ภูมิปัญญาท้องถิ่น

ภูมิปัญญาในการทำงานหัตถกรรมจักสานไม้ไผ่ทั่วไป จะมีขั้นตอนและวิธีการผลิต ของานหัตถกรรมที่เหมือน หรือ แตกต่างกันไปตามรูปแบบ รูปทรง องค์ความรู้ภูมิปัญญาและ ทักษะฝีมือของช่างที่สั่งสมมาแต่โดยปกติจะมีกระบวนการ ขั้นตอนในการทำที่คล้ายคลึงกันในแถบทุกภาคในประเทศไทย การเตรียมวัตถุดิบเพื่อการสานหัตถกรรมจักสานไม้ไผ่ ก็ถือเป็นขั้นตอนที่ต้องอาศัยความรู้หรือภูมิปัญญาในการเตรียม วัตถุดิบ เพื่อทำให้ได้วัตถุดิบมีคุณภาพ ไม่เป็นมอด ไม่ขึ้นรา ได้เส้นตอกที่มีขนาดสม่ำเสมอตามที่ต้องการ และมีสีสันสวยงาม และมีลวดลายที่เหมาะสมกับชิ้นงาน การเพิ่มเติมความสวยงาม และความคงทนให้กับชิ้นงาน รวมทั้งการมีคิดค้น พัฒนาหาเทคนิค วิธีการป้องกันมอดและแมลงของผลิตภัณฑ์เครื่องจักสานด้วย การรมควันที่สามารถทำให้เครื่องจักสานมีผิวแห้งสนิทไม่ขึ้นรา ไม้ไผ่ที่นำมาใช้ทำงานจักสานนั้น จะนิยมนำไม้ไผ่ที่ได้ มาแช่ลงนํ้าทิ้งไว้ 7 ถึง10 วันเพื่อป้องกันแมลง และบางครั้ง ใช้กรรมวิธีการตากแห้งเพื่อช่วยสกัดนํ้ามันไผ่ออกเป็นการ สร้างความคงทน แข็งแรง และความสวยงามให้ไม้ไผ่ยิ่งขึ้น

การจัก “ตอก” ถือได้ว่าเป็นขั้นตอนของการเตรียมวัสดุใน การทำเครื่องจักสานขั้นแรกเป็นงานที่ยังคงทำด้วยฝีมือ การ จักตอกเป็นหนึ่งในภูมิปัญญาบรรพบุรุษและเทคนิคที่ช่างต้อง เรียนรู้ การกดมีดให้ผ่านเนื้อไม้และผิวไม้ไผ่ให้ได้เส้นตอกที่หนา หรือบางเท่ากันตลอดนั้น ช่างที่มีฝีมือดีจะจักตอกด้วยความ ชำนาญและได้เส้นตอกที่มีความหนา หรือบางที่สม่ำเสมอ ตลอดทั้งเส้น ช่างจักตอกจึงเป็นผู้หนึ่งที่มีความสำคัญ และส่วนใหญ่ ก็จะเป็นผู้สูงอายุที่มีความชำนาญในการจัดตอกงานจักสานเป็นงานหัตถกรรมที่ชาวบ้านทําเพื่อใช้ในครัวเรือนมาแต่โบราณ

ไม้ไผ่ คือวัตถุดิบหลักในการสร้างงานหัตกรรมจักสาน ไม้ไผ่ และไม้ไผ่ที่ใช้เพื่อการสร้างเป็นงานหัตถกรรมนั้นมีด้วยกัน หลายชนิด ด้วยเพราะคุณสมบัติของไผ่แต่ละประเภท อาจจะมี ความเหมาะสมกับงานหัตถกรรมแตกต่างกัน จึงต้องเลือกใช้ชนิดไผ่ ให้เหมาะสม เช่น ไม้ไผ่ที่นิยมใช้ทำเครื่องจักสานมากที่สุด คือ ไผ่สีสุก ซึ่งเป็นไม้ไผ่ที่ขึ้นอยู่ตามพื้นราบมีอยู่ทั่วทุกภาคของประเทศไทย ไม้ไผ่ที่นำมาใช้สำหรับการทำงานหัตถกรรมจักสาน จะต้อง เป็นไผ่ที่มีอายุไม่น้อยกว่า 2 ปี ต้องเลือกพันธุ์ไผ่ที่สามารถ ยืดหยุ่นได้ดี ลำต้นมีความยาว เมื่อเวลานำมาชักเลียดจะได้เส้นตอกที่ยาว

ไม้ไผ่ที่นำมาใช้ทำงานจักสานนั้น จะนิยมนำไม้ไผ่ที่ได้ มาแช่ลงนํ้าทิ้งไว้ 7 ถึง10 วันเพื่อป้องกันแมลง และบางครั้ง ใช้กรรมวิธีการตากแห้งเพื่อช่วยสกัดนํ้ามันไผ่ออกเป็นการ สร้างความคงทน แข็งแรง และความสวยงามให้ไม้ไผ่ยิ่งขึ้น

ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว เขียนโดย นายธณกร วีสเพ็ญ

ภาพถ่าย/ภาพประกอบ โดย นายธณกร วีสเพ็ญ