พ่อปู่พญาฮุ้งขาว

 เมื่อคราวพระพุทธเจ้าเดินลาทสัตธีขึ้นมาเวียงนครพิงค์ที่ดอยม่อนหนึ่ง พระพุทธเจ้าได้ประทับรอยพระบาทที่ดอยม่อนนั้น ดอยม่อนนั้นก็เลยได้ชื่อว่าดอยพระบาทสี่รอย อยู่ในอำเภอแม่แตง จากนั้นพระพุทธเจ้าได้เดินทางมาทางดอยยาว อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ พระพุทธเจ้าได้ห้างบาตรที่ดอยห้างบาตร ก็ออกบิณฑบาตรมาถึงดอยม่อนหนึ่ง (ดอยจี่หม้อ) ก็ได้พบกับเจ้าพ่อพญาฮุ้งขาว (ซึ่งเป็นพญายักษ์) ที่เฝ้ารักษาดอยม่อนนี้ (ดอยจี่หม้อ) พระพุทธเจ้าได้พักฉันเพล พอพระพุทธเจ้าฉันเพลเสร็จแล้วไม่มีน้ำที่จะพ่อพญาฮุ้งขาวเลยอาสาจะไปหาน้ำมาให้แต่มีข้อแม้ว่าหากพระพุทธเจ้าฉันเสร็จแล้ว พระพุทธเจ้าต้องยอมเป็นอาหารของพ่อพญาฮุ้งขาวพระพุทธเจ้าเลยตอบตกลง พ่อพญาฮุ้งขาวก็ได้ไปหาน้ำไปเจอหนองหนามหนองหนึ่งแต่ในหนองไม่มีน้ำมีแต่ไซ (ไซดักปลา) ก็เลยตั้งชื่อว่าหนองไซ อยู่ในตำบลป่าสัก อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน พ่อพญาฮุ้งขาวไม่ได้น้ำมาให้พระพุทธเจ้าฉัน พระพุทธเจ้าเลยชี้ให้พ่อพญาฮุ้งขาวไปทางทิศตะวันตกก็ได้พบหนองน้ำแต่ในหนองน้ำไม่มีน้ำเพราะว่ามันแล้ง ก็เลยตั้งชื่อว่า หนองแล้ง ปัจจุบันเป็นหมู่บ้านหนองแล้ง อยู่ในเขตอำเภอเมืองลำพูน

         พระพุทธเจ้าได้สร้างพ่อฤาษี 4 ทิศ คือ

         ทางทิศตะวันออก ชื่อ ฤษีเทพนิมิต

         ทางทิศตะวันตก ชื่อ ฤษีสุทัศนัยปัญญา

         ทางทิศใต้ ชื่อ ฤษีวาสุเทพ

         ทางทิศเหนือ ฤษีสุเทวะฤาษี

         หลังจากพ่อพญาฮุ้งขาวรับศีลจากพระพุทธเจ้าแล้วพ่อพญาฮุ้งขาวได้หยุดฆ่ากินมนุษย์เป็นอาหารและปฎิบัติธรรมตามคำสอนของพระพุทธเจ้าจนจุติเป็นเทพ

 เจ้าพ่อพญาฮุ้งขาวได้ทำสัญลักษณ์โดยการปักเสาหลักบริเวณพื้นที่แห่งหนึ่ง (ปัจจุบันคือบริเวณหอหลวงบ้านหอชัย) เพื่อเป็นที่สถิตย์ในเฝ้าปกปักษ์รักษาอาณาบริเวณเชิงดอยจี่หม้อ (ดอยขะม้อ) เพราะเลื่อมใสศรัทธาในบุญบารมีขององค์สัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งเจ้าพ่อพญาฮุ้งขาวจะมาเยี่ยมเยียนโลกมนุษย์โดยผ่านร่างทรง เพื่อบอกกล่าวอบรมสั่งสอนมนุษย์ให้ประพฤติปฎบัติอยู่ในศีลธรรม โดยผ่านร่างทรงคนแรก คือ แม่คำแปง อยู่บ้านเหมือกวัก คนที่สอง คือ แม่จันทร์หอม บ้านขี้เหล็ก คนที่สาม คือ แม่บุญศรี บ้านสันป่ายางหน่อม คนที่สี่ แม่อุ้ยขัน บ้านขี้เหล็ก คนปัจจุบันคือ พ่อตา พ่อตั้งหอหลวงในขณะนั้นคือ พ่อกำนันบุญปั๋น คนที่สองคือ พ่อไสว บ้านขี้เหล็ก ปัจจุบันคือ พ่อปัน บ้านหอชัย เจ้าพ่อพญาฮุ้งขาวมีลูกเลี้ยง คือ เจ้าพ่อคิงคำ เจ้าพ่อรามมนุษย์ เจ้าพ่อคำเปียง เจ้าพ่อน้อยหล้า เจ้าพญาจ้างเผือก ซึ่งเป็นผู้คอยรับใช้เจ้าพ่อพญาฮุ้งขาว

แหล่งข้อมูล : ผู้รู้ปราชญ์ชาวบ้านหมู่ 11 บ้านหอชัย