Een les in groepsdruk en de macht van het gezag
In de nasleep van de Holocaust en de gebeurtenissen die geleid hebben tot de Tweede Wereldoorlog, was de hele wereld verbaasd over wat er zich in Nazi Duitsland had afgespeeld. Vooral op het proces van Eichman, die een belangrijke rol had gespeeld in de moord op miljoenen joden, en terecht moest staan voor misdaden tegen de menselijkheid, rees de vraag: 'is het mogelijk dat Eichman en zijn vele mededaders van de Holocaust alleen maar bevelen uitvoerden? Zijn zij allemaal mededaders? Stanley Milgram probeerde die vraag te beantwoorden door een reeks studies te maken over gehoorzaamheid aan gezag. Iemand gaat in op een advertentie waarin $4.50 wordt beloofd voor een uur werk als deelname aan een psychologisch experiment over geheugen en leren. Hij wordt bij een streng kijkende assistent in een witte jas gebracht en een vriendelijke en plezierige medewerker. De studieleider legt uit dat het experiment zal gaan over de rol van bestraffing in het leren en dat de ene proefpersoon een 'leraar' zal spelen en de andere een 'leerling'. Het lot beslist zogenaamd over wie welke rol krijgt , maar het is zo geregeld dat degene die op de advertentie is afgekomen, altijd de rol van 'leraar' krijgt. De 'leerling' is in feite geen vrijwilliger, maar een medewerker aan het experiment, en die een rol speelt.
Deze persoon wordt meegenomen naar een kamertje waar hij in een stoel wordt vastgeklikt, zodat hij niet kan bewegen en er wordt ook een elektrode geplaatst op zijn arm. Dan wordt de 'leraar' meegenomen naar de kamer ernaast, waar een eleckriciteitsgenerator staat. De 'leraar' krijgt de opdracht om twee reeksen woorden voor te lezen en de 'leerling' te vragen om die woordparen te herhalen. Als de 'leerling' het woord correct kan opzeggen, gaat men door naar het volgende woordpaar. Is het antwoord echter fout, dan wordt de 'leraar' verondersteld de 'leerling' een elektroshock te bezorgen, te beginnen met 15 volt.
De generator (foto) heeft 30 schakelaars met telkens 15 volt interval, die geëtiketteerd zijn van 15V tot 450V. Elke schakelaar heeft ook een aanduiding, van 'lichte schok' tot 'GEVAAR: zware schok'. De laatste twee schakelaars hebben een etiket 'XXX'. De 'leraar' wordt verondersteld de schokken op te drijven, naarmate de 'leerling' meer fouten maakt. De 'leraar' denkt dat hij werkelijk schokken toedient aan de 'leerling', maar in werkelijkheid is dat niet waar.
Soms stelde een bezorgde 'leraar' wel eens vragen over wie er nu precies verantwoordelijk was voor de mogelijke gevolgen van de elektroshocks, als die hoog opliepen. Als men dan te horen kreeg dat de onderzoeker alle verantwoordelijkheid voor de gevolgen op zich nam, namen de 'leraars' dat graag aan en gingen door met het toedienen van steeds heviger schokken, hoewel sommigen dat toch zichtbaar met tegenzin deden. Maar een grote meerderheid deed het.
Vandaag zou het experiment van Milgram stuiten op ethische bezwaren. Het onderzoek leverde wel heel interessante gegevens op. De theorie, dat alleen de meest monsterachtige individuen in staat zouden zijn om wreedheden te plegen, werd door Milgram ontkracht. In feite bracht het experiment aan het licht, dat twee derde van de proefpersonen in de categorie 'gehoorzaam' vallen. Het ging daarbij om mensen uit allerlei maatschappelijke klassen en standen. 65% van de proefpersonen brachten de 'leerlingen' schokken toe tot de maximale 450V. Geen enkele van de proefpersonen hield op voordat 300V bereikt waren.
Milgram heeft nadien nog vervolgexperimenten gedaan om vast te stellen welke factoren kunnen leiden tot het toedienen van de maximale 450V. In één studie werd de 'leraar' gevraagd de hand van de leerling vast te houden tijdens het toedienen van schokken boven de 150V. Men stelde daarbij vast, dat 32% van de proefpersonen ondanks het aanraken van de hand, toch shocks van meer dan 400V toedienden. Andere experimenten toonden aan dat proefpersonen minder gehoorzaam waren wanneer de proefleider tot hen sprak over de telefoon en dus niet persoonlijk aanwezig was. Mannen waren net zo gehoorzaam als vrouwen, al waren de vrouwen vaak meer nerveus.
Het experiment van Milgram werd overgedaan door andere onderzoekers. Die experimenten hebben 25 jaar lang plaatsgevonden tussen 1961 en 1985 en werden gedaan in Australië, Zuid-Afrika en verschillende Europese lande
Conclusie:Wat vertelt het experiment van Milgram ons over autoriteit?
KO vragen:
Wat wilde Milgram onderzoeken?
Op welke manier onderzocht hij dat?
Wat gebeurde er tijdens het onderzoek?
Wat vertelt het experiment van Milgram ons over autoriteit?
Welke elementen van het experiment van Milgram kan je linken aan elementen van de banaliseringsvisie?