Hoạt động rèn luyện kỹ năng ứng phó thiên tai (cho thanh thiếu niên và cộng đồng)

• Bước 1: Tìm hiểu mục đích và tầm quan trọng của túi dụng cụ khẩn cấp

Trước mùa thiên tai, chúng ta cần phải có các vật dụng thiết yếu để sống an toàn khi có lũ hoặc bão. Hoặc trong trường hợp khẩn cấp, chúng ta phải sơ tán nhanh khỏi khu vực bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Chúng ta thường chỉ có đủ thời gian để mang đi những vật dụng cần thiết nhất. Túi dụng cụ khẩn cấp sẽ đựng các vật dụng hữu ích giúp chúng ta sống sót. 

Chúng ta phải chuẩn bị túi này trước tại nhà bằng cách sắp xếp những đồ dùng cần thiết, cho vào túi và đặt túi ở một nơi thuận tiện các em có thể lấy ngay được. 

• Bước 2: Thảo luận nhóm hoặc với thành viên gia đình về những vật dụng cần thiết

• Chia lớp thành các nhóm 5–6 học sinh.

• Mỗi nhóm thảo luận và trả lời câu hỏi: “Nếu phải rời khỏi nhà vì bão hoặc lũ, em sẽ mang theo những vật dụng nào?”

• Viết tên các vật dụng lên thẻ giấy hoặc bảng nhóm.

• Đại diện nhóm trình bày, giải thích lý do lựa chọn.

• Các nhóm khác đặt câu hỏi hoặc bổ sung ý kiến.

• Bước 3: Tổng kết 

Đặt câu hỏi gợi mở để tổng kết: Nếu các em quyết định mang tất cả những vật dụng theo người, cái túi của em sẽ to bằng cả ngôi nhà. Làm thế nào em có thể đem theo cái túi này khi có bão? Vậy chúng ta sẽ phải chuẩn bị những gì?

→ Từ đó giúp học sinh nhận ra: Chỉ nên chọn những vật dụng thật sự cần thiết.

Gợi ý các vật dụng cần thiết: 

• Khi có thiên tai, em và người thân có thể bị thương hoặc bị ốm. Thuốc và túi cứu thương có thể sẽ có ích. 

• Nếu thiên tai xảy ra vào ban đêm, em sẽ cần phải có đèn pin. Và cũng đừng quên mang pin theo nhé. 

• Thực phẩm khô như bánh lương khô, bích quy, thực phẩm đóng hộp hoặc mì tôm cũng sẽ giúp ích khi em bị đói, giúp em lấy lại năng lượng. 

• Bão, lụt có thể phá hủy đường ống nước, hoặc làm ô nhiễm giếng nước; gia đình các em nên chuẩn bị nước sạch để uống. 

• Diêm hay bật lửa cũng rất cần thiết giúp em nhóm lửa để sưởi ấm hoặc nấu ăn. 

• Bát, đũa, thìa và một số dụng cụ cá nhân như khăn mặt, bàn chải, một bộ quần áo sẽ làm cho em thoải mái hơn. 

• Thiên tai có thể sẽ phá hỏng ngôi nhà của em, vì vậy, em và người thân nên mang theo những giấy tờ quan trọng của gia đình. Những giấy tờ này nên gói trong túi ni lông để tránh bị ẩm ướt. 

• Ngoài ra, một số người có thể mang theo những vật dụng khác như tiền, sổ tay… vì những thứ đó quan trọng với họ. Nhưng điều quan trọng nhất là các em phải nhớ Nên làm gì và Không nên làm gì khi có thiên tai. Nếu nhà của các em nằm trong khu vực bị tác động bởi thiên tai và các em đã ở nơi an toàn thì các em không nên quay lại để lấy túi dụng cụ khẩn cấp nữa.

• Bước 1: Tìm hiểu thông tin

• Tìm hiểu thông tin (ưu tiên các thông tin từ ban chỉ huy phòng chống lụt bão hoặc các cơ quan quản lý thiên tai) về: (15 phút)

• Các loại rủi ro, thiên tai hoặc các tình huống khẩn cấp thường xuất hiện tại địa phương

• Thông tin cảnh báo được thông báo như thế nào

• Cách phòng ngừa từng loại thảm họa khác nhau

• Bước 2: Trao đổi và lập kế hoạch cho gia đình (25 phút)

• Thảo luận về các loại hình thiên tai và nguy cơ có thể xảy ra trong khu vực sinh sống

• Giải thích cách chuẩn bị và ứng phó

• Thảo luận về những việc cần làm trong trường hợp được yêu cầu sơ tán

• Thực hành những gì đã thảo luận

• Hướng dẫn và phân công những người chịu trách nhiệm chính trong gia đình cách tắt đường điện, nước, ga một cách an toàn.

• Bước 3: Lên kế hoạch việc làm thế nào để gia đình bạn giữ liên lạc nếu bị chia cắt trong thảm họa (15 phút)

Chọn 03 điểm hẹn gặp:

• Một vị trí an toàn cách nhà bạn trong trường hợp có hỏa hoạn.

• Một nơi bên ngoài khu phố/thôn trong trường hợp bạn không thể trở về nhà.

• Chọn nhà một người quen ở khu vực khác làm trung gian để mọi người có thể gọi điện thoại liên lạc.

• Bước 4: Lưu các số điện thoại khẩn cấp trong điện thoại của từng người (5 phút)

• Bước 1: Chuẩn bị phỏng vấn (15 phút)

• Học sinh làm theo cặp/ nhóm. 

• Thảo luận và ghi ra những câu hỏi cần phỏng vấn.

• Gợi ý một số câu hỏi phỏng vấn:

• Những thảm họa đã từng xảy ra tại địa phương? Xảy ra vào thời gian nào? (Gợi ý hỏi các mốc thiên tai gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng trong lịch sử địa phương). Điền cột 1 và 2.

• Có dấu hiệu gì báo trước những thảm họa đó? Thời gian báo trước bao lâu? Kéo dài trong bao lâu? Điền cột 3.

• Những thiệt hại mà người dân phải gánh chịu? Mức độ thiệt hại cụ thể (tài sản, con người, môi trường, sản xuất kinh doanh…). Điền cột 4 và 5.

• Nguyên nhân dẫn đến những thiệt hại đó? (Do yếu tố cụ thể nào về con người, nguồn lực, kinh nghiệm…). Điền cột 6.

• Người dân và chính quyền đã làm gì để phòng, chống thiên tai đó (trước, trong và sau thiên tai)? Tại thời điểm đó, thanh thiếu niên đã làm gì? Lưu ý: câu trả lời tập trung về kinh nghiệm đã thực hiện ở thời điểm đó, chứ không phải kinh nghiệm nói chung. Điền vào cột 7.

• Thống nhất nguyên tắc phỏng vấn: 

• Luôn xin phép trước khi phỏng vấn.

• Không hỏi những câu gây khó chịu hay nhạy cảm.

• Ghi nhận tên người trả lời, tuổi, ngày phỏng vấn, người phỏng vấn.

• Chỉ chụp ảnh, ghi âm hoặc quay video khi được phép.

• Bước 2: Thực hành phỏng vấn (30-40 phút)

• Các nhóm/cặp phỏng vấn người cao tuổi hoặc người có kinh nghiệm.

• Ghi chép thông tin, chụp ảnh (nếu được phép).

• Ghi lại các thông tin chính theo mẫu (tham khảo bảng tại phụ lục).

• Bước 3: Tổng hợp thông tin (30-35 phút)

• Các nhóm/cặp tổng hợp thông tin, hình ảnh và trình bày theo hình thức báo tường, sơ đồ, video hoặc bảng biểu sao cho trực quan, dễ hiểu.

• Nhóm có thể viết bài/dựng video về những kinh nghiệm hay hoặc bài học kinh nghiệm trong phòng, chống thiên tai của khu vực địa phương.

• Bước 4: Triển lãm và trình bày (20-25 phút)

• Các nhóm/cặp lần lượt trình bày kết quả trước lớp/CLB.

• Các nhóm/cặp khác đặt câu hỏi, góp ý bổ sung và thảo luận.

Từ đó, học sinh và thầy cô có thể tổng hợp thành bảng thông tin, sơ đồ hoặc báo tường… để trưng bày tại trường học, địa phương hoặc bảo tàng.

• Hướng dẫn: 

• Người hướng dẫn giải thích cho các em biết có các bước sau để vẽ bản đồ: (1) Tạo bản đồ nền; (2) Khoanh vùng cụ thể những địa điểm có thể bị ảnh hưởng bởi thiên tai; (3) Xác định khu vực an toàn (có các nguồn lực và điểm mạnh); (4) Xác định khu vực không an toàn (có các đặc điểm dễ bị tổn thương/điểm yếu - thiếu và chưa có).

• Thống nhất ký hiệu sử dụng, màu vẽ và nội dung ghi chú, trong nội dung ghi chú bao gồm cả ký kiệu của sơ đồ nền và thông tin rủi ro thiên tai. Có thể sử dụng màu đỏ dành cho những khu vực không an toàn, dễ bị tổn thương; màu xanh dành cho những khu vực an toàn, nơi có năng lực phòng chống thiên tai hiệu quả. Có thể dùng ký hiệu hoặc giấy màu để dán lên sơ đồ nền.

• Chia lớp/CLB thành 4 nhóm, mỗi nhóm 5–7 học sinh, mỗi nhóm sẽ có 1 nhiệm vụ riêng phụ trách một khu vực địa lý gần nhà các em. 

• Có thể mời người dân có kinh nghiệm tới để chia sẻ thông tin.

• Bước 1: Tạo bản đồ nền (10 phút) 

• Vẽ hoặc chuẩn bị sẵn sơ đồ nền dựa trên bản đồ hành chính của địa phương hoặc sử dụng Google Maps:

• Xác định và vẽ các khu vực chính của bản đồ: trường học của các em; đường sá; các công trình công cộng: UBND xã, trạm y tế, nhà văn hóa, sân chơi, nhà dân,... 

• Bổ sung các chi tiết: tên đường/ngõ, nhà dân, ruộng vườn, sông hồ…

• Khuyến khích đi tìm các bản đồ về nguy cơ rủi ro thiên tai hoặc các mốc lụt trong quá khứ để hiểu thêm.

• Lưu ý: cần thống nhất các ký hiệu và màu sắc trên bản đồ để đánh dấu các địa điểm, rủi ro, nguồn lực và nơi dễ bị ảnh hưởng, đảm bảo mọi người cùng hiểu.

• Bước 2: Khoanh vùng cụ thể những địa điểm có thể bị ảnh hưởng bởi thiên tai (10 phút)

• Hỏi người dân về các loại thiên tai thường xảy ra và khoanh vùng cụ thể trên bản đồ nơi có nguy cơ, ví dụ:

• Vùng chịu ảnh hưởng của lũ lụt

• Vùng chịu ảnh hưởng của bão/giông 

• Vùng chịu ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường 

• Bước 3: Xác định khu vực an toàn (có các nguồn lực và điểm mạnh) (10 phút)

• Hỏi cụ thể và đánh dấu các nguồn lực sẵn có trên bản đồ. 

• Sử dụng ký hiệu/giấy màu (ví dụ: màu xanh) để vẽ/dán lên sơ đồ nền. Ví dụ: 

• Nơi trú ẩn an toàn hoặc có thể sơ tán (công sở, trường học an toàn, bệnh viện an toàn, điểm cao trên địa bàn, đường phục vụ sơ tán dân...)

• Công trình và trang thiết bị cho sự an toàn: Trạm y tế; Hệ thống thông tin; Đê/kè, cầu cống

• Nơi có nhiều kinh nghiệm hoặc phương tiện cứu hộ

• Nơi sản xuất ổn định ít chịu tác động của thiên tai

• Bước 4: Xác định khu vực không an toàn (có các đặc điểm dễ bị tổn thương/điểm yếu - thiếu và chưa có) (10 phút)

• Hỏi cụ thể và đánh dấu trên bản đồ nơi không an toàn và dễ bị tổn thương về người, tài sản, cơ sở hạ tầng cần được quan tâm bảo vệ. 

• Sử dụng thẻ màu hồng, bút đỏ để ghi chú. Ví dụ: 

• Nơi có các đối tượng dễ bị tổn thương (người cao tuổi, trẻ em, người khuyết tật, phụ nữ...), gia đình neo đơn; 

• Khu vực nhà ở, trồng trọt hay chăn nuôi có thể gặp thiệt hại;

• Công trình không an toàn (Nhà tạm; và những địa điểm xung yếu: đê kè, cầu cống, hệ thống điện nước yếu kém, khu vực dễ bị chia cắt do thiên tai...);…

• Nơi có các nguy cơ khác: chưa có biển cảnh báo, nhà tạm, nhà xây ở gần sông suối, thiếu phương tiện phòng chống thiên tai, hoạt động tổ chức yếu. 

• Bước 5: Chia sẻ kết quả và nhận xét (20 phút)

• Mỗi nhóm lần lượt trình bày kết quả của mình trước lớp/ CLB:

• Giải thích các rủi ro, nguồn lực và nơi dễ bị tổn thương đã đánh dấu.

• Nêu lý do chọn vị trí và ký hiệu.

• Các nhóm khác đưa ra nhận xét và góp ý:

• Bổ sung những khu vực chưa được đánh dấu.

• Chia sẻ ý tưởng ứng phó với các rủi ro.

• Thảo luận cách cải thiện bản đồ để trực quan và dễ hiểu hơn.

• Tổng kết: Lớp/CLB có thể tạo một bản đồ tổng hợp chung, tích hợp tất cả rủi ro, nguồn lực và khu vực dễ bị tổn thương. Từ đó, học sinh và thầy cô có thể tổng hợp thành bảng thông tin, sơ đồ hoặc báo tường… để trưng bày tại trường học, địa phương (có thể làm bản đồ số).