สถานีรักษ์น้ำเขายายดา ต้นแบบจัดการน้ำในชุมชนยั่งยืน

           ทุกวันนี้ โลกเผชิญวิกฤตธรรมชาติ ทั้งดิน น้ำและอากาศ จนลุกลามเป็นภัยธรรมชาติที่สร้างความเสียหายใหญ่หลวง และบ่อยขึ้น ในประเทศไทยก็ประสบปัญหาเหล่านี้เช่นกัน โดยเฉพาะแหล่งน้ำที่เราได้รับรู้กันว่า “น้ำคือชีวิต” แต่ด้วยความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ บางพวกที่ขาดคุณธรรมเห็นแก่ผลประโยชน์ส่วนตัวโดยการตัดไม้ทำลายป่า ซึ่งมีผลไปทำลายแหล่งน้ำ 


          ตัวอย่างเช่น ชุมชนเขายายดา ตำบลตะพง อำเภอเมือง จังหวัดระยอง เคยประสบกับภาวะที่ป่าหายสายน้ำแห้งมาก่อน เป็นภาวะเมื่อ 9 ปีที่แล้ว ก่อนที่ชุมชนจะตื่นตัว และหันกลับมาร่วมกันพลิกฟื้นผืนป่าและสายน้ำ ภายใต้การสนับสนุนอย่างมีกลยุทธ์ของ บริษัท ปูนซิเมนต์ไทย จำกัด (มหาชน) หรือ เอสซีจี ผ่านโครงการ “เอสซีจี รักษ์น้ำเพื่ออนาคต”

         

                    จากป่าเสื่อมโทรมจนเป็นเขาหัวโล้น ชุมชนเขายายดาและภาคีเครือข่ายได้ร่วมกันพัฒนาป่าต้นน้ำด้วยจิตสำนึกและเครื่องมือต่างๆ โดยเฉพาะ “ฝายชะลอน้ำ” ทำให้พื้นที่บริเวณนี้ได้กลายเป็นแหล่งต้นน้ำที่สร้างความอุดมสมบูรณ์ให้แก่ทุกสรรพชีวิต และพร้อมที่จะเป็นพื้นที่เรียนรู้ให้แก่สาธารณชนในลักษณะแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศ อันเป็นต้นแบบของการบริหารจัดการน้ำอย่างครอบคลุมทั้งระบบ และเข้ากันได้อย่างกลมกลืนไปกับวิถีชุมชน การจัดงานเปิดตัว “สถานีรักษ์น้ำ เขายายดา” ขึ้น ณ บริเวณอ่างเก็บน้ำห้วยหินดาดเมื่อเร็วๆ นี้ ของชุมชนเขายายดา มีหน่วยงานและประชาชนให้ความสนใจเข้าร่วมงานมากมาย เช่น ชุมชนฝายลำปาง ชุมชนฝายกาญจนบุรี ชุมชนฝายสระบุรี ชมรมจรรยาบรรณ หอการค้าไทย ชุมชนมาบตาพุด กลุ่มแฟนเพจ “SCG รักษ์น้ำ เพื่ออนาคต” สื่อมวลชน และพี่น้องชาว  เอสซีจี เป็นต้น 

ฝายชะลอน้ำ ที่เกิดจากความร่วมมือของชุมชนและเอสซีจี แบบอย่างที่ดีของการสร้างเสริมพลังชุมชนในการฟื้นฟูและรักษาป่าและแหล่งน้ำธรรมชาติให้เป็นวิถียั่งยืน 

“ตลอดระยะเวลาเกือบ 10 ปี ที่ชุมชนเขายายดาได้ร่วมโครงการเอสซีจี รักษ์น้ำ เพื่ออนาคต เห็นผลชัดเจนว่า ฝายชะลอน้ำช่วยสร้างความชุ่มชื้นให้กับเขายายดาได้อย่างมาก ช่วยให้ชาวบ้านมีน้ำใช้ดูแลสวนผลไม้ซึ่งเป็นอาชีพหลักได้อย่างทั่วถึง ยังผลให้เศรษฐกิจชุมชนดีขึ้น นอกจากนี้ ชุมชนยังตระหนักถึงความสำคัญของการดูแลรักษาพื้นที่ป่าและแหล่งน้ำของบ้านเกิด ขณะเดียวกันก็ได้เรียนรู้และเกิดมีองค์ความรู้ใหม่ๆ ที่เป็นประโยชน์กับเยาวชนและผู้ที่สนใจให้เข้ามาเรียนรู้ระบบนิเวศและวิถีชีวิตที่มีเสน่ห์ของชุมชนรอบเขายายดา อันจะนำไปสู่การพัฒนาชุมชนและสังคมได้อย่างยั่งยืน” 

“เอสซีจี เคมิคอลส์ เราให้ความสำคัญกับการดูแลทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม ควบคู่ไปกับการดำเนินกิจการที่ดี โครงการเอสซีจี รักษ์น้ำเพื่ออนาคต เป็นหนึ่งในโครงการที่ช่วยส่งเสริมชุมชนให้อยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างยั่งยืน และมีวิถีชีวิตบนความพอเพียง” พื้นที่เขายายดานั้น ชุมชนได้ร่วมกับสถานีวิจัยต้นน้ำชายฝั่งทะเลตะวันออกและเอสซีจี สร้างฝายชะลอน้ำแบบผสมผสานรอบเขายายดามาตั้งแต่ปี 2550 โดยเน้นให้ชุมชนมีส่วนร่วมและดำเนินการเองอย่างยั่งยืน ส่งผลให้สภาพป่าเริ่มฟื้นตัว มีผลผลิตทางการเกษตรดีขึ้น จนปัจจุบันมีการสร้างฝายไปแล้วกว่า 5,400 ฝาย และพร้อมที่จะแบ่งปันความรู้แก่ชุมชนอื่นๆ จัดตั้งสถานีรักษ์น้ำ เขายายดา แหล่งเรียนรู้การท่องเที่ยวเชิงนิเวศแห่งใหม่ขึ้นในวันนี้

นี่คือ ตัวอย่างที่ดีของเอกชนที่เอาจริงกับการสร้างเสริมพลังชุมชนในการฟื้นฟูและรักษาป่าและแหล่งน้ำธรรมชาติให้เป็นวิถี ยั่งยืน