Doelstellingen van dit deel:
leerlingen kennen de Bijbelse en historische achtergrond van het Exodusverhaal.
leerlingen kunnen een hedendaagse interpretatie geven van de metaforische taal van het Exodusverhaal.
leerlingen kunnen een hedendaagse positieve interpretatie geven van de tien geboden.
(ingeval van de keuzeopdracht) leerlingen kunnen de metaforische en bijbelse taal van het exodusverhaal interpreteren en toepassen op hun eigen leven.
Toen sprak God deze woorden:
'Ik ben de HEER, uw God, die u uit Egypte, uit de slavernij, heeft bevrijd.
Vereer naast mij geen andere goden.
Maak geen godenbeelden, geen enkele afbeelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde.
Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik, de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij. Voor de schuld van de ouders laat ik de kinderen boeten, en ook het derde geslacht en het vierde, wanneer ze mij haten;
maar als ze mij liefhebben en doen wat ik gebied, bewijs ik hun mijn liefde tot in het duizendste geslacht.
Misbruik de naam van de HEER, uw God, niet, want wie zijn naam misbruikt laat hij niet vrijuit gaan.
Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag.
Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten,
maar de zevende dag is een rustdag, die gewijd is aan de HEER, uw God; dan mag u niet werken. Dat geldt voor u, voor uw zonen en dochters, voor uw slaven en slavinnen, voor uw vee, en ook voor vreemdelingen die bij u in de stad wonen.
Want in zes dagen heeft de HEER de hemel en de aarde gemaakt, en de zee met alles wat er leeft, en op de zevende dag rustte hij. Daarom heeft de HEER de sabbat gezegend en heilig verklaard.
Toon eerbied voor uw vader en uw moeder. Dan wordt u gezegend met een lang leven in het land dat de HEER, uw God, u geven zal.
Pleeg geen moord.
Pleeg geen overspel.
Steel niet.
Leg over een ander geen vals getuigenis af.
Zet uw zinnen niet op het huis van een ander, en evenmin op zijn vrouw, op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, of wat hem ook maar toebehoort.'
Het tweede deel van de tien geboden vinden we grotendeels evident. Dat zijn regels die vandaag nog belangrijk zijn. Maar het eerste deel vinden de meeste vreemd, we weten niet goed wat we er mee moeten aanvangen. Om er vandaag een betekenis aan te kunnen geven moeten we ze eerst kaderen in het verhaal waarin ze verteld worden.
Wie weet nog hoe dat verhaal gaat? Maak een tijdlijn op het bord.
Start van het verhaal: het Israëlische volk dat in Egypte woont werd te groot: Farao laat pasgeboren Israëlitische kinderen in de Nijl gooien.
>> Israëlische vrouw zet haar jongste zoon in mandje op de Nijl
>> mandje komt terecht bij het gezin van de Farao, kindje krijgt de nam Mozes
Mozes groeit op in tweestrijd
>> zoon van Israëlische slavin, Israëlisch volk lijdt onder slavernij van de Farao
>> Mozes leeft zelf in de luxe van het paleis, in de nabijheid van de Farao
>> Hij probeert tussen te komen (gevecht tussen twee Israëlieten, moord op de opzichter die een Israëliet mishandelt)
>> Mozes vlucht weg in de woestijn (symbool voor een periode waarin mensen worden uitgedaagd om na te denken over het leven)
Mozes komt terecht bij de priester van Midjan en sluit zich aan bij zijn familie
>> hij trouwt en wordt herder en trekt mee door de woestijn
>> confrontatie met het brandende braambos: vanuit zijn gewetensconflict ervaart Mozes de stem van God
Mozes keert terug naar de Farao om de vrijheid te vragen van het volk van Israël.
>> Farao weigert
>> Er komen plagen over Egypte waarbij elk plaag op hun manier de Egyptische goden vernedert. Elke keer krijgt Farao een keuze.
Een mogelijke uitleg voor de 10 plagen op wikipedia
>> de tiende plaag zorgt dat de oudste zoon van de Farao sterft
symbolische betekenis van oudste zoon: opvolger van de Farao, incarnatie van de oppergod
God brengt kwaad van het begin van het verhaal (de kindermoord) terug op de dader.
Exodus (= uittocht)
>> Farao laat de Israëlieten gaan, maar verandert daarna van gedachte en wil hen doden
>> De zee gaat open voor de Israëlieten die zo, over de bodem van de zee kunnen vluchten naar een veilige plaats
symbolische betekenis van de zee: teken van onvoorspelbaarheid, onrust, mysterie, zelfs van het kwaad
- denk ook aan het verhaal van de profeet Jona, die van God wegvlucht over de zee, in een storm overboord gaat en wordt opgeslokt door het monster uit de diepzee.
- denk ook aan de verhalen van Jezus die wandelt over water, en die de storm op zee tot kalmte brengt.
>> de zee sluit zich boven het leger van de Farao: het kwaad waarmee het verhaal startte (verdrinking in het water) wordt teruggebracht op de daders
De Israëlieten gaan op weg naar het Beloofde Land
>> onvrede over harde omstandigheden in de woeestijn, verlangen om terug te keren naar Egypte
woestijn is moeilijke zoektocht, wat doen met gewonnen vrijheid?
>> wat betekent het om God te volgen en God op de eerste plaats te zetten? Mozes ontvangt de 10 geboden.
>> volk maakt afgod van vruchtbaarheid uit goud, ze willen liever terug naar het vruchtbare Egypte, dan dwalen door de dorre woestijn, met een onzekere toekomst.
Bij de uitbreiding van Babylon (een rijk dat nu ongeveer op het grondgebied van Irak ligt) kwam er een inval van de Babyloniërs in Israël => Elite van Israël in gevangenschap naar Babylon in een poging tot 'assimilatie'.
Maar in confrontatie met de Babylonische cultuur en de onderdrukking door de Babyloniërs, groeide een eigen levensbeschouwelijke identiteit, in confrontatie met Babylonische godsbeeld.
Voorgeschiedenis
God en de wereld: Genesis 1 - 11
Abraham Isaak Jacob Jozef: Genesis 12 - 50
Exodus:
Slavernij in Egypte tot de uittocht: Exodus 1 - 18
Babylonische en Egyptische godsbeeld
Meerdere goden staan voor krachten en machten
Goden zijn onvoorspelbaar, de orde en het recht hangen samen met de macht van de koning.
Goden zijn dominant en onbereikbaar
Goden zijn verschillend van mensen
Mensen zijn ondergeschikt
Mensen moeten volgzaam zijn
Mensen moeten hun lot aanvaarden
Goden veroorzaken lijden
Mensen moeten offers brengen
Koningen zijn zonen van goden obv macht
Israëlisch godsbeeld
1 God boven alle krachten en machten
God brengt orde en rechtvaardigheid, de koning staat niet boven het recht
God wil leven tussen de mensen
Mensen zijn gemaakt naar beeld van God
God bevrijdt mensen uit slavernij
Mensen krijgen telkens nieuwe kansen
Mensen kunnen orde van God veranderen
Mensen veroorzaken lijden
God zorgt voor een alternatief voor offers
Koningen zijn zonen van God obv goddelijke orde
De tien geboden zijn opgesteld zoals vroegere handelsverdragen tussen de opkomende steden en koninkrijken: klei- of steentabletten met op de voorkant enkele algemene bepalingen en op de achterkant de specificaties.
Voorkant: algemene bepalingen:
Aanleiding van het verdrag: uittocht uit Egypte, zoeken naar eigen invulling van de veroverde vrijheid.
Twee partijen waartussen het verdrag wordt gesloten: God en het volk Israël.
Achterzijde: Specificaties:
Wat betekent het om de Heer te aanvaarden als God?
Wat betekent het om de goddelijke orde en rechtvaardigheid te aanvaarden?
--> basisregels over goed en kwaad
--> basisregels niet aanpassen voor afgoden en hoofdzonden (zoals de Farao wel deed: hij veranderde de universele ethische wetten om zijn macht en rijkdom te kunnen behouden, en hij deed dat vanuit egoïsme, hoogmoed, kwaadheid, ....)
Letterlijk vertaalt uit het Hebreeuws (asèrèt hadiwrot) en het Grieks: (deka logous) zouden we moeten spreken van de “tien woorden”. Maar in de Bijbel is een woord meer dan enkele letters die voor een bepaald begrip staan. ‘Woord’ staat ook voor boodschap en veronderstelt een vertrouwensrelatie tussen zender en ontvanger. Als je vandaag zegt aan iemand dat je je woord geeft, gaat het ook vooral over die tweede betekenis van ‘woord’.
De tien woorden bevatten de tien leefregels die volgens het Jodendom door God via Mozes aan de mensen gegeven zijn. In het verhaal waren de Joden juist weggetrokken uit Egypte (Exodus) waar ze leefden als slaven in dienst van de Farao van Egypte. Nu God een einde heeft gemaakt aan hun slavernij vertelt Hij via de tien woorden aan de Israëlieten wat ze moeten doen om hun relatie met God te onderhouden. Deze relatie wordt benoemd als een verbond. Mensen blijven verbonden met God door de regels van het verbond te volgen. Wie verbonden blijft met God en geen afgoden dient zal het goed gaan.
Zoals in handelsverdragen uit het Midden-Oosten van voor Christus geweten is, zijn ook de tien geboden opgebouwd volgens een bepaalde structuur: eerst enkele algemene bepalingen, daarna volgen enkele concrete afspraken. In de tien geboden zien we dit ook, de twee partijen en hun onderlinge relatie worden vernoemd, waarna wordt bepaald wat wel en niet mag.
a/ In het oude testament wordt de verbondsgedachte vaak gelinkt aan de rechtvaardigheidsgedachte: Als het goed met je gaat wil dit zeggen dat je een beloning krijgt van God voor je goede relatie met God. Wie het slecht gaat krijgt een straf omwille van zijn slechte relatie met God (of die van zijn voorouders). Het kan ook zijn dat je op de proef wordt gesteld om te zien of je wel echt trouw bent of dat je via het onheil een les krijgt. Profeten waarschuwen vaak voor onheil zoals ziekte, oorlog en onderwerping of natuurrampen, als ze veel zondig gedrag en afgodenverering zien. Natuurfenomen of andere gebeurtenissen krijgen op die manier een morele betekenis. Ook vandaag nog wordt vaak teruggegrepen naar deze interpretatie.
* Aids als straf voor losbandig gedrag. Aids als immanente rechtvaardigheid.
* Bij grote verwoesting in New Orleans door de orkaan Katrina in 2005 zagen verschillende mensen dit als een straf van God.
b/ In andere Joodse stromingen wordt deze interpretatie meer losgelaten en denkt men eerder aan een innerlijke, geestelijke bevrijding en verlichting als men het verbond van God volgt.
Rabbi Jannai sprak: 'Ieder die luistert naar zijn kwade drijfveer is alsof hij afgodendienst bedrijft. Wat is de betekenis van de Schriftwoorden: Je zult geen vreemde God bezitten (ook te lezen er zal geen vreemde God in jou zijn) en voor een heidense God zul je niet buigen (Ps. 81:10)? - dit betekent de vreemde die in je binnenste is zul je niet tot koning over jezelf verheffen' (j Nedariem IX,1 [41b]). Bron: Marcus van Loopik, Het beeldenvervod in de Amoraïtische periode, URL: http://mordechai.jewishart77.fastmail.fm/Artikel4.htm, geraadpleegd op 26/07/2012
Of anders gezegd: Verbonden blijven met God, door zijn ‘woorden’ serieus te nemen leidt naar geestelijke bevrijding: verlossing van het negatieve in onszelf en dat wat vreemd is aan wie we ten diepste zouden kunnen zijn.
In het verlengde van deze interpretatie kan je slavernij, ballingschap, ziekte en ander onheil zien als metaforen voor geestelijke onvrijheid en duisternis.
We kunnen dit ook vertalen naar een niet-religieuze humanistische context:
Geef geen te hoge waardering aan materieel bezit, macht, lust. Je mag ook jezelf niet tot het centrum van alles verheffen. Dat is hoogmoed, egoïsme …
De zeven hoofdzonden die later zijn opgesteld zijn een consequentie van de tien geboden en zijn ook vandaag nog erg actueel:
Superbia (hoogmoed - hovaardigheid - ijdelheid)
Avaritia (hebzucht - gierigheid)
Luxuria (onkuisheid - lust - wellust)
Invidia (nijd - jaloezie - afgunst)
Gula (onmatigheid - gulzigheid - vraatzucht)
Ira (woede - toorn - wraak - gramschap )
Acedia (gemakzucht - traagheid - luiheid - vadsigheid)
Maak jullie tien geboden van
vriendschap
klas of school
uitdagingen
sport
vrije tijd
intimiteit
kledij
eten
Titel van het bestand dat je uploadt: 2. Wat zijn mijn goden en afgoden?
Deel 1: Wat is jouw God?
De zaken die je heel belangrijk vindt, zou je jouw "god" kunnen noemen. Je vindt het belangrijk, je wil ernaar handelen, er tijd en energie in steken.
Wat zijn voor jou fundamentele basiswaarden in het leven? Kies minstens 5 waarden uit de waardenlijst
Op welke manier streef jij die waarden na? Welke normen horen hier voor jou bij?
Deel 2: Wat maakt jou tot slaaf? Wat zorgt ervoor dat jij onvrij bent en niet volop kan kiezen voor jouw 'god'?
Hoewel we allerlei zaken belangrijk vinden (zie hierboven) gaan we die "god" of die waarden soms toch niet gehoorzamen en naleven. Op dat moment staan andere zaken in de weg, of zijn andere zaken belangrijker. Dat zijn soms externe zaken: gebeurtenissen die buiten ons gebeuren. Soms zijn dat interne zaken: een karaktereigenschap, een gevoel, een gedachte of iets dat jij zelf op dat moment toch belangrijker vindt dan jouw belangrijkste waarden die je in vraag 1 beschreef.
Welke van die zaken die je tegenhouden zijn extern? (externe slavendrijvers)
Welke van die zaken zijn intern? (interne slavendrijvers) benoem vijf interne factoren die soms in de weg staan om één of meerdere waarden te realiseren. Leg ook uit waarom ze in de weg staan.
Je hebt hierboven enkele zaken beschreven die jou tegenhouden om je waarden te realiseren. Je kan deze zaken ook bekijken als 'zonden'. Benoem welke behoeften er zitten achter jouw 'zonden'. Bekijk hiervoor ook de info over 'hoofdzonden' >>> info over de hoofdzonden
Deel 3: Een moeilijke tocht van verandering (over de bodem van de zee, door de woestijn)
Welke van die interne en externe slavendrijvers kan ik wel iets aan veranderen?
Welke van die interne of externe slavendrijvers kan ik weinig of niets aan veranderen?
Hoe ga ik om met zaken die ik moeilijk kan veranderen (aan mezelf of mijn omgeving)?
Wat zorgt ervoor dat ik doorzet of opgeef?
Concrete afspraak
Upload je taak als pdf of word bestand.
met een juiste titel
voor de deadline
in de juiste uploadzone.
stipt en volledig /2.5
duidelijk en concreet /2.5
genuanceerd en kritisch /5
KO:
Kan je de belangrijkste figuren uit Genesis in volgorde zetten?
Kan je de belangrijkste gebeurtenissen van het eerste deel van Exodus in volgorde zetten?
Kan je een passende uitleg geven voor verschillende symbolen in de Genesis en Exodus?
Zee, vloed, Nijl
Zoon van God
brandende braamstruik
boom van Kennis van Goed en Kwaad
Egypte en Babylon
Woestijn
Kan je de verschillen benoemen tussen het Israëlische godsbeeld en dat van de omliggende culturen?
Kan je de "hoofdzonden" koppelen aan hun achterliggende behoeften?