Hiểu về phát triển đô thị bền vững

Thế nào là phát triển đô thị bền vững?

Qua nhiều giai đoạn phát triển, cho đến nay, Phát triển đô thị bền vững (PTĐTBV) không chỉ còn một ý tưởng mà đã trở thành các chương trình hành động ưu tiên thiết thực cấp địa phương với các mục tiêu cụ thể. Chương trình nghị sự đô thị mới (New Urban Agenda, NUA, 2017) đề xuất phát triển đô thị bền vững bao gồm các khía cạnh chính như:

Bền vững về xã hội: “trao quyền cho những người bị lề hóa”, bình đẳng giới, quy hoạch cho/có tính đến/có sự tham gia của người dân di cư, người dân tộc thiểu số, và người khuyết tật;

Bền vững về kinh tế: tạo việc làm và sinh kế, năng suất và năng lực cạnh tranh;
Bền vững về môi trường: bảo tồn hệ sinh thái và đa dạng sinh học, khả năng chống chịu và thích nghi với biến đổi khí hậu, giảm thiểu biến đổi khí hậu;
Bền vững về không gian: công bằng và bền vững về không gian; bền vững về không gian và mật độ đô thị.

Dựa trên cách hiểu này, xu hướng xây dựng và phát triển đô thị trên thế giới đang dịch chuyển từ cách tiếp cận tuyến tính riêng lẻ từng lĩnh vực (VD: giao thông, sử dụng đất, cơ sở hạ tầng, xã hội, môi trường,...) sang cách tiếp cận bền vững, tích hợp, đa chiều hướng các thành phố đến sự tinh gọn hơn, kết nối hơn, có khả năng chống chịu hơn, sống động và bao trùm hơn. UN-Habitat (2024) đề xuất năm mô hình đô thị bền vững trên thế giới bao gồm Đô thị nén (Compact City); Đô thị kết nối (Connected City); Đô thị bao trùm (Inclusive City); Đô thị sống động (Vibrant City); Đô thị có khả năng chống chịu (Resilient City).

Hình: Sự chuyển dịch xu hướng trong quy hoạch và phát triển đô thị. Nguồn MY Neighborhood (2024)

Hình: Năm ý tưởng mô hình đô thị bền vững phổ biến trên thế giới (Nguồn: UN-Habitat)

Để làm được điều đó, theo UN-Habitat, có năm nguyên tắc xây dựng đô thị bền vững (1) đảm bảo đủ không gian đường phố và không gian công cộng (Adequate space for streets and public space); (2) đảm bảo phân bổ mật độ hài hòa (Adequate density); (3) sử dụng đất hỗn hợp đa chức năng (Mixed land use); (4) giao thoa tích hợp các giá trị xã hội (Social Mix); (5) tính kết nối (Connectivity).

Ảnh: Năm nguyên tắc quy hoạch đô thị. Nguồn: UN-Habitat

Việt Nam

Việt Nam định hướng trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045 và nền kinh tế có phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, phát triển đô thị bền vững không chỉ là cơ hội để bắt kịp xu thế toàn cầu mà còn giúp giảm thiểu những tác động tiêu cực của đô thị hóa, tạo động lực tăng trưởng kinh tế xanh, và đảm bảo sự tham gia của mọi tầng lớp xã hội trong quá trình phát triển. Trong tiến trình đó, Chính phủ Việt Nam đã và đang đưa ra các cam kết chính trị và chính sách, chương trình hành động cấp trung ương và địa phương nhằm xây dựng các đô thị phát triển bền vững, có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu và có tính bao trùm.

Hiện trạng quản lý phát triển

đô thị bền vững tại Việt Nam

Phát triển đô thị bền vững ngày càng được chú trọng trong các chiến lược quốc gia, đặc biệt khi tỷ lệ đô thị hóa đạt gần 40% (Bộ Xây dựng, 2023). Các thành phố như Đà Nẵng, Hội An và Huế đang triển khai các dự án đô thị xanh, như sử dụng năng lượng mặt trời, cải thiện hệ thống xử lý rác thải và nước thải, và mở rộng không gian công cộng. Các khu vực đô thị hóa nhanh như TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội cũng đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số để quản lý đô thị hiệu quả hơn, từ đó giảm thiểu phát thải và cải thiện chất lượng sống.

Theo UN-Habitat “phát triển đô thị hiện nay đòi hỏi một cách tiếp cận tích hợp và đa chiều vượt ra ngoài cách tiếp cận hạn chế đối với quy hoạch vật thể mà trước đây được coi là đầy đủ trong việc xác định các khu vực chính sách "đô thị”. Các vấn đề xã hội phức tạp biểu hiện ở các khu vực đô thị đòi hỏi một cách tiếp cận rộng hơn và sự phối hợp theo chiều dọc và chiều ngang ở mức độ cao hơn, cũng như các quan hệ đối tác sáng tạo. Để thúc đẩy cách tiếp cận toàn diện cho phát triển đô thị, các vấn đề môi trường, kinh tế, xã hội và văn hóa của cuộc sống đô thị phải được gắn kết, đan xen để tạo nên sự thành công. Thanh niên, bộ phận dân số trẻ phải đóng vai trò tiên phong nòng cốt trong quá trình đó.”

Hình: Cách tiếp cận phát triển bền vững các đô thị tại Việt Nam (Nguồn: Bộ Xây dựng)

Chính phủ Việt Nam đặt ra định hướng 4 mô hình phát triển đô thị bền vững bao gồm: Thành phố Xanh (Green City), Thành phố thông minh (Smart City), Thành phố có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu* (Resilient City), Thành phố bền vững (Sustainable City).

Ảnh: Bốn mô hình phát triển đô thị bền vững của Chính phủ Việt Nam (Nguồn: UN-Habitat)

Ngoài ra còn có các mô hình và chiến lược phát triển đô thị bền vững khác đang được thí điểm và cân nhắc như Thành phố đáng sống (Livable City), Thành phố thân thiện với trẻ em (Child Friendly City), Thành phố sáng tạo (Creative City).

Thành phố “thông minh” có thể hiểu là đô thị ứng dụng công nghệ cao trong quản lý và vận hành đô thị để vừa tăng trưởng kinh tế đồng thời chú trọng bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Các trụ cột chính của đô thị thông minh là: quản trị thông minh - nền kinh tế thông minh - môi trường thông minh - người dân thông minh - cuộc sống thông minh.

Từ 2018, Việt Nam ưu tiên phát triển các thành phố thông minh và trải qua quá trình chuyển đổi kỹ thuật số các dịch vụ của thành phố. Hầu hết các tỉnh, thành đều đang trong giai đoạn đầu xây dựng trung tâm hành chính công và triển khai dịch vụ công trực tuyến.

Tại Việt Nam, với sự hỗ trợ của tổ chức quốc tế và chấp thuận của Chính phủ, thành phố Vĩnh Yên, Huế và Hà Giang đang xây dựng các Thành phố loại hai Xanh nhằm mục tiêu tăng cường tính bền vững về môi trường, tính bao trùm và thích ứng khí hậu.

Huế và Vĩnh Yên đã ban hành Kế hoạch hành động thành phố “Xanh” (GCAP) trong đó lồng ghép cách tiếp cận quy hoạch đô thị tích hợp giảm thiểu và thích ứng biến đổi khí hậu, ưu tiên các dự án đầu tư và đề xuất những giải pháp xanh hơn.

Hà Nội, Hội An và Đà Lạt tham gia Mạng lưới Thành phố Sáng tạo của UNESCO.

Các thành phố cam kết chia sẻ những kinh nghiệm tốt nhất và phát triển quan hệ đối tác liên quan đến khu vực công và tư nhân cũng như xã hội dân sự nhằm: tăng cường sáng tạo, sản xuất, phân phối và phổ biến các hoạt động văn hóa, hàng hóa và dịch vụ; phát triển các trung tâm sáng tạo và đổi mới, đồng thời mở rộng cơ hội cho những người sáng tạo và chuyên gia trong lĩnh vực văn hóa; cải thiện khả năng tiếp cận và tham gia vào đời sống văn hóa, đặc biệt đối với các nhóm và cá nhân bị thiệt thòi hoặc dễ bị tổn thương; tích hợp đầy đủ văn hóa và sáng tạo vào các kế hoạch phát triển bền vững.

Thành phố đáng sống là mục tiêu được nhiều thành phố trên thế giới hướng đến với các tiêu chí như: chăm sóc sức khỏe, giáo dục, tính bền vững, văn hóa, môi trường và hạ tầng.

Hội An đã đưa ra kế hoạch tổng thể phát triển không gian công cộng của thành phố để hướng tới thành phố đáng sống cho tất cả mọi lứa tuổi, trong đó có đối tượng Thanh thiếu niên, để vui chơi, giải trí, sáng tạo và các hoạt động thể chất. Để xây dựng được bản quy hoạch này, Hội An đã tham vấn cộng đồng với hơn 600 người dân và các nhóm cộng đồng, và bản quy hoạch đưa ra các hoạt động xây dựng không gian công cộng rất cụ thể ở các cấp khác nhau (thành phố, phường/xã, khối phố) để cả Chính quyền thành phố và người dân cùng chung tay thực hiện.

Một thành phố thân thiện với trẻ em là nơi trẻ em được đặt ở vị trí trung tâm trong phát triển kinh tế xã hội của thành phố.

Các thành phố thực hiện điều đó thông qua việc đảm bảo rằng các chính sách và ngân sách của thành phố lấy trẻ em làm trung tâm, bằng cách đo lường những tiến bộ đạt được và cam kết chịu trách nhiệm về việc cải thiện các chỉ số chính liên quan tới trẻ em và bằng cách đảm bảo tất cả mọi hoạt động kể trên đều có sự tham gia, đóng góp ý kiến của trẻ em và thanh thiếu niên. Mô hình này đang triển khai tại Tp. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng với sự hỗ trợ của UNICEF.

Thành phố an toàn cho bé gái (Safe Cities for Girls) là một chương trình nhằm mục đích tăng cường sự an toàn và khả năng tiếp cận các không gian công cộng cho các trẻ em gái tuổi vị thành niên (13-24).

Các trẻ em gái tham gia chương trình đã được phát triển kỹ năng lãnh đạo, và nói lên tiếng nói, mối quan tâm của mình vào Quy hoạch phát triển quận huyện tại Hà Nội giai đoạn 2020-2025.

Quảng Nam

Quảng Nam, một tỉnh ven biển miền Trung Việt Nam, đã chứng kiến sự phát triển đô thị đáng kể, đặc biệt tại thành phố Tam Kỳ và thành phố Hội An. Với đa dạng địa hình và tài nguyên thiên nhiên, Quảng Nam có rất nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế - xã hội - văn hóa. Dân số toàn tỉnh năm 2019 là là 379.635 người, tỷ lệ đô thị hóa đạt khoảng 25,4%. Lịch sử phát triển đô thị tại đây gắn liền với những thay đổi lớn trong thời kỳ đổi mới và hội nhập kinh tế chung của cả nước.

Hiện trạng phát triển

Về kinh tế: Quảng Nam là tỉnh có khu kinh tế mở Chu Lai - khu kinh tế ven biển đầu tiên của Việt Nam, hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực theo thông lệ quốc tế. Quảng Nam là một trong những tỉnh có tốc độ phát triển kinh tế nổi bật tại khu vực miền Trung Việt Nam. Trong giai đoạn 2016-2022, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh (GRDP) đạt bình quân 7,5%/năm, cao hơn mức trung bình cả nước (6,2%/năm). Năm 2023, GRDP của tỉnh đạt khoảng 117.500 tỷ đồng, trong đó công nghiệp và xây dựng đóng góp hơn 55%, chủ yếu từ các khu kinh tế như Chu Lai và các dự án trọng điểm như ô tô Trường Hải (THACO).

Về môi trường: Tỉnh Quảng Nam có địa hình đa dạng bao gồm cả đồng bằng ven biển, vùng núi và trung du, và rất phong phú về tài nguyên thiên nhiên. Tỉnh có khu dự trữ sinh quyển thế giới Đảo Cù Lao Chàm, và là địa phương duy nhất trên cả nước có hai di sản văn hóa thế giới là Khu đền tháp cổ Mỹ Sơn và Đô thị cổ Hội An. Hệ thống sông chính của tỉnh gồm có hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn và hệ thống sông Tam Kỳ, phần hạ lưu hai hệ thống sông này nối với nhau bởi sông Trường Giang, mang lại nguồn nước trù phú cho phát triển đô thị - kinh tế. Khí hậu của Quảng Nam cùng chung vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa với hai mùa rõ rệt là mùa mưa và mùa khô; mùa mưa trùng với mùa bão nên các cơn bão đổ bộ vào miền Trung thường gây ra lở đất, lũ quét ở các huyện trung du miền núi và gây ngập lụt ở các vùng ven sông của tỉnh.

Tam Kỳ

Tam Kỳ, được công nhận là đô thị loại II từ năm 2016, đánh dấu bước chuyển mình từ một thị xã nông thôn thành trung tâm hành chính và kinh tế của tỉnh. Hiện tại, thành phố có dân số khoảng 123.400 người (2023) với diện tích gần 93 km². Khu vực này mang trong mình tiềm năng phát triển mạnh mẽ nhờ vị trí chiến lược gần các khu kinh tế trọng điểm và cảng Chu Lai.

Từ một vùng chủ yếu dựa vào nông nghiệp, Tam Kỳ đã chuyển mình thành một trung tâm kinh tế và hành chính, với sự đầu tư vào cơ sở hạ tầng và các khu công nghiệp.

Thách thức chính:

Hạ tầng giao thông và đô thị chưa đồng bộ: Các tuyến đường huyết mạch, như Quốc lộ 1A và các trục giao thông kết nối với Chu Lai, vẫn còn hạn chế, gây khó khăn cho việc thu hút đầu tư.
Chênh lệch giữa các khu vực nội thị và vùng ven: Khu vực nội thành phát triển mạnh, nhưng các xã ngoại thành như Tam Thăng, Tam Phú còn thiếu các tiện ích cơ bản và dịch vụ công.
Thiên tai: Tam Kỳ thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi bão lũ, gây tổn thất nặng nề về cơ sở hạ tầng.

Định hướng phát triển đô thị bền vững: Tam Kỳ đang tập trung xây dựng các khu đô thị mới, đô thị thông minh, phát triển kinh tế xanh (mô hình nông nghiệp đô thị, kết hợp du lịch sinh thái), và tăng cường đầu tư vào giáo dục và y tế.

Hội An

Hội An, với bề dày lịch sử hơn 400 năm, đóng vai trò là một điểm đến du lịch quốc tế nổi bật của cả nước và thế giới. Thành phố được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào năm 1999, nhờ bảo tồn nguyên vẹn hơn 1.000 di tích lịch sử, bao gồm nhà cổ, chùa, và các hội quán.

Ngược lại với Tam Kỳ, Hội An đã tận dụng lợi thế văn hóa và lịch sử để trở thành một hình mẫu về bảo tồn và phát triển bền vững. Hiện tại, dân số Hội An khoảng 105.000 người (2023), với diện tích 61 km², trong đó khu phố cổ chỉ chiếm khoảng 2 km². Thành phố đón hơn 5 triệu lượt khách du lịch mỗi năm (2023), tạo ra doanh thu từ du lịch đạt khoảng 4.500 tỷ đồng (Sở Du lịch Quảng Nam).

Thách thức chính:

Biến đổi khí hậu: Hội An đang chịu ảnh hưởng nặng nề từ nước biển dâng và lũ lụt. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2021), khoảng 20% diện tích Hội An có nguy cơ bị ngập hoàn toàn vào năm 2050 nếu không có các biện pháp ứng phó.
Quá tải du lịch: Khu phố cổ thường xuyên rơi vào tình trạng quá tải, gây áp lực lên hạ tầng (giao thông, rác thải) và làm giảm trải nghiệm của du khách.
Cân bằng giữa bảo tồn di sản và phát triển kinh tế: Việc xây dựng các dự án thương mại và khách sạn lớn gần khu vực phố cổ đang đe dọa cảnh quan và giá trị di sản.

Định hướng phát triển: Hội An đã triển khai nhiều sáng kiến bảo vệ môi trường, như giảm sử dụng túi ni-lông và rác thải nhựa, khuyến khích du lịch xanh, và phục hồi các khu vực di sản chịu ảnh hưởng của lũ lụt. Thành phố định hướng chiến lược là thành phố sinh thái - văn hóa - du lịch.

Page updated

Report abuse