หอหลวง(หอจัย) พ่อปู่พญาฮุ้งขาว ประเพณีปางเก้า

 ในปี พ.ศ.2502 เจ้าคุณศรี นักเทศน์ชื่อดังของจังหวัดลำพูน ได้ออกจาริกในฤดูแล้งพบปะประชาชนและเสวนา เรื่อง พระพุทธศาสนาและความเชื่อเรื่องผี โดยเล่าว่า ในทุกปี เจ้าเมืองหละปูนผู้ครองเมือง หละปูนทุกองค์จะต้องเป็นเจ้าภาพหรือร่วมทำบุญพิธีกรรม อยู่ 4 แห่ง คือ 1 กู่แดง ตำบลริมปิง 2. วัดประตูป่า 3. หอข้างศาลากลางจังหวัดลำพูน (อนุสาวรีย์เจ้าแม่จามเทวีปัจจุบัน) 4. หอจัย (บ้านหอชัย ตำบลบ้านกลาง) สถานที่ทั้ง 4 แห่ง เจ้าเมืองหละปูนทุกองค์ต่างเชื่อว่าเป็นสถานที่ที่สถิตย์ของผีเม็งซึ่งเป็นบรรพบุรุษของคนหละปูน แต่สถานที่ที่เจ้าเมืองหละปูนเลือกที่จะมาร่วมทำพิธีกรรมด้วยตนเองเป็นประจำทุกปีและทุกองค์ คือ หอจัย เพราะเชื่อว่าบรรพบุรุษของคนหละปูนคือ เม็ง พระนางเจ้าจามเทวี คือ เม็งคะบุตร (เป็นลูกของเม็ง) ในอดีตเมืองหละปูนมีผู้คนที่ประกอบด้วย เม็ง ม่าน (พม่า) มอญนอกจากนั้นแล้ว ในอดีตหอจัยยังเป็นที่เคารพนับถือของพญาผาบ พญาผาบผู้ต่อต้านการเก็บขูดรีดภาษีจากประชาชน จากการปกครองของรัฐในสมัยนั้น เป็นอย่างมาก เพราะพญาผาบจะออกรบครั้งใดก็ต้องมาขอพร ขอโชค ขอชัย (ขอจัย) และจะรบชนะทุกครั้งที่มาขอพรตลอดจนเป็นสถานที่ขอโชคลาภ ขอพร ขอชัย (ขอจัย) เป็นสถานที่ยึดเหนี่ยวศูนย์รวมจิตใจของคนดังนั้น ในอดีต คำว่า “จัย” หมายถึง โชคลาภ ชัยชนะ

         ในอดีตพิธีกรรมเซ่นไหว้หอจัย มีอยู่ 3 มุม ซึ่งลักษณะการเซ่นไหว้มีลักษณะและความหมายที่แตกต่างกันคือ

         มุมเม็ง ซึ่งถือว่าเป็นบรรบรุษของคนหละปูน คนที่กราบไหว้เม็ง เพื่อพรเกี่ยว พืชผล ทางการเกษตร ขอให้ปลูกข้าวได้ผลผลิตดี ไม่มีแมลงมารบกวน ขอพรเกี่ยวกับการเจ็บไข้ได้ป่วย หายป่วย (ลักษณะเด่นของมุมผีเม็ง คือ การเซ่นไหว้จะต้องมีน้ำปลาร้าทุกครั้ง

         มุมมอญ การเซ่นไหว้ผีมอญ เป็นเรื่องการแต่งกายที่สวยงาม การละเล่น การรื่นเริง การร่ายรำ

         มุมม่าน (พม่า) การเซ่นไหว้ผีม่าน เป็นเรื่อง เครื่องดนตรี ปี่พาทย์ ฆ้องกลอง

         การเซ่นไหว้พิธีกรรมของหอจัย จะมีการเตรียมของเซ่นไหว้หมุนเวียนกันในรอบ 4 ปี คือ ปีที่ 1 หมู ปีที่ 2 หมู ปีที่ 3 หมู ปีที่ 4 ควาย (ต้องเป็นควายแรว คือ ความหนุ่ม)

         ลูกชายเจ้าฟ้าฮ่วน หลานเจ้าชัยลังกา ชื่อจิ๋น บวชเรียนตั้งแต่อายุ 9 ปี จนได้เป็นเจ้าอาสสะดือเมือง วัดพระธาตุหริภุญชัย คนลำพุนเรียกท่านว่า เจ้าตุ๊ลุงจิ๋น ท่านเล่าเรื่อง การนับถิอผีบรรพบุรุษว่า

         คนลำพูน เราถือ่าผีคุ้มครองบ้านเรือน เรียกว่าผีหอผีเฮือน มีผู้คุ้มครองชุมชน หมู่บ้าน เรียกว่า “หอเจ้าที่” หรือ “เสื้อบ้าน” และที่แตกต่างจากจังหวัดอื่นของเขตภาคเหนือตอนบนคือ พญาเจ้าเมืองลำพูน ยังได้สร้างหอผีเก้า เพื่อช่วยกันคุ้มครองเมือง เพื่อเป็นที่รวมจิตใจของชาวบ้าน และมอบให้ ขุน ต้าว พญา ไปดูแลและเป้นหลักในการจัดพิธีกรรมการขอบคุณผีบรรพบรุษ ทางทิศตะวันตกเมืองลำพูน มีหอผีเก้าตั้งแต่อยู่ที่ กู่แดง ตำบลบริมปิง อำเภอเมืองลำพูน มีต้าวแสนยศเป้นคนดูแล ทิศเหนือมี พญาปันทะ เป้นคนดูแลหอผีเก้าซ่งตั้งอยู่ที่วัดประตูป่า ตำบลประตูป่า อำเภอเมืองลำพูน ทิศตะวันออก มีพญาผาบเป็นผู้ดูแลหอผีเก้าอยู่เขตำบลบ้านกลาง อำเภอเมืองลำพูน

         หอผีเก้าที่บ้านกลาง ทำไมมีชื่อเรียกว่า “หอจัย” เพราะว่า คนลำพูนที่เรียกว่า “หอจัย” อย่างนี้ ได้รับการยอมรับโดยทั่วไปว่า ถ้าต้องการจัยชนะ (ชัยชนะ) ในทุกเรื่อง ต้องมาบนขอพรจากหอจัยแห่งนี้

         อาจเป็นเพราะผู้ดูแลหอนี้คือ พญาผาบ พญาผาบเป็นผู้ต่อต้านสยามประเทศ สยามประเทศจึงถือว่าพญาผาบ เป็นกบฎ ตาคนลำพูน เชียงใหม่ และคนทางภาคเหนือตอนบน กลับมองว่า พญาผาบ คือวีรชน เพราะพญาผาบม่เห็นด้วยในเรื่องการลงโทษชาวนาผู้ไม่มีเงินเสียภาษี พญาผาบ คือ ผู้มีความกล้าหาญที่ช่วยเหลือชาวนา ซึ่งถูกนายภาษีจับกุม ความเป็นวีรชนของพญาผาบ ท่านจะหาอ่านได้จาก ตนานเจ้าราช ตำนานยอดลาน และตำนานอ้ายแขนสั้น ซึ่งตีพิพม์ในยุคสมัยของครูบาศรีวิชัย

         ในปี พ.ศ.2513 ผมได้เดินทางไปเป็น อาสาสมัครเป็นทหารไปรบเวียดนาม ทหารที่ถูกส่งไปรบเวียดนามจะเดินทางไปขอพรเจ้าราบุตร ณ คุ้มเจ้าเมืองเชียงใหม่ และหลักจากนั้นทหารที่อาสาไปรบก็รวมกลุ่มผู้มีความเชื่อเรื่อง หอจัย และกู่ช้าง ก็จะเดินทางมาขอพร และขอยืมหิน และเศษอิฐ นำติดตัวไปคุ้มครองตัวเอง และเมื่อรบชนะกลับมาต้องนำมาคืน หอจัย ที่เดิม คนลำพูนส่วนหนึ่งไม่ว่าจะไปทำกิจการอะไร ต้องการชัยชนะต้องมาขอพรหอจัย

         “นายกฯ ประสิทธิ์ จันทกลาง เป็นเด็กวัดร่วมสมัยเดียวกับผม ท่านมีความประสงค์อยากจะสร้างบูรณะหอจัยให้เป็นศูนย์รวมน้ำใจ ท่านก็ฝากผมในฐาน ส.ส. ไปอธิบายถึงความจำเป็นในการสร้างหอจัย เพื่อเป็นศูนย์รวมจิตใจคนลำพูน เมื่อกรมส่งเสริมปกครองส่วนท้องถิ่น เห็นด้วยกับข้อเสนอของเทศบาลตำบลบ้านกลาง หอจัยใหม่อย่างที่เราได้เห็นจึงเกิดขึ้น”

         “ผมขอเป็นตัวแทนชาวบ้าน ขอบคุณในเจตนาดีของ นายกประสิทธิ์ จันทกลาง ที่ทำให้ “หอจัย” เป็นจุดรวมใจของคนลำพูนอย่างสง่างาม” อดีต สส.สงวน พงษ์มณี กล่าว