Het wordt verwacht dat de komende jaren het aantal en aandeel ouderen in de Groningse bevolking toeneemt. Het Sociaal Planbureau Groningen schat dat het aantal 80+'ers van 27 duizend in 2018 zal verdubbelen tot bijna 54 duizend in 2040 (Sociaal Planbureau Groningen, 2022). Tegelijkertijd kampt de provincie Groningen al jaren met krimp, vooral in de noordoostelijke gemeenten zien we dit terug in de afgelopen decennia (CBS, 2022). Deze twee ontwikkelingen zullen zonder meer de zorgvraag in de toekomst beïnvloeden. En dat terwijl er minder mensen zullen zijn die formele of informele zorg kunnen verlenen.
Het initiatief van de dorpsondersteuner springt in op deze ontwikkelingen. Door zorgvragen te inventariseren en te koppelen aan vrijwilligers die informele zorg aanbieden, bemiddelt de dorpsondersteuner een optimale match. Waar nodig verwijst de dorpsondersteuner door naar formele zorgorganisaties.
In 2019 en 2022 is er onderzoek naar dorpsondersteuners in verschillende Groningse dorpen gedaan. De resultaten van deze onderzoeken, uitgevoerd door studenten en onderzoekers van de faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen, vindt u op deze website terug. De vraag die centraal staat is: Wat zijn de effecten van de dorpsondersteuner op de samenleving als geheel, en op het dorp in het bijzonder? Ook al lijkt het geen vraag te zijn dat de dorpsondersteuner goed werk doet, toch is het lastig om de effecten van de dorpsondersteuner in kaart te brengen. Want, de dorpsondersteuner werkt soms vrijwillig en de impact op de samenleving is niet of moeilijk in geld uit te drukken.
"Kijk we leven hier toch wel in een gebied, waar veel ouderen zijn. Veel mensen wonen alleen, en misschien ver weg van de kinderen. Er is toch een grote vraag naar, dat iemand iets voor je doet." - vrijwilliger uit Wedde
Wie is de dorpsondersteuner?
De dorpsondersteuner is een persoon die zich inzet om de leefbaarheid en het welzijn in het dorp te verbeteren. Dat doet hij/zij voornamelijk door de informele zorg in het dorp te organiseren, waardoor hulpbehoevende dorpsbewoners gekoppeld worden aan vrijwilligers die informele zorg aanbieden. Daarnaast staat de dorpsondersteuner dorpsbewoners bij in hun relaties met zorgorganisaties en de overheid en/of zet hij of zij zich in voor de versterking van het verenigingsleven en de organisatie van sociale activiteiten. De dorpsondersteuner fungeert op deze manier als een “spin in het web” die de verschillende partijen in het dorp met elkaar verbindt. Vertrouwen en laagdrempelig contact helpen de dorpsondersteuner om vroegtijdig problemen te signaleren, omdat hierdoor de drempel om hulp te vragen of aan te bieden wordt verlaagd. Zoals een dorpsbewoner uit Wedde zei over de dorpsondersteuner tegen één van de onderzoekers: "Ze is gewoon de beste tante die tegenover je zit".
In 2015 is (in Wedde) de eerste dorpsondersteuner begonnen in de provincie Groningen en sindsdien heeft een groeiend aantal dorpen een dorpsondersteuner “in dienst”. Dit (betaalde dan wel vrijwillige) dienstverband is meestal formeel ondergebracht in een stichting of vereniging, waar verantwoording aan wordt afgelegd.
Dorpsondersteuners behandelen honderden zorgvragen per jaar. Denk hierbij aan hulp bij administratie of het vinden van de juiste informatie, maar ook aan het maken van een wandeling, samen koffie drinken, het vervangen van een defecte lamp, of het vervoer naar een dokter of ziekenhuis. Ter illustratie, de dorpsondersteuners van Wedde dat 't lukt en VNW hebben in 2021 tezamen in totaal 556 hulpvragen opgelost. Deze zijn in de taartdiagram hieronder verdeeld over acht categorieën. Sommige hulpvragen zijn tijd- en plaatsgebonden; in de zomer zijn er bijvoorbeeld meer verzoeken voor hulp bij tuinonderhoud en klusjes rondom huis. Andere hulpvragen worden het hele jaar door gesteld, zoals hulp bij vervoer, administratie of interactie met de overheid (e.g. belasting of WMO) of formele zorg (e.g. ziekenhuis of zorginstelling).
Publieke en private waarde
Elke dorpsondersteuner is uniek, en zet zich in naar gelang de behoeften van het dorp. Er zijn dan ook verschillende manieren waarop de dorpsondersteuner waarde creëert (Rijksuniversiteit Groningen, 2020). Binnen de economie maken we onderscheid tussen private en publieke (maatschappelijke) waarde. Dit onderscheid is van belang, zeker als we de waarde van de dorpsondersteuner willen evalueren. Private waarde speelt een rol in de private sector. De winsten van een onderneming komen bij de eigenaren, of aandeelhouders, terecht als beloning voor hun inspanningen. In het publieke domein spreken we over publieke waarden. Deze worden vaak in naam van de overheid uitgevoerd, en worden veelal gefinancierd door de overheid. Soms wordt publieke waarde gecreëerd door non-profit organisaties of stichtingen, en wordt er gebruik gemaakt van subsidies of giften ter financiering (Vermeulen en Vroomen, 2019).
Over het algemeen is het ingewikkelder om publieke waarde te evalueren dan private waarde. Dit komt doordat publieke waarden impact hebben op de samenleving als geheel, en niet op een (kleine) groep private eigenaren. Ook is het zo dat publieke waarde naast een economische component ook een sociale component heeft. Denk hierbij aan winst in termen van een toename in welzijn, of een bevordering van leefbaarheid of geluk. De economische component kan gemakkelijk uitgedrukt worden in geld, maar de sociale component niet. Hierdoor kunnen veel publieke waarden niet of nauwelijks beprijsd worden, omdat de waardecreatie complex en diffuus is. Dit beïnvloedt de financiële verantwoording van dergelijke initiatieven, omdat de winst uit meer dan het verschil tussen economische kosten en baten bestaat.
De projecten De evaluatie van de dorpsondersteuner en De sociale winst van de dorpsondersteuner evalueren de waarde van de dorpsondersteuner vanuit meerdere perspectieven. Er wordt aandacht besteedt aan zowel economische als sociale waarde, en onderzocht wat dit betekent voor het initiatief van de dorpsondersteuner in Groningen.
"Natuurlijke ontmoetingsplaatsen verdwijnen uit dorpen (bakker, supermarkt, bank, etc.), de dorpsondersteuner kan door middel van activiteiten een ontmoetingsplaats bieden. Hier kunnen mensen dan laagdrempelig hun behoefte aan sociaal contact vervullen." - thuiskamer Ulrum
