Thanh thiếu niên kể chuyện "di sản"

"Cuối cùng, chúng ta chỉ bảo vệ những gì chúng ta yêu. Và chúng ta chỉ yêu chỉ những gì chúng ta hiểu.” - Baba Dioum

Với phương châm đó, trong cả mùa hè 2025 vừa rồi, Live & Learn đã triển khai các hoạt động khác nhau để tạo cơ hội cho học sinh tại 10 trường THCS tại TP. Tam Kỳ và Hội An (cũ) tìm hiểu về các “kho báu di sản” ở địa phương, từ đó, khơi gợi tình yêu, niềm tự hào, và các sáng kiến quảng bá, bảo tồn các di sản đó.

Các hình thức hoạt động trải nghiệm thực tế bao gồm Cuộc đua kỳ thú về Tài nguyên (với các trạm thử thách đa dạng) hay Photovoice - Kể chuyện bằng hình ảnh (sử dụng máy ảnh phim lấy liền) đều được thiết kế dựa trên khảo sát về sở thích của học sinh trong dự án nhằm thu hút sự tham gia. Các hoạt động trước tiên được hướng dẫn thử nghiệm với nhóm nòng cốt, từ đó, các bạn chủ động điều chỉnh cho phù hợp để triển khai cho toàn CLB của trường mình. Học sinh nòng cốt sử dụng chính các sản phẩm từ quá trình thử nghiệm làm minh hoạ và trực tiếp tham gia hướng dẫn các nhóm. Các kỹ năng như cách sử dụng máy ảnh, đặt câu hỏi tốt, phỏng vấn hay kể chuyện “chạm và chất” được dự án hướng dẫn cho các bạn trong quá trình thực hiện. 

Thông qua các hoạt động này, rất nhiều sản phẩm ý nghĩa về các tài nguyên sinh thái, văn hoá, lịch sử, kinh tế... đã được chia sẻ: Từ những điểm đến lịch sử văn hoá đặc trưng như Địa đạo Kỳ Anh, sông Đầm, chợ Tam Kỳ, làng Bích họa Tam Thanh... đến những câu chuyện về nghề truyền thống, các món ăn quen thuộc, những điệu hát quê hương được kể bởi không chỉ các nghệ nhân, mà còn là ông bà, cha chú, bác hàng xóm hay ba mẹ - những người thầm lặng gìn giữ các di sản qua đời sống vẫn diễn ra mỗi ngày quanh các em. Nghề dệt chiếu, làm lồng đèn, đóng ghe bầu, đan lưới… hay tô cao lầu đậm đà, đĩa hến xào dân dã, gỏi cá trích tươi ngon, chè bắp thanh mát hay bát cháo nghêu mộc mạc đều đã hiện lên đầy chân thực và hấp dẫn trong câu chuyện của các bạn 

“Nhận thấy khách du lịch khi đến dừng chân ở Tam Thanh chỉ tắm biển, ở lại ăn uống rồi rời đi chứ chưa có nhiều trải nghiệm gắn bó với con người và truyền thống nơi đây giúp khách du lịch khám phá sâu về các giá trị của địa phương. Vì thế, tụi em đã lên sáng kiến là làm photovoice để tìm hiểu tài nguyên của Tam Thanh và những câu chuyện hấp dẫn nơi đây. Photovoice là hình thức kể chuyện bằng hình ảnh, nhưng trong quá trình thực hiện thì em cảm thấy đây là cả quá trình kể chuyện vừa bằng tranh, bằng mắt, và bằng cả trái tim. 

Ngay từ đầu, tụi em được các cô trong dự án hướng dẫn cách quan sát, chụp ảnh và kể lại câu chuyện đằng sau mỗi bức hình. Nghe hướng dẫn thì đơn giản lắm, nhưng khi bắt tay vào mới thấy cầu kì thật, có trăm thứ phải lo: từ việc chọn địa điểm, đặt câu hỏi, ghi chép câu trả lời, cho tới chụp sao cho rõ và đẹp. Trong một tuần, tụi em đã đi qua 16 điểm và tìm hiểu được 10 câu chuyện hay. Ban đầu, tụi em còn lúng túng và ngại vì sợ hỏi sẽ bị các cô chú từ chối, nhưng may mắn là cô chú đã rất thân thiện, nhiệt tình và kể cho tụi em những câu chuyện thật là hay về nơi em sinh ra và lớn lên" (Ngọc Hân, học sinh lớp 9, trường THCS Thái Phiên, chia sẻ với các giáo viên từ 10 trường học TP. Tam Kỳ (cũ).

Câu chuyện của Hân chỉ là một ví dụ cho rất nhiều bạn học sinh, dù sống giữa thành phố di sản Hội An hay thành phố Tam Kỳ (cũ) - nơi có những di tích/di sản cấp quốc gia như địa đạo Kỳ Anh hay hát bả trạo, nhưng lại chưa một lần thực sự tiếp xúc sâu tới những “kho báu” đó. Thông qua các hoạt động này, học sinh đã có cơ hội được BIẾT, cùng LÀM nhóm, BÀN bạc với người dân để hiểu thêm, yêu thêm quê hương mình. 

Và sản phẩm và những bước đi của các bạn đã nhận được những ngạc nhiên, trầm trồ của thầy cô, cùng với những sự đón nhận tích cực từ các cơ quan địa phương như đề xuất trưng bày sản phẩm tại Bảo tàng Quảng Nam hay lễ hội Chợ quê Kim Bồng! Đây vừa là 1 hình thức giáo dục địa phương, rèn luyện kỹ năng, vừa là việc thanh thiếu niên tham gia bảo tồn di sản thiên nhiên lịch sử văn hóa với sự sáng tạo đầy sắc màu của tuổi teen.