การจัดตั้งกรมบำไม้ของสยาม

     ไม่นานก่อนที่เจ้าหลวงอินทวิชยานนท์ถึงแก่พิราดัยในปดายปีพ.ศ.๒๔๔๐ รัฐบาลสยามได้เริ่มปฏิรูปหัวเมืองล้านนาอีกครั้งโดยส่งพระยาทรงสุรเดช (อั้นบุนนาค) เข้าไปเป็นข้าหลวงใหญ่ที่เชียงใหม่ในปีพ.ศ.๒๔๓- เพื่อหาแนวทางจัดระบบราชการหัวเมืองด้านนาเสียใหม่ เมื่อพระยาทรงสุรเดขขึ้นมารับตำแหน่ง จึงเกลี้ยกต่อมเจ้านายที่เหลือด้วยนโยบายที่เรียกว่า 'อุบายเกี้ยวถาว'เพื่อให้เห็นตีเห็นงามกับการมีตำแหน่งผู้ช่วยกรมต่างๆที่เป็นข้าราชการจากกรุงเทพฯเหมือนเดิมซึ่งรวมถึงกรมนาที่รับผิดชอบเกี่ยวกับป้ไม้ด้วยดังนั้นต่อมาเมื่อรัฐบาลสยามมีแนวคิดในการจัดการบำไม้เสียใหม่โดยการแนะนำของมร.เฮอร์เบิร์ดเอสเลด (Herbert A Slade) ผู้เชี่ยวขาญการ บำไม้ขาวอังกฤษ มร.สเลด ใช้เวดาศึกษาปัญหาและดูงานในท้องที่ต่างๆกดางป่เขาอยู่ร่วมห้าเตือนเมื่อกลับถึงกรุงเทพฯจึงได้จัดทำรายงานการสำรวจสถานการณ์ป่สักภาคเหนือเสนอต่อสมเด็จกรมพระยาดารงราชานุภาพเสนาบดี โดยชี้ให้เห็นข้อบกพร่องสำคัญสองประการประการแรก"บำไม้ทั้งหมดอยู่ในการถือครองของเจ้านายท้องถิ่นแทนที่จะอยู่ในการควบคุมดูแลของรัฐบาลกลาง' ประการที่สอง 'การทำไม้ที่ปฏิบัติอยู่ในขณะนั้นยังไม่ถูกต้องตามหลักการคุ้มครองรักษาบำไม้ให้อำนวยผลอย่างยั่งยืน' พร้อมกับเสนอแนะวิธีแก้ใขไว้หลายประการมีสาระสำคัญคือควรโอนการครอบครองบำไม้จากเจ้าหลวงและเจ้าญาติมาเป็นของรัฐบาลกลางทั้งหมดนอกจากนั้นควรตั้งกรมบำไม้เป็นหน่วยงานเพื่อควบคุมกิจการบำไม้เป็นการเฉพาะซึ่งต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเห็นชอบกับข้อเสนอและอนุมัติให้จัดตั้งกรมบำไม้อยู่ในสังกัดกระทรวงมหาดไทยโดยโปรดเกค้าแต่งตั้งให้มร.สเลดเป็นเจ้ากรมบำไม้คนแรกเมื่อวันที่ ๑ ตุลาคมพ.ศ.๒๔๓๙ โดยมีสำนักงานอยู่ที่เชียงใหม่พร้อมๆกันนั้นสมเด็จกรมพระยาดารงราขานุภาพได้ทรงมอบหมายให้พระยาศรีสหเทพไปเจรจาชอโอน

อำนาจการครอบครองบำไม้จากเจ้าหลวงและเจ้าญาติในหัวเมืองด้านนาให้มาขึ้นกับรัฐบาลกลางหลังจากมร.สเลดกลับไปพม่แล้วรัฐบาสยามก็ได้ยืมตัวชาวอังกฤษมาเป็นเจ้ากรมป่ไม้อีกสองคนและในปีพ.ศ.๒๔๕๑ ภายใด้เจ้ากรมบำไม้ขาวอังกฤษคนที่ตามที่ชื่อมร.ดับเบิดยูเอฟลอยด์ (W F. Lloyd)รัฐบาดสยามได้เปลี่ยนแปดงหลักเกณฑ์ในการอนุญาตทำไม้สักอีกครั้งคือเปลี่ยนจากอายุสัญญา ๖ ปีเป็น ๑๕ ปี

      ทั้งนี้เพื่อสะดวกในการบริหารจัดการและประหยัดงบประมาณตลอดจนสอดคล้องกับความเป็นจริงในการทำบำไม้ที่ต้องใช้เวลาตำหรับกานไม้อย่างน้อยสองปีก่อนเริ่มตัดฟันการแก้ใซอายุสัญญาครั้งนี้ยังทำให้ได้ไม้ที่มีคุณภาพดีขึ้นเพราะได้ขยายรอบตัดฟันออกไปด้วยจาก ๑๒ ปีเป็น ๓๐ ปี

พัฒนาการการทำป่ไม้หลังจัดตั้งกรมป่าไม้

      การทำไม้ในป่เมืองเหนือ ช่วงหน้าร้อนในราวเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคมในช่วงนี้นายห้างบำไม้ฝรั่งมักจะไม่เข้าไปทำงานในบำแต่ทำงานในอฟฟิศที่สถานีบำไม้ในเมืองเช่นเชียงใหม่ลำปางแพร่งานที่ทำเป็นงานสบายๆเพราะเป็นช่วงที่ถือโอกาสพักผ่อนไปด้วยในตัวเช่นการเซ็กสด็อกวัสดุอุปกรณ์ต่างๆการทำบัญชีและการวางแผนเตรียมการดำหรับเข้าบำทำไม้ในช่วงฤดูฝนที่กำลังจะมาถึงโดยเวลาที่เหลือในช่วงบ่ายๆค่ำๆก็ไปพักผ่อนในสโมสรที่เป็นส่วนตัวเฉพาะของฝรั่งที่สร้างไว้เกือบทุกแห่งที่มีออฟฟิศของบริษัททำไม่

      เมื่อย่างเข้าสู่ฤดูฝนตั้งแต่เดือนมิถุนายนฝรั่งนายห้างบำไม้จะเข้าป่าเพื่อทำงานกันอย่างจริงจังโดยเฉพาะการดูแลลากชุงจากเขาสูงหรือหุบเหวและการเตรียมล่องชุงในช่วงฤดูน้ำหลากที่กำลังใกล้เข้ามาในช่วงนี้มีการตั้งแคมป์คนงานและเตรียมเสบียงกรังอย่างพรั่งพร้อมช้างนับร้อยๆเชือกของบริษัทถูกจัดวางให้ทำงานในตำแหน่งยุทธศาสตร์ต่างๆในบำนายห้างบำไม้และหัวหน้าคนเลี้ยงข้างหรือเรียกว่า 'แก่ช้าง' ต้องสามารถเลือกช้างให้เหมาะกับงานที่ทำแต่ละประเภทเชือกใดใช้ชนสัมภาระเชือกใดลากชุงเชือกใดเอาไว้คอยงัดชุงในแม่น้ำฯลฯเพราะข้างแต่ละเชือกมีคุณลักษณะทั้งร่างกายและจิตใจแตกต่างกัน

      เมื่อข้างนำท่อนชุงมาไว้ในบริเวณที่ราบแล้วนายห้างบำไม้ต้องดูแลตีตราทาเครื่องหมายไม้ซุงแต่ละท่อนปกติมีค้อนที่ใช้ทำสัญลักษณ์สี่ชนิดคือชื่อบริษัทปีที่ตีตราเลขประจำตัวนายห้าง บำไม้และคุณภาพท่อนไม้ว่าอยู่ในชั้นที่ 2 หรือ 2 หรือ ๓ หรือเป็นไม้คัดทิ้งเมื่อทุกอย่างดำเนินการเตร็จสิ้นก็ใช้ช้างหรือควายหลายคู่ลากท่อนชุงไปยังแม่น้ำลำห้วยเพื่อรอการช่วยเหลือสั่งการของธรรมชาติให้ฝนเทกระหน่ำจนน้ำบำไหลบ่าลงมาตามแม่น้ำลำห้วยพาชุงแต่ละท่อนล่องลอยไปตามกระแสน้ำ

       นอกจากงานกำกับการลอยท่อนชุงที่บริเวณดันน้ำของแม่น้ำสายต่างๆแล้วในช่วงฤดูกาลนี้นายห้างป่ไม้บางคนอาจแยกไปประจำยังสถานีทำแพตามแม่น้ำสายหลักต่างๆเพื่อดูแลการจัดทำแพไม้ซุงสถานีทำแพเหล่านี้ทุกบริษัททำไม้จะสร้างขึ้นณบริเวณริมแม่น้ำโดยตำแหน่งที่สร้างอยู่ตอนใต้ของแก่งหรือน้ำตกในแม่น้ำสายนั้นสถานีทำแพในแม่น้ำยมอยู่ที่สวรรคโลกหรือสุโขทัยสำหรับแม่น้ำวังและแม่น้ำปิงสถานีทำแพอยู่ที่ระแหงหรือกำแพงเพชรแต่ต่อมาทุกแพจะมารวมเป็นแพใหญ่ล่องเข้ากรุงเทพฯที่ปากน้ำโพธิ์ในช่วงฤคูหนาวระหว่างเดือนพฤศจิกายนจนถึงเดือนกุมภาพันธ์จะเป็นช่วงของการเซ็กสต็อกสินค้าในโกคังมหึมาของนายห้างบำไม้ (ซึ่งในที่นี้สินค้าคือ 'ท่อนชุง' และโกตังคือ 'ฝืนบำบริเวณริมน้ำ' ยาวหลายร้อยกิโลเมตรเริ่มจากต้นน้ำที่ท่อนซุงถูกปล่อยให้ลอยลงมาจนถึงสถานีทำแฟ) สาเหตุที่ต้องติดตามท่อนซุงไปตามแม่น้ำก็ด้วยเหตุผลที่ว่าการให้ท่อนซุงลอยตามกระแสน้ำในแม่น้ำโดยลำพังและคาดหวังว่าซุงทุกท่อนจะลอยไปจนถึงสถานีทำแพไม้ซุงที่อยู่ห่างออกไปหลายร้อยกิโลเมตรนั้นเป็นเรื่องที่เหลือวิสัยที่จะเป็นไปได้ย่อมต้องมีท่อนชุงจำนวนมากที่ไปไม่ถึงโดยอาจติดค้างตามแก่งตามเนินทรายหรือตามแอ่งน้ำชังริมแม่น้ำที่มีพงหญ้ารกชักปกคลุมสูงท่วมหัว