KỸ NĂNG TÌM KIẾM VÀ KIỂM CHỨNG THÔNG TIN TRUYỀN THÔNG

1. Thông tin truyền thông là gì? Tại sao cần kỹ năng tìm kiếm và kiếm chứng thông tin truyền thông?

Thông tin truyền thông là gì?

Chúng ta đang sống trong thời đại mà thông tin tồn tại dưới nhiều dạng, có ở khắp mọi nơi. Thông tin có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau, từ việc hỏi người khác, từ sách, internet, bảng thông báo, v.v. Hay thông tin có thể đến từ các phương tiện truyền thông như truyền hình, báo chí, phim ảnh, v.v.

Truyền thông và Internet giúp chúng ta cập nhật tin tức, học tập, giải trí, kinh doanh và kết nối xã hội dễ dàng hơn. Chẳng hạn, khi xem dự báo thời tiết trên sóng truyền hình, bạn biết hôm nay có nắng hay mưa để chuẩn bị áo khoác hoặc ô dù; hay khi mạng xã hội rộn ràng hình ảnh đội tuyển Việt Nam giành chiến thắng bóng đá thì chúng ta đoán được là sẽ có “bão” cờ đỏ sao vàng khắp đường phố.

Tuy nhiên, nếu không được xác thực cẩn thận, những nội dung đăng trên các phương tiện truyền thông như mạng xã hội, youtube hoàn toàn có thể bị giả mạo, gây những hiểu lầm và sai lệch thông tin.

Rủi ro về thông tin trên truyền thông

Heo Peppa trở thành mối nguy khi bị giả mạo trên Youtube

Bạn nghĩ sao nếu một ngày mở YouTube lên, thấy chú heo Peppa - nhân vật hoạt hình tuổi thơ - bỗng nhiên trở nên đáng sợ?

Một video giả mạo Heo Peppa đăng trên YouTube đã gây tranh cãi khi tái hiện chuyến thăm nha sĩ theo cách đáng sợ: âm thanh trẻ khóc, bác sĩ tiêm huyết thanh xanh và nhổ hết răng Peppa, cùng cảnh chiến đấu với quỷ. Dù bị BBC cảnh báo, video vẫn tồn tại trên Youtube một thời gian.

Không chỉ Heo Peppa, nhiều nhân vật hoạt hình khác cũng bị bóp méo, chỉnh sửa theo hướng gây hiểu lầm, tạo ra nội dung sai lệch.

Việc không nhận diện được những nguồn tin này là giả có thể khiến người đọc, đặc biệt là trẻ em, dễ bị thao túng bởi các chiến dịch truyền thông và tin tức sai lệch. Hơn nữa, với sự phát triển của công nghệ AI, việc giả mạo giọng nói và khuôn mặt con người ngày càng trở nên tinh vi và khó phát hiện.

Tại sao cần có kỹ năng tìm kiếm và kiểm chứng thông tin truyền thông?

✅ Tiết kiệm thời gian & nâng cao hiệu suất – Giúp bạn nhanh chóng tìm được thông tin chính xác, nguồn tài liệu chất lượng, nâng cao khả năng học hỏi và làm việc hiệu quả hơn.

✅ Tránh tin giả & sai lệch – Bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi thông tin sai, tin đồn thất thiệt, đặc biệt trên mạng xã hội.

✅ Nâng cao tư duy phản biện – Hình thành thói quen phân tích, đánh giá thông tin trước khi tin tưởng hoặc chia sẻ. Việc biết cách xác thực thông tin giúp bạn có cơ sở đáng tin cậy để lựa chọn trong học tập, công việc và cuộc sống.

2. Bí kíp tìm kiếm và kiểm chứng thông tin truyền thông

Bước 1: Xác định thông tin cần tìm

Trước khi bắt đầu tìm kiếm, bạn cần biết chính xác mình đang tìm gì. Hãy tự hỏi:

Mình cần thông tin để làm gì? (Ví dụ: tìm hiểu về một sự kiện, đọc thêm về một nhân vật, mua hàng…)
Mức độ chuyên sâu và tính cập nhật: Mình cần thông tin mới nhất hay chỉ cần tổng hợp chung? Thông tin có cần chính xác không?
Có từ khóa nào quan trọng cần lưu ý để việc tìm kiếm hiệu quả hơn không?
Thông tin này có đáng tin cậy không, hay có cần kiểm chứng thêm không?

Bước 2: Tìm kiếm thông tin

Dưới đây là một số chỉ dẫn để bạn có thể xác định nguồn phù hợp với nhu cầu tìm kiếm.

Nhập từ khóa vào công cụ tìm kiếm, có thể dùng nhiều từ để có kết quả chính xác hơn. Ví dụ: Thay vì chỉ gõ "ô nhiễm không khí", có thể tìm "báo về ô nhiễm bụi", "báo về khí thải môi trường".
Xem xét trang web trước khi nhấp vào:

Kiểm tra địa chỉ trang web: Một trang web có thể tin cậy và an toàn hơn khi bắt đầu bằng https và có ổ khóa phía trước.
Xem đuôi của trang web: Chẳng hạn: Trang có đuôi .edu là của tổ chức giáo dục, trang có đuôi .gov thuộc cơ quan chính phủ.
Đọc phần mô tả của trang để kiểm tra mức độ phù hợp.

Với các thông tin trên mạng xã hội, hãy nhập từ khóa liên quan vào ô tìm kiếm và tìm kiếm các bài viết khác cùng nhắc đến thông tin này. Nếu một tin tức chỉ xuất hiện từ một nguồn không rõ ràng, bạn cần cẩn trọng. Hãy ưu tiên đọc thông tin từ các trang chính thức, tài khoản có dấu xác minh hoặc tổ chức đáng tin cậy.

Mẹo sử dụng từ khóa tìm kiếm trên Internet

Tìm kiếm cụ thể: Thay vì Cách học tốt, hãy thử ghi rõ hơn về đối tượng, chẳng hạn Cách học hiệu quả cho học sinh cấp 3
Dùng dấu ngoặc kép "": Tìm kiếm một cụm từ chính xác bằng cách gõ cả cụm từ giữa dấu ngoặc kép. Ví dụ: "hiệu ứng nhà kính"
Dùng dấu trừ (-): Loại bỏ từ không mong muốn, VD: ô nhiễm môi trường - nhựa (sẽ không hiển thị bài về nhựa)
Tìm kiếm các loại tệp văn bản cụ thể (như PDF, PPT, hoặc XLS): thêm filetype:định dạng đuôi. Ví dụ: English writing filetype:pdf
Tìm trên một trang cụ thể: Dùng site:, VD: site:vnexpress.net “biến đổi khí hậu”
Tìm trong một khoảng thời gian nhất định: Dùng công cụ Lọc theo ngày tháng trên Google (bấm "Công cụ" → "Bất kỳ lúc nào" → Chọn khoảng thời gian mong muốn) hoặc thêm khoảng thời gian vào từ khóa, ví dụ: biến đổi khí hậu 2023.

Bước 3: Đánh giá lại nguồn thông tin đã tìm kiếm được

Khi việc tiếp cận thông tin ngày càng trở nên dễ dàng thì khả năng nhận biết, đánh giá thông tin trực tuyến là thật hay giả rất cần thiết và quan trọng.

Dưới đây là một số dấu hiệu của tin giả.

Tiêu đề giật gân, thu hút, nội dung thông tin mới lạ, thường đề cập đến một vấn đề nóng đang được nhiều người quan tâm
Quan sát các dấu hiệu bất thường trong hình ảnh/video như chi tiết méo mó (tay méo, chữ sai, bóng đổ lạ, thừa chi tiết) hoặc lỗi trong video (miệng lệch, giọng nói không khớp, chuyển động bất thường);
Thông tin không ghi nguồn hoặc nguồn không rõ ràng;
Thông tin xuất phát từ những trang web, tài khoản, kênh nội dung trên mạng xã hội thường xuyên tung tin giả, hoặc từ những trang, tài khoản, kênh không thuộc cơ quan báo chí chính thống hoặc cơ quan nhà nước.

Mẹo kiểm chứng tin giả - Nên

Đọc/xem toàn bộ thông tin
Kiểm tra tác giả (Kiểm tra nhanh xem tác giả của bài viết có đáng tin cậy không?)
Kiểm tra ngày xuất bản của bài viết/video (Tránh hiểu nhầm tin tức cũ là mới).
Kiểm tra chéo (Fact-checking):
+, Tra cứu song song bằng cách mở một tab mới để xem nguồn khác nói gì về cùng một vấn đề.
+, Đảm bảo có ít nhất 2-3 nguồn uy tín cũng đề cập đến nội dung này.
+, Khi gặp 1 thông tin, tìm cách truy về tận nguồn gốc của nó, xem thông tin đó có thực sự có nguồn uy tín để chứng minh không.
Kiểm tra thông tin minh họa, hình ảnh đường liên kết có thực sự hữu ích hay có mục đích nào khác.
Kiểm tra thông tin liên hệ của website/tin tức
Nhìn đa chiều (đặt mình vào vị trí người khác, bình đẳng – không phân biệt đối xử)
Hỏi ý kiến chuyên gia hoặc nguồn tin đáng tin cậy trước khi tin tưởng.

Mẹo kiểm chứng tin giả - Không nên

Đọc lướt
Tin ngay vào một tin tức/sản phẩm
Nhấn ngay vào một đường link chưa rõ có đáng tin tưởng không (có thể chứa nội dung sai lệch, lừa đảo hoặc phần mềm độc hại)
Tranh luận/chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng

Lưu ý: Đừng để cảm xúc hoặc niềm tin cá nhân ảnh hưởng đến cách bạn đánh giá tin tức. Hãy tự hỏi lại: “Mình có đang tin vào một nguồn tin chỉ vì nó đúng với quan điểm, ý kiến của mình không?”

Bật mí: Sử dụng các công cụ xác minh như Google Lens (tìm kiếm hình ảnh ngược), Factcheckvn (Kiểm chứng thông tin của báo chí Việt Nam trên nền tảng TikTok) để kiểm tra tính xác thực. Khi nhận biết/nghi ngờ tin giả, bạn cũng có thể báo cáo cho Trung tâm xử lý tin giả - tin xấu độc Việt Nam.

3. Trách nhiệm khi chia sẻ thông tin trên mạng xã hội

Trên mạng xã hội, bạn vừa là người đọc, vừa là người đăng thông tin. Hãy nhớ rằng, gia đình và bạn bè là những người đầu tiên thấy những gì bạn chia sẻ. Vì vậy, khi đăng tải lên các nền tảng này, hãy kiểm tra kỹ trước khi đăng tải hay chia sẻ bất kỳ điều gì.

4 CHÌA KHÓA GIÚP BẠN HÀNH ĐỘNG CÓ TRÁCH NHIỆM TRÊN MẠNG!

✅ NGHĨ TRƯỚC KHI NHẤP: hãy suy nghĩ trước khi đăng tin, nói chuyện trực tuyến, tải dữ liệu trên mạng Internet. Hãy suy nghĩ những gì bạn đang làm sẽ ảnh hưởng đến danh tiếng của bạn như thế nào, và nó có thể ảnh hưởng gì đến người khác;

✅ HỎI TRƯỚC KHI CHIA SẺ: hãy tự hỏi liệu những gì bạn đang đăng lên mạng xã hội có làm bạn/ người khác tổn thương;

✅ KHÔNG AI MUỐN LÀM NẠN NHÂN CỦA LỜI NÓI: hãy đối xử với người khác trên mạng giống như cách mà bạn muốn người khác đối xử với bạn;

✅ MẠNG ẢO - HẬU QUẢ THẬT: nếu bạn không nói hay làm điều gì trong đời thực, thì đừng nói và làm điều đó trên mạng.

Page updated

Report abuse