การจำแนกประเภทของเครื่องดนตรี ของเครื่องดนตรีไทยตามระบบของ

Sachs และ Hornbostel Classification

  ในการจำแนกเครื่องดนตรีนั้น หากเราศึกษาวัฒนธรรมดนตรีของแต่ละประเทศแล้ว จะพบว่าใน

บรรดาประเทศต่าง ๆ ในโลกนี้ จะมีการแบ่งประเภทของเครื่องดนตรีที่แตกต่างกันไปตามแต่วัฒนธรรมของ

ชนชาตินั้น ๆ โดยได้แบ่งตามแหล่งวัฒนธรรมดนตรีที่สำคัญของโลก ดังนี้

6.ไหม (Silk)   เช่น ซอ ที่เรียกว่า เอ้อหู (Er hu) ซอที่เรียกว่า จิ้งหู (Zhong hu)

7.หนัง (Lither)  เช่น กลองที่เรียกว่า ถังกู๊ (Tang ku)

8.น้ำเต้า (Gourd)  เช่น แคนน้ำเต้า ที่เรียกว่า เช็ง (Zheng)

เรียกการแบ่งประเภทเครื่องดนตรีนี้ว่า “ปาอิน” หมายถึงเสียง(ดนตรี)ทั้งแปด 

การจำแนกประเภทเครื่องดนตรีในวัฒนธรรมดนตรีของอินเดีย

  อินเดีย จำแนกประเภทเครื่องดนตรีตามลักษณะการให้เสียงของเครื่องดนตรี โดยแบ่งออกเป็น 4

 หมวดหมู่ ได้แก่

  ตะตะ หมายถึงเครื่องดนตรีที่ทำให้เกิดเสียงโดยอาศัยสายเป็นหลัก เช่น วีณา วิจิตรวีณา เป็นต้น

  สุษิระ หมายถึงเครื่องดนตรีที่ทำให้เกิดเสียงโดยอาศัยลมเป็นหลัก เช่น เชน์ไน นาคะสวรัม เป็นต้น

  อวนัทธะ หมายถึงเครื่องดนตรีที่ทำให้เกิดเสียงโดยอาศัยการห่อ หุ้ม คลุม (อวนัทธะ หมายถึง

ห่อ คลุม) คือ กลองต่าง ๆ เช่น มริทังค์ ปกขวัช ตับบล้า เป็นต้น

  ฆะนะ หมายถึงเครื่องดนตรีที่เกิดเสียงจากการสั่นสะเทือนของวัตถุที่กระทบกัน คือ ฉิ่ง และฉาบ

Woodwind Instruments เช่น Flute, Oboe, Clarinet, Saxophone เป็นต้น

Brass Instruments เช่น Horn, Trumpet, Trombone, Tuba เป็นต้น

Percussion Instruments เช่น Timpani, Side Drum, Bass drum, Cymbals, Gongs เป็นต้น

Keyboards Instruments เช่น Harpsichord, Spinet, Piano, Organ เป็นต้น

  รวมทั้งการให้ความสำคัญของตัวบุคคล ที่เรียกว่าเป็น The Human Instrument นั้นคือการขับร้อง

ที่เรียกรวมว่า The Voice และในปัจจุบันมีการเพิ่มประเภทเครื่องดนตรีขึ้นอีกกลุ่ม คือ Electrophone ซึ่งใช้

การดีด การตี การกดลิ้มนิ้ว แม้แต่การเล่นในช่องว่าง โดยอาศัยอำนาจของคลื่นไฟฟ้าในการสร้างเสียง

เครื่องดีด เช่น จะเข้ กระจับปี่ และเครื่องดนตรีที่ใช้นิ้วหรืออุปกรณ์สำหรับดีดสายเข้าและออก

เครื่องสี เช่น ซอต่าง ๆ และเครื่องดนตรีพื้นบ้านที่มีลักษณะการเกิดเสียงเช่นเดียวกันนี้

เครื่องตี เช่น เครื่องจังหวะต่าง ๆ ระนาดต่าง ๆ ฆ้องต่าง ๆ  กลองต่าง ๆ โดยแบ่งเป็นที่สามารถสร้าง

 ทำนองเพลงได้และไม่สามารถสร้างทำนองเพลงได้

เครื่องเป่า เช่น ปี่ต่าง ๆ ขลุ่ยต่าง ๆ และเครื่องดนตรีที่อาศัยการใช้ลมในลักษณะเดียวกัน

ภาพแสดงโหวดและองค์ประกอบของโหวด

2. ตระกูลที่เสียงเกิดจากการสั่นสะเทือนของสาย หรือ Chordophones ในภาษาไทยอาจเรียกรวมเป็น

 เครื่องสาย แบ่งได้ 5 ชนิดย่อย แต่ที่แบ่งในเครื่องดนตรีไทยประเภทนี้ ได้แก่

   2.1 ประเภทดุริยธนู (Musical bow) คือ เครื่องดนตรีที่ขึงสายคล้ายการขึงสายธนู มีในไทยได้แก่

พิณน้ำเต้า พิณเพียะ

  2.2 ประเภทพิณ (Lute) ในไทยแบ่งออกเป็น 2 ชนิดย่อย คือ

  2.2.1 ชนิดที่ใช้ดีด (Plucked lute) ในไทยพบชนิดที่ด้านหลังของกลองเสียงแบน (Flat back) ได้แก่

 กระจับปี่ ซึง และพิณภาคอีสาน

  2.2.2 ชนิดที่ใช้สี (Bowed lute) ส่วนมากไม่มีนม มีในไทยได้แก่ ซอด้วง ซออู้ ซอกลาง ซอสามสาย แต่

บางชนิดมีนม เช่น สะล้อก๊อบ ของจังหวัดน่าน ซึ่งเป็นเครื่องดนตรีท้องถิ่นของภาคเหนือ เฉพาะถิ่น

  2.3 ประเภทจะเข้ (Zither) แบ่งได้เป็น 4 ชนิด ย่อย แต่ที่แบ่งในเครื่องดนตรีไทยประเภทนี้ได้แก่

  2.3.1 ชนิดไม่ซับซ้อน มีในไทยได้แก่ ตึ่งตึ้งเครื่องดีดพื้นเมืองของภาคเหนือ

  2.3.2 ชนิดลำตัวยาว มีในไทยได้แก่ จะเข้

  2.3.3 ชนิดมีกล่องเสียงใช้ตี ได้แก่ ขิมไทย ซึ่งเดิมเครื่องดนตรีไทยชนิดนี้ในไทยไม่มี แต่เมื่อมีขิมเข้ามา

บรรเลงในวงดนตรีไทยช่วง ร.6 จึงได้รวมขิมที่ผลิตในไทยไว้เป็นเครื่องดนตรีไทย ชนิดนี้ไว้ด้วย

3. ตระกูลที่เสียงเกิดจากการสั่นสะเทือนของมวลวัตถุในตัวเอง หรือ  Idiophones ในภาษาไทยหมายถึง

เครื่องตีกระทบทั้งปวง แบ่งออกเป็น 8 ชนิดย่อย แต่ที่แบ่งในเครื่องดนตรีไทยประเภทนี้ ได้แก่

  3.1 ประเภทที่นำไปตี (Stamping) โดยเสียงเกิดจากวัตถุที่เป็นตัวนำไปกระทบกับสิ่งอื่น เช่น ทั้งบั้ง เสียง

เกิดจากกระบอกที่นำไปกระแทกกับพื้นดิน

  3.2 ประเภทที่ถูกตี (Stamped) เสียงเกิดจากวัตถุที่ถูกตี ในไทยได้แก่ เกราะ โกร่ง โปง

  3.3 ประเภทตี (Percussion) แบ่งออกได้ 4 ชนิด แต่ในไทยมีแค่ 3 ชนิดคือ

  3.3.1 ชนิดระฆัง (Bell) คือ ระฆังที่ใช้ตีตามวัดต่าง ๆ

  3.3.2 ชนิดฆ้อง (Gong) แบ่งเป็น ฆ้องที่ไม่มีปุ่มและฆ้องที่มีปุ่ม ในไทยพบฆ้องที่ไม่มีปุ่มในสังคมชาวเขา

 ได้แก่ ผาง ส่วนฆ้องมีปุ่มในไทย ได้แก่ ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก ฆ้องกระแต ฆ้องมอญ (ไทยนำมาจากของ

ชาวมอญ) ฆ้องราง ฆ้องชัย (เรียกอีกอย่างว่า ฆ้องหุ่ย) ซึ่งฆ้องเหล่านี้เป็นฆ้องที่สามารถดำเนินทำนองได้

 ส่วนฆ้องที่อยู่ในกลุ่มเครื่องประกอบจังหวะในดนตรีไทยได้แก่ ฆ้องเหม่ง ฆ้องราว ฆ้องโหม่ง ฆ้องคู่ ฆ้อง

เหล่านี้ไม่สามารถดำเนินทำนองได้

  3.3.3 ชนิดแท่ง (Bars) มีในไทยได้แก่ ระนาดเอกไม้ ระนาดทุ้มไม้ ระนาดเอกเหล็ก ระนาดทุ้มเหล็ก

 ระนาดแก้ว เครื่องดนตรีเหล่านี้สามารถบรรเลงดำเนินทำนองได้

  3.4 ประเภทกระทบ (Concussion) เกิดเสียงโดยการกระทบเข้าหากันของวัตถุสองชิ้น ได้แก่ ฉิ่ง ฉาบเล็ก

 ฉาบใหญ่ กรับคู่ กรับพวง กรับเสภา

4. ตระกูลที่เสียงเกิดจากการสั่นสะเทือนของแผ่นหนัง (Membranophones) ในภาษาไทยอาจเรียกรวม

เป็นเครื่องหนัง เครื่องดนตรีในตระกูลนี้ได้แก่ กลองทุกชนิด โดยจำแนกตามหุ่นของกลองได้ 4 ประเภท

 และชนิดพิเศษอีก 1 ชนิด แต่ที่มีในไทย แบ่งได้ตามนี้ ได้แก่

  4.1 กลองประเภทหุ่นกลวง (Tubular) แบ่งออกเป็น 7 ชนิดย่อย แต่ในเครื่องดนตรีไทยแบ่งได้ ดังนี้

  4.1.1 ทรงกระบอก (Cylinder) มีในไทยได้แก่ กลองแขก กลองชนะ กลองมลายู กลองสองหน้า เปิงมาง

 ตะโล้ดโป๊ดของภาคเหนือในไทย โพนของภาคใต้ในไทย

  4.1.2 ทรงป่องกลาง (Conical) มีในไทยได้แก่ กลองทัด กลองตุ๊ก ตะโพนไทย ตะโพนมอญ

  4.1.3 ทรงเอวคอด (Waited drum) ในไทยมีอย่างเดียวคือ บัณเฑาะว์ ซึ่งเชื่อว่าไทยนำมาจากวัฒนธรรม

ของอินเดีย

  4.1.4 ทรงปากผาย (Goblet drum) มีในไทยได้แก่ โทนมโหรี โทนชาตรี ทับ

  4.1.5 ทรงกลองยาว (Long drum) มีในไทยได้แก่ กลองยาวของภาคกลางในไทย กลองหลวงของภาค

เหนือในไทย กลองแอว์ของภาคเหนือในไทย

  4.2 กลองทรงสะดึง (Frame drum) เป็นกลองหน้าเดียวขึงหนังด้วยขอบที่ไม่หนามากนัก มีในไทยได้แก่

 รำมะนามโหรี รำมะนารำตัด

  มโหระทึก เป็นกลองแบบพิเศษชนิดหนึ่ง เพราะไม่ได้ขึงหน้าด้วยหนังสัตว์ เป็นเครื่องดนตรีประเภทตี

 (Percussion) หล่อด้วยโลหะผสม ไม่ได้ขึ้นหนังเหมือนอย่างกลองปกติ ใช้ตีประกอบในงานพระราชพิธี

 ชาวบ้านใช้ตีประกอบพิธีกรรมที่สำคัญ