Het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, ook wel bekend als Vaticanum II, werd van 11 oktober 1962 tot 8 december 1965 gehouden, en is bekend geworden als de kerkvergadering van het 'aggiornamento': het ‘bij de tijd brengen’ (moderniseren) van de Katholieke Kerk.
Gaudium et Spes (07/12/1965) (Latijn voor "Blijdschap en Hoop") is een document van het Tweede Vaticaans Concilie. Gaudium et Spes wordt door veel theologen als het belangrijkste conciliedocument beschouwd. De concilievaders (paus en bisschoppen) wilden in dit document op een positieve wijze de hedendaagse wereld tegemoet treden. Ze wilden zich onder andere openstellen (aggiornamento) voor de evoluerende inzichten uit de natuur- en menswetenschappen.
In dit document klinkt de toon van de Kerk over seksualiteit heel anders. Het is niet meer: Op welke manier brengt seksualiteit zo weinig mogelijk de menselijke natuur in het gevaar? Maar het is geworden: op welke manier draagt seksualiteit bij aan de bescherming en de bevordering van de menselijke natuur?
Een seksualiteit die volledig recht doet aan de menselijke natuur moet volgens Gaudium et Spes tegelijk gericht zijn op twee doelen:
Eerste doel: Uitdrukking, voltooiing en bevordering van de liefdesrelatie
De mening van de Kerk: Seksualiteit kan een mens doen groeien naar meer menselijkheid, als ze een uitdrukking is van de liefdesrelatie. Seksualiteit die enkel beleefd wordt vanuit lustgevoelens is volgens de Kerk onvolgroeide seksualiteit en draagt niet bij tot de ontwikkeling van de mens. Integendeel: Als lust centraal staat, is de mens vooral gericht op zijn eigen verlangens. De mens wordt niet uitgetild boven zijn eigen grenzen, maar hij wordt begraven onder zijn eigen egocentrisme. Masturbatie en onenightstands zijn voor de Kerk dus ontoelaatbaar. Ze maken de mens alleen maar kleiner in zijn menselijkheid.
Enkel als beide partners zich volledig aan elkaar kunnen overgeven wordt seksualiteit een middel om uit te stijgen boven hun eigen grenzen. Volledig aan elkaar overgeven wil zeggen dat ze kwetsbaar kunnen opstellen en elkaar kunnen vertrouwen. Deze overgave kan tegelijk op fysiek, rationeel en emotioneel vlak. Via wederzijdse zorg, tederheid en bewondering wordt seksualiteit een uitdrukking van liefde en een voltooiing van de liefdesrelatie: de kroon op het werk, de kers op de taart.
Volgens de Kerk kan dit enkel binnen een relatie waarin beide partners hun wederzijds engagement voor de rest van hun leven hebben beloofd. Liefdevolle seksualiteit bevordert de verbondenheid en het engagement dat mensen dragen tegenover elkaar. Vandaar ook de vraag van de Kerk om seksualiteit enkel in het huwelijk te beleven. Het huwelijk is immers een relatievorm die uitdrukking is van het engagement. Het ontbreken van het huwelijk kan wijzen op een onvolgroeid of onvolledig engagement. Om in de beeldspraak van de kers op de taart te blijven: seks voor het huwelijk is zoals de kers opsnoepen voordat de taart is aangesneden.
De Kerk zegt dat een intieme (huwelijks)relatie een uniek karakter moet hebben. Weten dat je partner al vroegere intieme relaties heeft gehad, draagt volgens de Kerk niet bij tot een onvoorwaardelijke overgave. Het falen van een vroegere relatie kan ook zorgen voor twijfels over de huidige relatie, met hetzelfde gevolg. Daarom moedigt de Kerk mensen aan om trouw te blijven aan het eerste engagement, de eerste intieme relatie.
Tweede doel: Vruchtbaarheid in verantwoord ouderschap
Een tweede manier hoe seksualiteit een weg kan zijn naar een grotere en mooiere menselijkheid is de vruchtbaarheid. Het ouderschap daagt mensen uit om de rest van hun leven zorg en verantwoordelijkheid op te nemen voor een kind, een nieuwe mens, die in al zijn kwetsbaarheid voor alles volledig afhankelijk is van anderen. Ouderschap trekt de mens constant weg van zijn eigen egocentrische bezigheden. Ouderschap laat de mens nog meer boven zijn grenzen uitstijgen dan partnerschap. En om tot ouderschap te komen is seksualiteit de eerste stap.
In combinatie met de vorige doelstelling: seksualiteit als uitdrukking van liefde, draagt seksualiteit bij aan het diepste knooppunt van de menselijke natuur. Vanuit wederzijdse erkenning, tederheid, bewondering en zorg ontstaat een nieuwe mens. Alle facetten van de menselijke natuur komen samen op het knooppunt van partnerschap en ouderschap. De hele mens wordt aangesproken op rationeel, fysiek en emotioneel vlak, maar verder ook op sociaal, historisch en financieel vlak: beide partners worden uitgedaagd om verder te denken dan vandaag, om binnen hun sociaal netwerk van familie, vrienden, kennissen en werk hun kinderen de nodige geestelijke en materiële ondersteuning te geven om op hun beurt uit te groeien tot diepmenselijke mensen.
Uiteraard is de uitnodiging tot ouderschap niet iets waarop altijd kan ingegaan worden. Dat zou onverantwoord zijn. Al was het maar omdat mensen dan aan de lopende band kinderen zouden krijgen. Al in 1958 verwoorde paus Pius XII enkele factoren die meespelen in verantwoord ouderschap. Hij had het over de gezondheid van de vrouw, de economische toestand van het koppel, de draagkracht van de relatie, de reeds aanwezige kinderen ...
Kritische vraag bij het kerkelijke standpunt ivm seksualiteit:
Het kan wel zijn dat seksualiteit in de opgesomde gevallen bijdraagt tot de ontwikkeling van de mens. Maar wil dat ook zeggen dat elke vorm van seksualiteit, die niet voldoet aan deze eisen, afbreuk doet aan de menselijke waardigheid? Wat met homoseksualiteit, seks voor het huwelijk, masturbatie ... Of als je deze vraag meer fundamenteel stelt: Het kan wel zijn dat ethische maxima bijdragen tot de ontwikkeling van de mens. Maar wil dat ook zeggen dat elk gedrag dat niet voldoet aan ethische maxima afbreuk doet aan de menselijke waardigheid?
Vragen bij het vorige deel
Op welke twee doelen moet, volgens Gaudium et spes, seksualiteit gericht zijn om volledig recht te doen aan de menselijke natuur?
Waarom zijn seks vanuit lustgevoelens, masturbatie en prostitutie niet toegestaan voor de Kerk?
Waarom is seks voor of buiten het huwelijk niet toegestaan voor de Kerk?
Waarom trekt ouderschap de mens weg uit zijn egocentrische bezigheden?
Wat is het kruispunt van ouderschap en partnerschap?
Welke facetten van de menselijke natuur worden aangesproken op het kruispunt van ouderschap en partnerschap?
Waarom is het woord “verantwoord” belangrijk in de tweede doelstelling?
Welke factoren benoemde paus Pius XII al om over een verantwoord ouderschap te kunnen spreken?
Welke kritische vraag werd geformuleerd bij de visie van Gaudium et spes?