民族教育課程

紋面文化課程

生活版圖探查

今天由二年級的小朋友,帶著老師親身探訪地圖上的區域,孩子們教老師們這些區域的傳統名稱,當天,非泰雅族的老師們,在發音上有了大的困難,孩子們剛開始不厭其煩的教著,最後,終於不耐煩,竟然跟老師們說:「你們這些平地人,怎麼連話都說不好!」逗的老師們哈哈大笑!孩子,此刻好有自信,因為今天,他們是老師們的老師。

       cyux mqalux qu kgi myan la. nanu muha myan kngkgi la. ana ga, si qa lama kblalay qsak. mnwah sm_ung rrima mzibuq qu mama Temu. rasun nya pqwasan biru. ana ga, cipuq yan qu llaqi ini thuyay tmaq qsak qani. nanu sensey mlikuy cbaqan nya. nway baq tmaq uzi qu sensey mlikuy. trang cyux cbaq sensey ga, cyux mita ru mung syaw uzi llaqi. ana ini thuyay ming lalaw tmaq qsak qu llaqi ga, nyux tqbaq skahun mita ru mung. kmayal qu yaki muci, "ana nanu yow ga, si qa skahun blaq mita t'aring tqbaq. sami raran ga, iway myan mlu yaya yaba. ktan myan qu pincyogan yaba yaya myan lga, musa myan nanak tqbaq suru yaba yaya. bsyaq lga, baqun myan mt_yow ana nanu yow la." kmayal qu sensey cinqbaq qasa mha, "baq uka balay qbaqan qu tmaq qsak qani. si qa minpiyux hazi tqbaq ru kbalay ga, muha baqun hazi mt_yow."

    qsak qani ga, kinalay rrima. si qa ikhi ru mhitu' hazi na rrima ga, kblayun qsak. ikhi ga, blaq bingan kknerin. mhitu ga, maki qu klokah nya. si qa qroyux hazi nway thuyay smru rhiyan. blequn magal qu nqwaq qsak nway ini ciriq nuka. galun cikah qu hi zik rrima qu kgusan nya qasa. ana ga, iyat lhmiq yan tmaq musa misu mqoq qu kgusan nya qasa. 

    si qa blaq qsak maki qu kingkiran na kkerin. yaqih gsak ga musa uka balay qu kingiran na kknerin ru iyat nya blequn magal qu yulaq nya uzi. pglan yulaq na nuka ga, yaqih knkwan uzi.

    mqlux hazi qu qus kgi ru mkhana lga, kgirun qu kgi la. kmut ta kgi ga, puqing balay yutan. ini kbabaw kmut. ini phgi uzi. phgun lga yaqih hong kngkgi la. mteluq yan ini ga mhuqin yan qa kgi ga yaqih uzi. mteloq yan qa kgi ga, iway mbka qu qos nya ru yaqih balay galun qu qos nya uzi. mslqat balay uzi qu nuka nya. mhuqin yan qa kgi lga, mhitu balay qu nuka yaqh balay hong mnuka ru yagih balay galun uzi qu yulaq nya. 

    qmisang na kgi qani ga, "xula na nuka" son myan. qasa ga pcingan balay na nuka. ini yan kblaq la. raran ga, ini myan gali uzi. laxun mayan qu kgi qani. bahaw rtung ru ikhi yan uka balay ggalan.

    pcingan na kgi hula son ta ru pcingan na pagay ga noma son myan. nanu trang muha myan magal pcingan na pagay ga, "muha sinoma" muci myan.

    kngkgi qani ga, mttama mt_yow. t'aring hga, phgun qu qmusu nuka ru szyu rmuru qu pinhga qmusu sgih qu yulaq nya. yupun in_gyahan na yulaq ki qos qu yaba tluling ru mska mska hmulus galun qu yulaq na nuka. laxun qu qos hiya. si ska rapan ru s'run rapan qu yuluq. yupun nqwaq qsak qu yulaq nuka. lokah mhit ru teglyan piray cikah qu qsak lga, sletun qu yulaq na kgi lga nuka nanak thayan la. kgirun kwara yulaq. minsazing knkgi lga, plgan mhul lru pgyan la.

    mcira qani ga, si qa blaq na tnaran ki tnuga. tnaran qasa ga, si qa shiyu balay ru cyaba qu pngtuq(ngatuq) nya. iyat qroyux yan. si qa blaq qa tnuga ga, minblaq mcira uzi. atu yaqih qu tnuga ga, ini piray yan qu tnaran ru iyat pblaq qmuyut uzi qu nuka. musa cipuq balay qu qinyutan inohan na nuka uzi. 

    raran ga, magal tqciq na kacing kblayun nha tnuga. ruma ga, muha hkangi btunux syaw llyung kblayun nha tnuga uzi. kbalay ppuyut blingan nha btunux qu mmlikuy. blingan btunux lga matnuga la.

飲食文化

muhi pagay tbula slaq

mnwah sami muhi slaq te sazing byacing na kawas qani. 

bciq bazi

kmlwah tbula

收割香糯米

        當天,我們利用現代的方式進行收割,想說,留一部分帶回部落,請老人家教導我們如何用傳統的方式進行收割,一到部落,老人家叫說,「哎呀!怎麼會就這樣帶回來了呢!」不過,還是坐下來,教導我們如何整理這些稻穗,老人家邊說邊做,傳統上,我們是用竹子刀片進行收割,是站著收割,直接在可以綁住的長度割下稻穗,並且,一搓一搓的整理綁住,再把兩撮整合綁住即可高掛日曬。

        maqus saku "si pgi tanux ga, ini niqi pzit ga?" kmal yaki tapas muci, "ini la.  mhuqin balay ru mhitu ga, ini thayayi maniq pzit la." "iyat mamu iway muha mlawa pzit pi, raran? "aw ay! t'aring bkbway qu pagay lga, musa mlawa pzi qu sami. qutux byacing plwan myan ay. smyax lga, maniq la ay pzit. ssman ini slwi lga, ini qaniq la qa pzit. nanu iway myan m'abi qmayah mlawa pzit qutux byacing qasa. ini myan balay pgyay qmayah. mngungu niqun pzit qu kwara pinbahuw myan. mequtux balay kmlwah qutux kawas qu pagay qani. mhuqin balay lru mhitu qu bwax qasa lga, ini niqi pzit la. nanu ana pgyan wawi tanux qu pagay qani. si qa mkiyay balay blaq pbwaxun."  

mugi pagay tbula

nyux mkiyay balay qu pagay tbula la

wal myan pgyan talaq khu mpitu ryax qu pagay tbula qani. misu qani lga, cyux mkiyay balay qu pagay tbula qani la. 

ttun qu qmusu pagay

si qa ttun qu qmusu na tbula. nway ini betaq kuzih.

gitan kizih qu pagay

blequn gmit kuzih qu pagay tbula. nway shtuq kwara bwax na tbula.

ini laxi qu ginitan na qmusu na tbula qani

galun qu ginitan na qmusu tbula. galan pbaxan ngta.

sxun qu bwax

masuq tmubus lga, syun luhung sxun qsiyu la.

pbwax

si qa lokah smxu ga, pbwax qu bwax la. plgan paqi smxu ga, ini yan mbka qu bwax.

tkagas

sxu ta bwax qani ga, siqa mesazing in ga meciwan smxu. mesazing ta smxu qani "tkagas" son ta. 

mabwax la

minciwan smxu lga, mabwax ktan la.

tmabungmit

hkngyun qa ini tbwax na bwax ru pbwaxun qba la.

cyux rmaw tmabun gmit qu llaqi

cyux lokah balay tmabun . gmit qu llaqi.

tbsan la

masuq smxu lga, syun bluku qu tmabus la.

slyun qu paqi bwax

trang mnuka ga, plgan paqi smxu qu nuka nway mhnuk qu nuka lru blaq mnuka. nanu trang ta tmabus ga, n_gon qu paqi bwax qani. kmayal yaki muci, "qani ga paqi balay. iyat paqi na pakax."

tmalang tmubus

cyux tmalang tmubus qu llaqi. ini nha hazi baqi son nanu tmubus. baq zihung balay qu tmabus qani.

傳統服飾

親屬稱謂

直接用族語文本思考複雜的親屬關係圖

狩獵文化

tmaq qlcing mrusa

製作陷阱踏板

老師示範tmaq qlacing
老師指導孩子tmaq qlcing

圖說:

左上:cyux tmaq qlcing nanak qu mama Temu.                                     右圖:cyux tmaq nanak qlcing qu Rakis.

左下:cyux cbaqan mama Temu tmaq qlcing qu Kuras.

在製作qlcing的課程當天,也有很多年輕的獵人跟著老師到校,想要參與並且觀摩老師上課的樣子,在製作qlcing的時候,我問那些年輕的獵人是否會做這個,他們說他們都不會製作了,以前直接跟老人家拿,現在都直接買塑膠板和彈簧,不用做了!現在都用現成的,現在獵人用錢到埔里買材料再組裝即可;而老師當天也跟孩子們分享,以前,為了要跟老人家學習製作陷阱,都會在像當天的情形一下,冷冷的冬天,在三石灶上起火烹煮食物,要學習的年輕人就會帶著酒來拜師學藝,一整天就一起製作陷阱,談天說笑,老人家在說笑中,慢慢的將他們的智慧,逐步教導年輕人,而孩子們和家中的女人才有機會在這樣的機會,聽到山裡的各種刺激有趣的獵人故事。也才在這個時候,可以分享飲食,凝聚獵人家庭的情感,可是,我們課程的當天,是我們的講師請年輕人買飲料,請在場的每ㄧ位,這是傳統教育裡的「分享」,對講師來說,這是天經地義的倫理,也利用這樣的機會,教導這群年輕人及學生,獵人尊重長者的風範以及「慷慨」與「分享」對文化,而且也希望下次上課的時候,可以在三石灶上真的烹煮食物,可以讓孩子感受一下冷冷的冬天,圍坐在火爐旁,一邊學習製作陷阱,一邊吃著獵人家人準備的食物的溫暖及彼此分享交流的快樂;但是,現在的年輕人,不曾經過這樣的傳統獵人教育,早已淪落資本主義的文化,用金錢換取所需,而且,不再重視山林的環境與生態,當天,我們還在討論,如果,他們從現在開始使用塑膠板及鐵製彈簧,若施放後,又不確實的收拾,那麼,山林就會逐年累積塑膠垃圾,原本乾淨山林,會不會因此遭受塑膠垃圾的污染,而傳統的製作方式,即使忙得忘了收拾,所有的材料都是就地取材,久了都會腐敗,而細鋼索的線圈雖然不會爛掉,但是,通常獵人們都會將之燻黑,都會拆回來再使用,即是忘了拆回來,他們都記得自己用有的數量,隔年,還會記得到設置點拆卸,循環使用組裝,山林就會維持原始的乾淨。

taq pizing

製作陷阱卡楯

[圖說]左上:cyux tmaq qoyut yahung galan nya pizing mrusa qu mama Temu.

          左下:cyux tmalang tmaq sqengun galan pizing mrusa qu Kuras.

          右圖:baqun nya balay tmaq pizing qu Kuras. nanu cyux si mmlux tmaq pizing qu Kuras.

    kmal mama Temu muci:「傳統上,每個人製作的pizing都有自己的製作風格,都師傳於自己的師父,以前的獵人,會依據所在的獵場及pizing的樣式來判斷是誰的陷阱,如果,他們有上山巡放陷阱時,發現有他人的陷阱獵到獵物時,若他們有能力背下山,就會幫忙背下山給設置陷阱的人,若沒有餘力可以幫忙,仍會前去告知設置陷阱的人,好讓他們可以盡快上山收穫獵物。傳統上,獵人們都非常清楚每個人製作pizing的樣式,並且世代傳承,因此,每一個世代的獵人,都可以遵循狩獵的規範,世代傳承這樣的技能與倫理。」

    kmal mama Temu lozi:「有人會使用sqengun這種木種來製作pizing,sqengun這種木種非常堅硬,傳統上已是用來製作木柄、刀柄的木柴,這種木種並非十分直挺,叉枝很多,但是,樹枝主要枝幹的粗度剛好為手握的粗度,分枝的粗度也剛好看用來至做pizing的粗細,且木質堅硬,可使用的年限較久,所以,常常用來製作木柄及pizing。」

bhul mrusa

綁製陷阱線圈

[圖說] 左上:bhul pizing.                                                        右圖:bhlan mrusa qu pizing.

           左下:bhul mrusa.

kbalay bhzing

製作陷阱固定插器:

素材:箭築或是桂竹。

原理:利用熱原理凹製固定插器。

生活應用:夾子pqway

mnahu

trang ta kbalay bhzing hga, si qa mnahu. nway thuyay smuling bzinuq ru kblayun bhzing.

kbalay bhzing

bhzing qani ga kinalay bzinuq. ruma ga, tmaq rrima skalay bhzing.

miyuk ta rgyax la.

cyux mulu kituru qsinu la

pssu bhzing ha.

pssu boli lozi.

bhlun boli qu mrusa.

blequn kbalay mrusa.

srwi bhzing qu pizing.

khwayi malax qu boli.

smi qlcing

mukan lbak qu mrusa

tmalang smi mrusa qu laqi