuận, thì chồng xướng vợ tùy đó là lẽ đương nhiên. Nhưng gặp người con rể mà không có lòng hiếu thuận với cha mẹ vợ thì người con gái hiếu thảo ấy cũng có thể nói thẳng:

Công cha sanh bằng công tạo hóa

Có cha mẹ sau mới có chồng.

Hoặc là:

Mất mẹ mất cha thật là khó kiếm

Chớ điệu vợ chồng không thiếu gì nơi.

Những điều kiện hiếu kính của cặp thanh niên nam nữ nầy họ đã thỏa thuận, nên chàng đã đem tất cả những chuyện trong gia cảnh, thố lộ để cho người bạn đường hiểu rỏ, để sau này có sống chung không bị mang tiếng lừa dối. Ðặc biệt là ngoài việc gia cảnh của anh thiếu thốn, anh còn có mẹ già, vả lại anh thường buôn bán đường xa, nên tất cả những việc trong nhà đều nhờ cậy vào một tay em:

Nhà anh chỉ có một gian

Nửa thì làm bếp nửa toan làm buồng

Anh cậy em coi sóc trăm đường

Ðể anh buôn bán trẩy trương thông hành

Còn chút mẹ già nuôi lấy cho anh

Ðể anh buôn bán thông hành đường xa

Liệu mà thờ kính mẹ già

Ðừng tiếng nặng nhẹ người ta chê cười

Dù no dù đói cho tươi

Khoan ăn bớt ngủ liệu lời lo toan

Cho anh đành dạ bán buôn.

3. Hiếu kính

Ân cha nghĩa mẹ như trời cao biển rộng, nên phận làm con phải đền đáp công ơn trong muôn một, không thể vì một lý do riêng tư nào đó mà quên đi bổn phận làm con:

Ân cha nghĩa mẹ nặng triều

Ra công báo đáp ít nhiều phận con.

Hoặc là:

Ân cha nặng lắm ai ơi

Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang.

Ðạo làm con thảo cứ thấy cha mẹ tuổi càng lớn thì sự gần gủi càng xa, vì vậy mà rất sợ sẽ có ngày xa cách. Tuy sự mong muốn mong manh, nhưng vẫn cứ mong muốn cho cha mẹ sống mãi để cho mình có dịp phụng thờ, mặc đầu hiện tại đã lấy chồng xa xứ:

Cây khô chưa dễ mọc chồi

Mẹ già chưa dễ ở đời với con.

Vì duyên phận phải lấy chồng xa xứ, ngoài việc hiếu kính cha mẹ chồng, và cũng không quên đi ân nghĩa sinh thành của cha mẹ mình. Nhớ lại quê nghèo nắng gắt mưa thưa, có lẽ thầy mẹ sẽ cực nhọc. Ðể gọi là chút lòng của người con viễn xứ, nên nàng đã dành dụm gởi cho cha mẹ đôi giày:

Ai về tôi gởi đôi giày

Phòng khi mưa nắng để thầy mẹ đi.

Ngoài việc gởi đôi giày, nàng còn nhớ rõ, miếng trầu là đầu câu chuyện, đó là tập tục của người Việt Nam ta, và đó cũng là niềm vui cho những người lớn tuổi. Vì vậy người con thảo dù cho xa quê hương, xa mẹ già, và mặc dù sống ở bên chồng không vì vậy mà quên đi bổn phận làm con:

Ai về tôi gởi buồng cau

Buồng trước kính mẹ buồng sau kính thầy.

Biết cha mẹ thích kiểu cách trong lúc ăn trầu, là người con thảo có những cử chỉ nho nhỏ như têm từng miếng trầu, thái từng lát cau non mới hái, gởi về cho mẹ:

Cau non khéo bửa cũng dày

Trầu thêu cánh phượng để thầy mẹ ăn.

Trong cuộc sống những xứ nông nghiệp, thường là dùng cá hơn là dùng thịt, đã vậy còn tuỳ thuộc vào thời tiết thành thử nếu trời êm biển lặng, thì những ngư phủ đánh cá không khó khăn lắm. Tuy nhiên gặp những lúc trời động mạnh thì việc chài lưới sẽ khó khăn hơn, vì vậy họ sẽ bán với một giá thật đắt. Nhân dịp có người về quê hương, là người con hiếu dù cho nghèo đến đâu và đắt đến cỡ nào cũng phải mua để làm quà cho mẹ:

Ba tiền một khứa cá buôi

Cũng mua cho được mà nuôi mẹ già.

Mặc dầu cũng thường gởi quà, và thơ thăm viếng, nhưng vì đường đi xa cách quá nên tâm tư của người con thảo sống xa gia đình lúc nào cũng nghĩ đến cha mẹ, nhất là lúc đêm về, không biết giờ nầy cha mẹ đang làm gì, có khoẻ không, Cuộc sống hiện giờ ra sao?

Ðêm khuya trăng rụng xuống cầu

Cảm thương cha mẹ giải dầu ruột đau.

Lấy chồng thì phải theo chồng, dầu cho trăm thương ngàn nhớ cha mẹ đi nữa cũng phải dứt bỏ, nhưng là người con thảo làm sao yên được khi bỏ lại sau lưng cha yếu mẹ già, em thơ dại lấy ai săn sóc dẫy sắn nương dâu:

Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Ngó về quê mẹ ruột đau chín chiều.

Sống xa gia đình, thân nhân, họ hàng, giờ đây chỉ có hàng xóm láng giềng. Kể như vậy cũng là vui, nhưng dầu sao đi nữa tình cốt nhục cũng vẫn hơn, và nơi chôn nhau cắt rún lúc nào cũng đẹp, nên đôi lúc cũng thấy có chút gì bàng hoàng trong tâm tư, một chút gì nhớ thương quê cha đất tổ, giờ đây nếu có thì cũng chỉ đứng xa vọng về:

Chiều chiều ra đứng ngõ xuôi

Ngó về quê mẹ bùi ngùi nhớ thương.

Hiếu kính cha mẹ trên phương diện tinh thần và vật chất, như thế mới trọn vẹn, nhưng không hoàn toàn mà người con thảo còn muốn ở gần sân, trước ngõ để sớm hầu tối viếng cho dễ:

Muốn cho gần mẹ gần cha

Khi vào thúng thóc khi ra quan tiền.

Phận làm con gái trước còn thăm viếng mẹ cha, nhưng rồi thời gian cũng phôi pha vì điều kiện sinh kế. Thường thì người ta nói cái khó nó bó cái khôn. Quả thật như vậy, đôi khi vì cuộc sống sinh kế khó khăn, cho nên có những lúc người dâu hiền con gái, cậu rễ thảo con trai, cũng phải mất thảo mất ngay, quên công cha nghĩa mẹ. Không phải vì không có hiếu, nhưng vì hoàn cảnh nên có muốn sớm hầu tối viếng cũng khó:

Khó khăn mất thảo mất ngay

Ơn cha cũng bỏ nghĩa thầy cũng quên.

Khi không còn điều kiện viếng thăm quà cáp cho cha mẹ thì những người con gái lấy chồng xa vẫn thường bị hàng xóm láng giềng chê trách, là thiếu bổn phận trong lúc cha yếu, mẹ đau không người săn sóc nuôi dưỡng:

Xin người hiếu tử gắng chuyên

Kịp thời nuôi nấng cho truyền đạo con

Kẻo khi sông cạn đá mòn

Phú ngà phú uất có còn là chi.

Hoặc là:

Một mai bóng xế cội tùng

Mũ rơm ai đội áo thùng ai mang.

Có những sự chê trách nặng nề hơn, bởi vì con cái lớn khôn, làm nên danh phận là nhờ ân đức của cha mẹ, vì vậy phải nhớ để mà đền đáp. Những người con hờ hững, không biết đến ân đức sanh thành để cho cha mẹ sống một cuộc sống nghèo đói trong những túp lều tranh vách lá, thì chắc chắn không ai chấp nhận được:

Mẹ già ở túp lều tranh

Ðói no không biết, rách lành không hay.

Bị hàng xóm láng giềng chê trách hẳn nhiên rất đau khổ. Càng đau khổ càng nhớ tới công cha nghĩa mẹ như trời biển, không thể tính đếm được, và trong lòng có những sự so sánh bình thường dễ thương:

Ngó lần nuột lạt mái nhà

Bao nhiêu nuột lạt thương mẹ già bấy nhiêu.

Nỗi buồn mang mác đó khi nghĩ tới phận mình xa xứ, nhớ đến những lúc còn nhỏ, mẹ ân cần xú nước nhai cơm:

Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa

Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương.

Rồi từ đó những kỷ niệm của thời thơ ấu, những con đường đất dẫn về thôn chứa chan tình quê, tình mẫu tử thiêng liêng cao quí hiện lên trí nhớ khó quên:

Ngó lên ngó xuống thì vui

Ngó về quê mẹ ngùi ngùi nhớ thương.

Người con hiếu mặc dầu được cha mẹ chấp thuận cho đi lấy chồng, tuy nhiên vì quan san cách trở, nên không làm tròn hiếu đạo của người con, do đó mà trong lòng cũng có những ray rứt, dày vò khi phải xa cha mẹ để đi theo một người đàn ông xa lạ:

Chữ xuất giá tùng phu là lẽ phải

Gái có chồng bỏ mẹ quạnh hiu

Bớ anh ơi,

Em nhớ khi thơ bé nâng niu

Ngày nay xuất giá bỏ liều mẹ cha.

Nổi lòng nhớ mẹ trong hoàn cảnh nơi xứ lạ thật là thâm trầm khó tả, cứ thế mà tháng năm nỗi buồn vằng vặc không nguôi. Làm sao có thể ăn no ngủ yên được khi nhớ đến quê nghèo, nắng gắt mưa thưa, trong lúc cha mẹ không có người thân nương tựa:

Gió đưa cây cửu lý hương

Từ xa cha mẹ thất thường bữa ăn

Sầu riêng cơm chẳng muốn ăn

Ðã bưng lấy bát lại dằn xuống mâm.

Tất cả những kỷ niệm vui buồn khó quên của thời thơ ấu, giờ đây đã không còn mắt thấy tai nghe nữa, có còn chăng nữa là một mớ ký ức vui buồn. Những thời gian sớm hầu tối viếng của người con thảo, giờ đây được thay thế cho sự nguyện cầu, cầu cho cha mẹ sống đời với con cháu. Sự hiện diện của mẹ cha trên cõi đời nầy là nguồn vui vô tận đối với những người con thảo:

Mỗi đêm thắp ngọn đèn trời

Cầu cho cha mẹ sống đời với con.

Có niềm vui nào hơn, và sự hãnh diện nào hơn là niềm vui còn cha mẹ. Nỗi buồn nào hơn là nỗi buồn mất mẹ. Bao nhiêu ngày tháng mong mỏi gần bên mẹ, nhưng không thực hiện đuợc. Nay mẹ đã ra đi vĩnh viễn, là người con gái có hiếu làm sao không nuối tiếc bùi ngùi:

Chiều chiều xách giỏ hái rau

Ngó về mả mẹ ruột đau chín chiều

Là người con hiếu không những vâng lời cha mẹ lúc sanh tiền, mà luôn cả khi cha mẹ đã mất cũng không vì vậy mà lãng quên lời giáo huấn. Những lời di chúc, di thư, và những cử chỉ cuối cùng trước khi lìa đời, tất cả đều in hằn trong trí của những người con hiếu thảo:

Nửa đêm ra đứng giữa trời

Cầm tờ giấy bạch trái lời mẹ răn.

Thấy người bạn đường của mình vì thương nhớ mẹ mà sầu bi rất mực, nên anh cũng khuyên nhủ: Mẹ em cũng như mẹ anh, giờ đây đã quá cố thì em còn có mẹ anh. Tình mẹ dành cho em cũng vô vàng cao quý, không những vậy mà còn dịu ngọt như mật như đường:

Mẹ già như chuối ba hương

Như xôi nếp một như đường mía lau.

Ngày xưa em hiếu kính phụng dưỡng với mẹ, anh đây cũng vậy, bây giờ mẹ đã qua đời thì em hiếu kính với mẹ anh. Hiếu kính với cha mẹ về phương diện tinh thần còn chưa đủ, mà phải hiếu kính phụng dưỡng về vật chất. Muốn như vậy thì chúng ta phải tạo điều kiện để sống gần gủi với cha mẹ để tiện bề phụng dưỡng:

Tôm càng lột vỏ bỏ đuôi

Gạo nhe An Cựu mà nuôi mẹ già

Mẹ già là mẹ già chung

Em về bảo dưỡng cá canh cho thường.

Trong những lúc tâm sự cùng nhau, bàn bạc đến ân đức sanh thành của cha mẹ, là người con trai khôn ngoan, nhân đây cũng đã nói ý hướng kính trọng cha mẹ của mình cho người bạn đường biết:

Mẹ cha trọng quá ngọc vàng

Ðền bồi sao xiết muôn ngàn công ơn.

Hoặc là:

Gươm vàng rớt xuống hồ tây

Công cha cũng trọng nghĩa thầy cũng sâu.

Câu người ta thường nói: Dạy con từ thuở còn thơ, dạy vợ từ lúc ban sơ mới về. Do đó để cho người bạn đường của mình biết tôn ty, hiếu để với cha mẹ, và kính nhường anh em, và phải tôn trọng sự khuyên nhủ của chồng thì ngay từ đầu phải giáo huấn:

Con quốc kêu khắc khoải mùa hè

Làm thân con gái phải nghe lời chồng

Sách có chữ phu xướng phụ tòng

Làm thân con gái lấy chồng xuất gia

Lấy em về thờ kính mẹ cha

Thờ cha kính mẹ ấy là người ngoan.

Hoặc là:

Thờ cha kính mẹ hết lòng

Ấy là chữ hiếu dạy trong luân thường

Chữ để nghĩa là chữ nhường

Nhường anh nhường chị lại nhường người trên

Ghi lòng tạc dạ chớ quên

Con em phải giữ lấy nền con em.

Trong thời chinh chiến khi đất nước kêu gọi thì bao nhiêu lứa trai hùng cũng phải lên đường theo tiếng gọi của quê hương sông núi. Có những khi ra đi mà không hẹn ngày về. Trung hiếu cưu mang, người con trai phải lựa chọn. Có đôi lúc được hiếu mất trung, và cũng có lúc được trung mất hiếu. Ðược cả hai là điều ai cũng mong mỏi, nhưng cuộc đời đôi khi phải lựa chọn. Không có sự lựa chọn nào là không đau khổ. Người con trai trong thời ly loạn, không thể không nghĩ đến quốc gia, tổ quốc còn thì già đình còn. Vì thế mà sự lựa chọn phải lên đường tòng quân diệt giặc để cứu quê hương. Thôi thì mẹ già con thơ, trăm việc em ráng cố gắng lo liệu cho anh:

Anh đi em ở lại nhà

Hai vai gánh vác mẹ già con thơ.

Sau khi anh đi rồi em tùy theo điều kiện và phương tiện mà chăm sóc cho mẹ cha để làm tròn bổn phận làm con dâu:

Thức khuya dậy sớm ân cần

Quạt nồng ấp lạnh giữ phần đạo con.

Bậc cổ đức có nói: Cha mẹ còn tại thế thì không nên đi chơi xa. Là một người con thảo trong một xã hội, lúc nào cũng đắn đo nhớ tới cha mẹ khi bè bạn rủ đi chơi xa. Tuy nhiên đây không phải là đua đòi mà là nhiệm vụ tổ quốc thiêng liêng, nhưng cũng có người gắt gao chỉ trích:

Ði đâu mà bỏ mẹ già

Gối nghiêng ai sửa chén trà ai dâng.

Người bạn đường ra đi vì tiếng gọi của quê huơng, để lại cha mẹ già, với rẫy sắn nương dâu. Hình ảnh của người mẹ già răng long tóc bạc, cuộc sống gần đất xa trời, do đó là phận con dâu cứ lo âu, không biết mẹ sẽ ra đi lúc nào:

Mẹ già như chuối chín cây

Gió đưa mẹ rụng con rày mồ côi.

Chàng đi tòng quân, cuộc sống trong gia đình giờ đây cơm không đủ ăn áo không đủ mặc, nhưng phần hiếu dưỡng cũng phải lo chu toàn cho cha mẹ. Những lúc củi quế, gạo châu, không có đủ cơm cho cha mẹ ăn, làm con phải nhường phần ăn của mình cho mẹ, cho tròn câu hiếu đạo:

Ðói lòng ăn hột chà là

Ðể cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng.

Trong những lúc hướng dẫn mẹ đi chùa, thấy nơi nghiêm tịnh muốn đi tu để học đạo giải thoát, vì biết tu là cội phúc, đời là oan khiên. Biết thì biết như vậy, tuy nhiên đến chùa để mà tu cũng không phải là phương pháp hoàn hảo. Ðạo làm con thảo giữa hai sự lựa chọn: Tu thân bằng con đường hiếu kính, và xuất gia sống cuộc đời phạm hạnh trong chốn thiền môn, thì sự lựa chọn phải là con đường hiếu kính:

Lên chùa lạy phật muốn tu

Về nhà thấy mẹ công phu chưa đền.

Hoặc là:

Tu đâu cho bằng tu nhà

Thờ cha kính mẹ hơn là đi tu.

Bên cạnh những người có lương tâm phò vua vực nước, chúng ta còn thấy có những người cũng thích nếp sống bất lương, bè phái, khuynh loát quần chúng. Nhưng là người con thảo hiểu rõ tam cang ngủ thường thì vẫn một lòng thẳng tiến để hoàn thành bổn phận của người trai thời ly loạn. Ân đền nghĩa trả đã xong anh trở về lại với mái ấm gia đình:

Vai mang bức tượng Di Ðà

Hiếu trung ta giữ gian tà mặt ai.

Hoàn thành nhiệm vụ làm trai

Trở về bên mẹ sau bao ngày nhớ thương

V. Kết Luận:

Trong một gia đình đầy đủ phúc duyên, đầm ấm hạnh phúc, vợ bảo chồng nghe, chồng vợ hài hòa, ai cũng nghĩ đến sự hiếu kính và tìm cách thế nào để làm vui lòng cha

Em thời đi cấy ruộng bông

Anh đi cắt lúa để chung một nhà

Ðem về phụng dưỡng mẹ cha

Muôn đời tiếng hiếu người ta còn truyền.

Ðể khuyến khích người bạn đường trong việc hiếu và cũng là xây dựng một tương lai cho gia đình, nên chàng cũng đã động viên:

Em thì đi cấy lấy công

Ðể anh nhổ mạ tiền chung một lời

Ðem về cho bác mẹ coi

Làm con phải thế em ơi.

Cặp vợ chồng trẻ nầy đã theo dấu nguời xưa làm tròn đạo người con hiếu kính, và luôn luôn nhớ nghĩ đến cội nguồn tổ tông. Có được ngày hôm nay là nhờ hồng phúc của tổ tiên để lại, vì vậy mà bây giờ, mình có được địa vị cao sang như ngày hôm nay. Cho dù bây giờ cha mẹ không còn khoẻ mạnh, và trẻ trung như thời thanh xuân, vì đã hy sinh rất nhiều cho con cái, nên mới tiều tụy như ngày hôm nay, nhưng làm con phải hết lòng hết dạ tôn thờ song thân:

Khôn ngoan nhờ ấm cha ông

Làm nên phải đoái tổ tông phụng thờ

Ðạo làm con chớ hững hờ

Phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêm.

Hoặc là:

Có cha sinh mới ra ta

Làm nên nhờ bởi mẹ cha vun trồng

Khôn ngoan nhờ ấm cha ông

Làm nên phải đoái tổ tông phụng thờ

Ðạo làm con chớ hửng hờ

Phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêm.

Nguồn : Thiền Viện Chân Nguyên

Trở lại Trang Chính