Fotografie in Nederland

De fotografie staat de laatste tijd volop in de belangstelling. Wereldwijd vooral als gevolg van de stormachtige ontwikkelingen op het gebied van de gedrukte en digitale media. Maar in Nederland zeker ook doordat allerlei organisaties en instellingen die zich met de fotografie in Nederland bezighouden van zich doen spreken. 

Symbolisch voor deze ontwikkeling was de opening eind 2002 van het nieuwe Fotomuseum Den Haag, dat bij die gelegenheid een overzichtstentoonstelling over de geschiedenis van de Nederlandse fotografie organiseerde. Het is gevestigd in het voormalige Schamhart-Heijligers gebouw naast het Haagse Gemeentemuseum.

Geschiedenis van de Nederlandse fotografie
Tegelijkertijd met de opening van het Fotomuseum Den Haag werd het boek Fotografen in Nederland uitgebracht, van de hand van Wim van Sinderen, conservator van het Fotomuseum Den Haag. Het beschrijft de geschiedenis van de Nederlandse fotografie in de periode 1852-2002.

De eerste 100 jaar
Tot de eerste pioniers van de fototechniek behoort in Nederland Johann Georg Hameter. Hij werkte vanaf de jaren zestig van de negentiende eeuw als portretfotograaf, maar liet ook een groot aantal unieke foto’s van verschillende industriële en openbare bouwwerken na. Ook de bekende Nederlandse schilder Hendrik Breitner (1857-1923) was een verdienstelijk fotograaf. Hij maakte in Amsterdam vele foto’s die hij later als model voor zijn schilderijen gebruikte.
Tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog waren in Nederland aanhangers van twee stromingen: de picturalisten, fotografen die het “om een mooi plaatje te doen was, liefst met een zweem van schilderkunstige verstilling” en anderzijds de modernisten, “de beoefenaars van de Nieuwe Fotografie, die door middel van formele experimenten – close-ups, beeldafsnijdingen en montage – de specifieke mogelijkheden en kwaliteiten van de fotografie wilden benadrukken.” Deze tweede stroming werd sterk beïnvloed door de functionalistische stijl van het Bauhaus. Hiertoe behoorde o.a. de Nederlandse fotografe van Hongaarse afkomst Eva Besnyö. Haar foto’s kenmerken zich door een strakke compositie.

Vanaf 1950
In de jaren vijftig van de twintigste eeuw werd de toon gezet door fotografen die een maatschappelijk geëngageerde en op de mens gerichte fotografie voorstonden, zoals Sem Presser, Cas Oorthuys, Eva Besnyö, Emmy Andriesse, Carel Blazer, Paul Huf, Maria Austria, Ad Windig en vele andere. Zij braken met de vooroorlogse avant-garde. De meesten van deze fotografen waren lid van de GKF (Gebonden Kunstenfederatie Fotografen), nu onderdeel van de Fotografenfederatie. In hun manifest maakten zij duidelijk dat de fotografie terug diende te keren tot de werkelijkheid ”De mens die in avant-garde een ‘fotografisch ding’ was, keert terug in zijn menselijke waardigheid en onwaardigheid.” 

Nederlandse fotografie nu

De jongste generatie van de Nederlandse fotografen is vaak in verschillende genres, zoals portret- of reclamefotografie gespecialiseerd. Zij maken foto’s van zeer uiteenlopende onderwerpen die vaak met verschillende moderne fotografische technieken tot stand gekomen zijn. Hiertoe behoren onder andere Inez van Lamsweerde (die als een van de eersten experimenteerde met de digitale manipulatie van haar foto’s met behulp van de computer), Erwin Olaf (die zowel op het gebied van de reclamefotografie als in het galerie- en museumcircuit met zijn autonome werk zeer succesvol is), Frans Lanting (een beroemde natuurfotograaf over wie de voormalige chef fotografie van de National Geographic Society opmerkte: “He has the mind of a scientist, the heart of a hunter and the eyes of a poet”) en Bertien van Manen (wier documentaire fotoseries uit o.a. Rusland en China de snelle veranderingen van deze samenlevingen onder de westerse invloeden op een onconventionele manier in beeld hebben gebracht).

Musea en tentoonstellingen
Behalve het Fotomuseum Den Haag, zijn er nog vele andere plaatsen waar men zich kan verdiepen in de Nederlandse fotografie. Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam vormt bijvoorbeeld een nieuwe bron van informatie voor iedereen die meer over de fotografie wil weten. Het is ontstaan uit het Nederlands Foto Instituut, het Nederlands Fotoarchief en het Nationaal Fotorestauratie Atelier. Het Nederlands Fotomuseum richt zich op de fotografie in de breedste zin van het woord. Met de tentoonstelling

Grote fotografische tentoonstellingen worden in Rotterdam ook in de Kunsthal georganiseerd waar men vaak experimenteert met onderwerpen die voor het eerst aanleiding zijn voor een tentoonstelling.

Ook in Amsterdam vindt men een aantal nuttige adressen. Op de Keizersgracht is Foam actief, niet zo maar een fotografisch museum, maar wel een continue bron van inspiratie, waar grootschalige tentoonstellingen worden afgewisseld met kleine, snel wisselende exposities.

Eveneens aan de Keizersgracht is de fotografische stichting Huis Marseille gevestigd. De Stichting bezit een eigen collectie van zowel Nederlandse als buitenlandse fotografen en houdt zich bezig met het organiseren van tijdelijke tentoonstellingen die elkaar elke twee of drie maanden afwisselen. De Stichting heeft een bibliotheek en een speciale ruimte waar men tijdschriften kan lezen en video’s kan volgen.

Het programma van een andere Amsterdamse expositieruimte, het AFC (Amsterdams Centrum voor Fotografie) kan men vinden op de website van kunstinzicht.nl waar men bij de afdeling fotografie ook adressen en agenda’s van verschillende musea, galerieën en instellingen kan vinden, die zich met fotografie bezig houden.

Festivals en wedstrijden
Zeer aantrekkelijk voor zowel amateur-fotografen als voor de vakfotografen zijn verschillende fotomanifestaties en festivals die regelmatig worden georganiseerd. Het Foto Festival Naarden is een tweejaarlijkse verzameling van tentoonstellingen en andere activiteiten. Met een brede programmering (kunst, commercie, reportage, amateurwerk) en verrassende kwaliteit speelt het festival al veertien jaar een centrale rol in de Nederlandse fotografie. De combinatie van fotografie en voorzomerse sfeer in de historische vestingstad bezorgt de vele duizenden bezoekers elk jaar veel verrassende beelden in diverse genres van de fotografie.

In de stad en provincie Groningen vindt jaarlijks de Fotomanifestatie Noorderlicht plaats in het najaar.

Een keer per jaar worden in Nederland de prijzen uitgereikt voor de beste Nederlandse journalistieke foto op het gebied van het landelijke nieuws, sport, documentaire fotografie enz. De winnende foto’s van de Zilveren Camera kunnen op de website bekeken worden.

Een soortgelijke wedstrijd maar dan op wereldniveau wordt jaarlijks georganiseerd door World Press Photo, een oorspronkelijk Nederlands initiatief dat sinds 1955 elk jaar wordt georganiseerd. Op de website kan men kennisnemen van de winnende foto’s in verschillende categorieën zoals nieuws, portretten, kunst, wetenschap en techniek enz. Daar kan ook het World Press Photo boek besteld worden dat jaarlijks in zeven verschillende talen verschijnt.

Fototijdschriften

In het oudste fototijdschrift van Nederland, Focus, vindt men niet alleen werken van de fotografen met de gevestigde namen, maar ook van amateur-fotografen, leden van verschillende fotoverenigingen. Focus Media Groep geeft ook instructieve boeken over fotografie uit en monografieën over de werken van de beroemde fotografen, o.a. de prestigieuze boekenreeks 'Monografieën van de Nederlandse fotografen' van het Prins Bernhard Fonds.

Een betrekkelijk nieuw tijdschrift, dat sinds 2002 verschijnt is het Engelstalige fotoblad Free Eye Magazine, 'Dutch quarterly for exceptional international photography'. Hoewel Engelstalig, presenteert dit blad vooral werk van Nederlandse fotografen die via dit blad de gelegenheid krijgen om hun foto’s op groot formaat op een kwalitatief hoog niveau te publiceren.

R. Ernest 

Literatuur; informatief

Literatuur; verhalend

Audiovisueel materiaal (cd-roms, video's, dvd's)