Χωρίζει τον κύριο όγκο της οροσειράς των Λευκών Ορέων, από το βουνό τους στα δυτικά με κορυφή τον Βολακιά. Έχει δύο φυσικές εισόδους, με τη βόρεια (42 χιλιόμετρα από Χανιά) στο οροπέδιο Ομαλός και σε υψόμετρο 1.227 μέτρα, να οφείλει το όνομα Ξυλόσκαλο στην κατασκευή από κορμούς που παλαιότερα χρησιμοποιούταν για την αρχική απότομη κάθοδο. Πλέον, αυτή διευκολύνεται από βαθμωτές πέτρινες πλάκες στο επικλινές έδαφος και προστατευτικό στηθαίο. Το φαράγγι απολήγει νότια σε εκτεταμένη ξερή κοιλάδα περίπου στο επίπεδο της θάλασσας, πριν το παράλιο σφακιανό χωριό Αγία Ρουμέλη. Η διαδρομή μέσω του βασικού μονοπατιού είναι σχεδόν 13 χιλιόμετρα έως τη νότια είσοδο, 14,3 το φυλάκιο της Δασικής Υπηρεσίας (όριο Εθνικού Δρυμού) και 16,7 την ακτή. Φαίνεται ότι αποτελεί το δεύτερο της Ευρώπης σε μήκος, μετά το φαράγγι του Βερντόν στη Γαλλία. Σε επίπεδο νησιού, τουλάχιστον, οι κάτοικοι των Σφακίων πάντως θεωρούν ότΙ Ένας είν' ο Φάραγγας... της Σαμαριάς! Τα άλλα, είναι φαράγγια.
Ανακηρύχθηκε το 1962, όντας ένας από τους πρώτους χρονικά Εθνικούς Δρυμούς στη χώρα. Ο πυρήνας του το 2008 καταλάμβανε έκταση 48.480 στρεμμάτων, με κυρίαρχο στοιχείο το ίδιο το φαράγγι. "Σκοπός της ίδρυσής του είναι να προστατευθούν τα σημαντικά και ιδιόμορφα στοιχεία που συνθέτουν τη φυσιογνωμία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής .Φιλοξενεί πολλά ενδημικά είδη πουλιών και ζώων, το πλέον γνωστό από τα οποία είναι ο κρητικός αίγαγρος, γνωστός ως κρι-κρι ή στα κρητικά αγρίμι. Από το 1981 έχει ενταχθεί στο Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας (MAB: Man & Biosphere) της UNESCO, με σκοπό την ανάδειξη και προστασία πολύτιμων τόπων για τον άνθρωπο και την υπόλοιπη βιόσφαιρα. Το όρος Όλυμπος πρόκειται για την άλλη περιοχή της Ελλάδας που αντιμετωπίζεται από το κράτος και τους επιστήμονες ως "ζωντανό εργαστήριο" της φύσης, στο οποίο υλοποιείται πρότυπη διαχείριση με βάση τρεις διαφορετικές, αλληλοσυμπληρούμενες όμως, αρχές: προστασία, ανάπτυξη, επικοινωνία.
Η Αγία Ρουμέλη είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Σφακίων στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης. Πριν το πρόγραμμα Καλλικράτης και το σχέδιο Καποδίστριας, ανήκε στην επαρχία Σφακίων του νομού Χανίων, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Κρήτης