Katowice - Pomnik Powstańców Śląskich

A mogło tak być, bo partyjnym władzom bardziej zależało na szybkim rozwijaniu przemysłu i inwestycjach w regionie niż na kultywowaniu pamięci tych, którzy walczyli o jego polskość . Problemem pozostawały pieniądze. Wiadomo; pomnik tak okazały, jak ten który wygrał konkurs, będzie kosztowny. Gospodarz (tak go nazywano) województwa, Jerzy Ziętek, cierpliwie i konsekwentnie zabiegał o dofinansowanie przedsięwzięcia w stolicy. Ostatecznie stanęło na tym, że pomnik Powstańców Śląskich będzie darem Warszawy dla Śląska. Pomysł zyskał przychylność wielu warszawiaków, którzy dobrze pamiętali, jak wielką pomoc okazali zburzonej stolicy właśnie mieszkańcy Śląska. Konkurs na projekt monumentu wygrał Gustaw Zemła, który wraz z architektem Wojciechem Zabłockim, zaproponował trzy piękne bryły, kojarzące się zarówno ze zwycięstwem, jak i dumą i godnością. Miejsce pod pomnik wybierano długo i starannie, bo nie trudno było zgadnąć, że wkrótce stanie się symbolem miasta. Po długich dyskusjach wybrano ten fragment Katowic, w którym najwyraźniej było widać, jak się one unowocześniają. A poza tym, okolice ronda (dziś im. generała Ziętka) pozwalały nabrać pomnikowi oddechu i właściwej perspektywy, potrzebnej do jego podziwiania. Istniejący w tym miejscu cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej, został przeniesiony w okolice parku im. Tadeusza Kościuszki. Odsłonięcie pomnika, 1 września 1967 roku, w czasie którego pierwszy bodaj raz władze partyjne stanęły obok ubranych w mundury powstańców i wdów po powstańcach w śląskich kieckach, było uroczystością piękną i podniosłą. Pomnik szybko zyskał aprobatę mieszkańców, którzy po prostu polubili to miejsce. Dziś pomnik jest nieco niekompletny, przystąpiono bowiem do jego konserwowania. Zniknęły przede wszystkim nazwy miejscowości, w których toczyły się powstańcze walki. Napisy, widziane od strony ronda, trzeba będzie, niestety, także uzupełnić, na niektóre litery połakomili się bowiem złodzieje złomu. Pomnik Powstańców Śląskich to bez wątpienia jeden z najsłynniejszych polskich monumentów. Idealnie wkomponowany w przestrzeń, prosty w formie symbolizuje trzy patriotyczne zrywy Ślązaków, deklarujących swoją przynależność do państwa polskiego. Każde z jego potężnych skrzydeł nosi datę kolejnego powstania, skierowanego przeciw niemieckiej dominacji politycznej i ekonomicznej. I powstanie śląskie wybuchło w nocy z 16 na 17 i trwało do 24 sierpnia 1919. II powstanie śląskie toczyło się od 19 do 25 sierpnia 1920. III powstanie śląskie rozpoczęło się w nocy z 2 na 3 maja i zakończyło się 5 lipca 1921 zwycięstwem. Komisja Międzysojusznicza przyznała Polsce znacznie większy obszar regionu niż bezpośrednio po plebiscycie. Trzeba się natrudzić, żeby na spatynowanej powierzchni znaleźć wykonawców pomnika. Nazwisko rzeźbiarza Gustawa Zemły znajduje się około pół metra nad ziemią na skrzydłach: 1919 i 1920. Na trzecim elemencie pomnika wmontowano zaś małą tabliczkę z napisem "Wykonano w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych". A mógł stać gdzie indziej... Lokalizacja pomnika, w fazie projektowania, nie była jedyną. Rozważano też plac Dzierżyńskiego (obecnie Sejmu Śląskiego) i ul. Chorzowską. Tę ostatnią uznano jednak za zbyt przelotową, a plac przed siedzibą KW PZPR zachowano "na wszelki wypadek", dla jakiegoś partyjnego monumentu. Dziś stoi tam pomnik Wojciecha Korfantego... Jak on się właściwie nazywa? Jeśli szukacie nazwy najpiękniejszego pomnika Katowic, to jej na nim nie znajdziecie. Oficjalna nazwa brzmi: pomnik Powstańców Śląskich i jest zgodna z życzeniem gen. J. Ziętka, który nie akceptował nazwy pomnik Bohaterów Powstań Śląskich, proponowanej przez marszałka M. Spychalskiego. Zdaniem J. Ziętka każdy powstaniec był bohaterem. Prosto z ziemi Pomnik, co było rozwiązaniem rzadko wtedy stosowanym, nie posiada klasycznego cokołu. Monumentalne skrzydła wyrastają wprost z ziemi, a wokół kamiennego wzgórza rosną drzewa. Niektóre z nich pochodzą z ogrodu, otaczającego kiedyś tzw. zamek Thiele-Wincklerów, który stał na miejscu obecnego hotelu Katowice. W wywiadzie prasowym prof. Gustaw Zemła przyznał, że to był jego pierwszy w życiu pomnik! "Nie byłem nawet pewien, czy ja w ogóle potrafię zaprojektować pomnik. Stwierdził że; miałem tylko wizję i zamiłowanie do skrzydeł. Na szczęście współpracowałem ze znakomitym architektem Wojciechem Zabłockim. On pomógł wkomponować moje wizje w realne miasto. Dziś mogę jednak powiedzieć: to był mój pierwszy, ale najlepszy, pomnik". Autor dzieła wspominał w wywiadzie "Mój ojciec, Piotr, był powstańcem śląskim. Nawiasem mówiąc, na front powstańczy poszedł nieomal w mundurze legionisty. Dosłownie, z bitwy na bitwę. Podziwiałem jego odwagę i patriotyzm, chciałem to jakoś wyrazić. I rzeczywiście, ten pomnik jest w jakimś sensie także moim prywatnym epitafium dla ojca. Niestety, tato, nie dożył odsłonięcia". Dlaczego skrzydła... ... a nie mężczyźni, biegnący z karabinami? "Od początku wiedziałem, że nie będzie w bryłach dosłowności. W tamtym czasie ogarnęła mnie natomiast obsesja skrzydeł, moja pracownia była wręcz zastawiona ich odlewami. Zdawało mi się, że skrzydła potrafią wyrazić wszystko, bo są rzeczywiste i symboliczne jednocześnie. Harmonię i proporcje czerpałem natomiast ze sztuki antyku. Dlatego bryły przypominają postaci kobiece ze starożytnych rzeźb. Czy w czasie realizacji próbowano korygować projekt? "W jury konkursu zasiadały takie artystyczne tuzy, że nikt nie odważyłby się chyba ingerować w ich werdykt. Problemy były za to z odlewem, transportem i montażem. Wtedy dotarło do mnie, jakiego kolosa zaprojektowałem. I ile z nim kłopotu."

Artykuł Henryki Wach - Malickiej "Znacie historię Pomnika Powstańców Ślaskich w Katowicach" opublikowany w Dzienniku Zachodnim 1 września 2017r.