โครงการสร้างป่าสร้างรายได้ ตามพระราชดำริ
สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้ากรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้ากรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ความเป็นมาของโครงการ
“…สร้างป่า สร้างรายได้ เป็นแนวทางการพัฒนาการฟื้นฟูป่าไม้ เพื่อให้ประชาชนสามารถอยู่ร่วมกับป่า และมีรายได้เสริมจากการปลูกพืชโดยที่ไม่ทำลายป่าไม้ โดยการปลูกป่าร่วมกับพืชเศรษฐกิจ มีการปลูกไม้หลายๆ ระดับ หลายๆ ชนิด มีทั้งไม้เรือนยอดสูงลดหลั่นกันลงมา นอกจากจะทำให้ชาวบ้านมีรายได้แล้ว ยังทำให้มีป่าไม้เพิ่มขึ้นอีกทางหนึ่งด้วย…”
ปี 2556 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี มีพระราชดำริให้ดำเนินงานโครงการ “สร้างป่า สร้างรายได้” ซึ่งเป็นวิธีการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าไม้ด้วยการปลูกไม้ป่าดั้งเดิมของพื้นที่ให้เป็นไม้ประธาน ผสมผสานกับการปลูกพืชเกษตรหรือไม้เศรษฐกิจที่สามารถสร้างรายได้ให้แก่คนท้องถิ่น ตามลำดับชั้นเรือนยอดตั้งแต่ชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน ทำให้เกิดความหลากหลายของขนาด และพันธุกรรมพืช เกิดความอุดมสมบูรณ์เลียนแบบธรรมชาติ โดยเริ่มเป็นโครงการนำร่องในพื้นที่จังหวัดน่าน และเลย ก่อนขยายไปยังจังหวัดเชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน และตาก
สถานศึกษาได้สนองงานตามพระราชดำริเพื่อพัฒนาพื้นที่ป่าที่ถูกแพ้วผางทำไร่ปลูกพืชเชิงเดี่ยวในเขตพื้นที่ภาคเหนือ ที่เหลือเป็นสภาพภูเขาหัวโล้นให้กลับคืนสภาพป่าโดยเน้นการสร้างป่าเพื่อให้เกิดรายได้ตามโครงการสร้างป่าสร้างรายได้ มาตั้งแต่ปี พ.ศ.2558 โดยสมาชิกเข้าร่วมโครงการทุกพื้นที่ ศศช.มีจำนวนสมาชิก 716 ราย พื้นที่ที่เข้าร่วมโครงการจำนวน 2202 ไร่ 1 งาน 53 ตรว.
พื้นที่ดำเนินการ 109 ศศช. แบ่งเป็น
6 ตำบลดังนี้
ตำบลนาเกียน จำนวน 37 ประกอบด้วย
1) ศศช. บ้านห้วยหวาย หมู่ 1 ต.นาเกียน
2) ศศช. บ้านแม่ฮองใต้ หมู่ 1 ต.นาเกียน
3) ศศช. บ้านแม่ฮองกลาง หมู่ 1 ต.นาเกียน
4) ศศช. บ้านห้วยครั่ง หมู่ 5 ต.นาเกียน
5) ศศช. บ้านอูตูมใต้ หมู่ 6 ต.นาเกียน
6) ศศช. บ้านห้วยกว้าง หมู่ 7 ต.นาเกียน
7) ศศช. บ้านหนองอึ่งใต้ หมู่ 7 ต.นาเกียน
8) ศศช. บ้านห้วยหว้างใหม่ หมู่ 7 ต.นาเกียน
9) ศศช. บ้านทูจอง หมู่ 8 ต.นาเกียน
10) ศศช. บ้านแม่ลอกเหนือ หมู่ 8 ต.นาเกียน
11) ศศช. บ้านก๋องป๋อใต้ หมู่ 8 ต.นาเกียน
12) ศศช. บ้านห้วยส้ม หมู่ 9 ต.นาเกียน
13) ศศช. บ้านกองแนะ หมู่ 9 ต.นาเกียน
14) ศศช. บ้านแม่ลง หมู่ 9 ต.นาเกียน
15) ศศช. บ้านผีปานใต้ หมู่ 10 ต.นาเกียน
16) ศศช. บ้านทิกะเย หมู่ 10 ต.นาเกียน
17) ศศช. บ้านพลั่งแท หมู่ 12 ต.นาเกียน
18) ศศช. บ้านสงินใต้ หมู่ 13 ต.นาเกียน
19) ศศช. บ้านสงินกลาง หมู่ 13 ต.นาเกียน
20) ศศช. บ้านสงินนุปอย หมู่ 13 ต.นาเกียน
21) ศศช. บ้านสงินเหนือ หมู่ 13 ต.นาเกียน
22) ศศช. บ้านสงินใหม่ หมู่ 13 ต.นาเกียน
23) ศศช. บ้านกองดา หมู่ 14 ต.นาเกียน
24) ศศช. บ้านห้วยบง หมู่ 14 ต.นาเกียน
25) ศศช. บ้านแม่เกิบ หมู่ 15 ต.นาเกียน
26) ศศช. บ้านศาลาเท หมู่ 15 ต.นาเกียน
27) ศศช. บ้านทีลอง หมู่ 16 ต.นาเกียน
28) ศศช. บ้านแม่สอใต้ หมู่ 17 ต.นาเกียน
29) ศศช. แม่สอเหนือ หมู่ 17 ต.นาเกียน
30) ศศช. บ้านห้วยลอก หมู่ 18 ต.นาเกียน
31) ศศช. บ้านหนองอึ่งเหนือ หมู่ 19 ต.นาเกียน
32) ศศช. บ้านห้วยบง หมู่ 19 ต.นาเกียน
33) ศศช. บ้านทังที หมู่ 20 ต.นาเกียน
34) ศศช. บ้านก๋องป๋อเหนือ หมู่ 20 ต.นาเกียน
35) ศศช. บ้านทีเนอะ หมู่ 21 ต.นาเกียน
36) ศศช. บ้านมะหินหลวง หมู่ 21 ต.นาเกียน
37) ศศช. บ้านแม่ละเอาะ หมู่ 15 ต.นาเกียน
ตำบลแม่ตื่น จำนวน 25 โรงเรียน ประกอบด้วย
1) ศศช. บ้านปิพอ หมู่ 6 ต.แม่ตื่น
2) ศศช. บ้านขุนตื่นใหม่ หมู่ 6 ต.แม่ตื่น
3) ศศช. บ้านขุนแม่ตื่นน้อย หมู่ 6 ต.แม่ตื่น
4) ศศช. บ้านแมะแตะหละกุย หมู่ 6 ต.แม่ตื่น
5) ศศช. บ้านห้วยยาบ หมู่ 8 ต.แม่ตื่น
6) ศศช. บ้านห้วยขนุน หมู่ 8 ต.แม่ตื่น
7) ศศช. บ้านแม่ระอาใน หมู่ 9 ต.แม่ตื่น
8) ศศช. บ้านฉุ้ยมอ หมู่ 9 ต.แม่ตื่น
9) ศศช. บ้านลูกูดู หมู่ 9 ต.แม่ตื่น
10) ศศช. บ้านแม่ระอานอก หมู่ 10 ต.แม่ตื่น
11) ศศช. บ้านจกปก หมู่ 10 ต.แม่ตื่น
12) ศศช. บ้านหม่าโอโจ หมู่ 11 ต.แม่ตื่น
13) ศศช. บ้านหัวโล๊ะ หมู่ 11 ต.แม่ตื่น
14) ศศช. บ้านเคอะกะชอเด หมู่ 11 ต.แม่ตื่น
15) ศศช. บ้านเดะปือเซทะ หมู่ 11 ต.แม่ตื่น
16) ศศช. บ้านปรอโก หมู่ 11 ต.แม่ตื่น
17) ศศช. เลอะตอ หมู่ 12 ต.แม่ตื่น
18) ศศช. บ้านซอแอะ หมู่ 12 ต.แม่ตื่น
19) ศศช. บ้านใหม่ทอง หมู่ 12 ต.แม่ตื่น
20) ศศช. บ้านยะลิกุย หมู่ 13 ต.แม่ตื่น
21) ศศช. บ้านห้วยไก่ป่า หมู่ 14 ต.แม่ตื่น
22) ศศช. บ้านเลอะกรา หมู่ 15 ต.แม่ตื่น
23) ศศช. ทะโกรเด หมู่ 15 ต.แม่ตื่น
24) ศศช. บ้านบราโกร หมู่ 15 ต.แม่ตื่น
25) ศศช. บ้านห้วยโป่ง หมู่ 15 ต.แม่ตื่น
ตำบลม่อนจอง จำนวน 1 โรงเรียน ประกอบด้วย
1) ศศช. มูเซอหลังเมือง หมู่ 5 บ้านมูเซอหลังเมือง
ตำบลยางเปียง จำนวน 12 โรงเรียน
ประกอบด้วย
1) ศศช. บ้านห้วยปูหลวง หมู่ 4 ตำบลยางเปียง
2) ศศช. บ้านห้วยปูน้อย หมู่ 4 ตำบลยางเปียง
3) ศศช. บ้านตองหลวง หมู่ 6 ตำบลยางเปียง
4) ศศช. บ้านห้วยตองน้อย หมู่ 6 ตำบลยางเปียง
5) ศศช. บ้านปิตุคี หมู่ 11 ตำบลยางเปียง
6) ศศช. บ้านเหล่าปลาทู หมู่ 11 ตำบลยางเปียง
7) ศศช. บ้านขุนสอง หมู่ 12 ตำบลยางเปียง
8) ศศช. บ้านแม่แฮน้อย หมู่ 14 ตำบลยางเปียง
9) ศศช. บ้านแม่แฮหลวง หมู่ 14 ตำบลยางเปียง
10) ศศช. บ้านขุนหาด หมู่ 15 ตำบลยางเปียง
11) ศศช. บ้านหลังป่าข่า หมู่ 17 ตำบลยางเปียง
12) ศศช. บ้านห้วยแห้ง หมู่ 17 ตำบลยางเปียง
ตำบลอมก๋อย จำนวน 7 โรงเรียน ประกอบด้วย
1) ศศช. บ้านแม่ระมีดหลวง หมู่ 17 ต.อมก๋อย
2) ศศช. บ้านแม่ระมีดน้อย หมู่ 17 ต.อมก๋อย
3) ศศช. บ้านผาแดง หมู่ 12 ต.อมก๋อย
4) ศศช. บ้านรังบี้ หมู่ 15 ต.อมก๋อย
5) ศศช. บ้านห้วยจิโน หมู่ 16 ต.อมก๋อย
6) ศศช. บ้านห้วยตองสาด หมู่ 2 ต.อมก๋อย
7) ศศช. บ้านยองแหละ หมู่ 15 ต.อมก๋อย
ตำบลแม่หลอง จำนวน 27 โรงเรียน
ประกอบด้วย
1) ศศช. บ้านแม่หลองใต้ หมู่ 1 ตำบลแม่หลอง
2) ศศช. บ้านคอทะ หมู่ 1 ตำบลแม่หลอง
3) ศศช. ทีทอทะ หมู่ 1 ตำบลแม่หลอง
4) ศศช. บ้านห้วยน้ำผึง 10 ตำบลแม่หลอง
5) ศศช. บ้านพะอัน หมู่ 5 ตำบลแม่หลอง
6) ศศช. บ้านผาผึ้ง หมู่ 6 ตำบลแม่หลอง
7) ศศช. บ้านอูแจะ หมู่ 6 ตำบลแม่หลอง
8) ศศช. บ้านห้วยแห้ง หมู่ 6 ตำบลแม่หลอง
9) ศศช. ห้วยยาว หมู่ 7 ตำบลแม่หลอง
10) ศศช. บ้านปริโกร หมู่ 8 ตำบลแม่หลอง
11) ศศช. ตะกอคะ หมู่ 8 ตำบลแม่หลอง
12) ศศช. บ้านมอโกรทะ หมู่ 9 ตำบลแม่หลอง
13) ศศช. สะเรเดคี หมู่ 9 ตำบลแม่หลอง
14) ศศช. วาเมทะ หมู่ 9 ตำบลแม่หลอง
15) ศศช. ทีผะแหล่ หมู่ 9 ตำบลแม่หลอง
16) ศศช. บ้านจือทะ หมู่ 10 ตำบลแม่หลอง
17) ศศช. บ้านโอโลคีบน หมู่ 10 ตำบลแม่หลอง
18) ศศช. บ้านโอโลคีล่าง หมู่ 10 ตำบลแม่หลอง
19) ศศช. บ้านราชา หมู่ 11 ตำบลแม่หลอง
20) ศศช. บ้านพะเบี้ยว หมู่ 11 ตำบลแม่หลอง
21) ศศช. บ้านมอคี หมู่ 11 ตำบลแม่หลอง
22) ศศช. มอโพทะ หมู่ 9 ตำบลแม่หลอง
23) ศศช. บ้านเมโลเด หมู่ 10 ตำบลแม่หลอง
24) ศศช. บ้านทีเลอเปอคี หมู่ 10 ตำบลแม่หลอง
25) ศศช. บ้านคะเนจือคี หมู่ 10 ตำบลแม่หลอง
26) ศศช. บ้านขุนอมแฮดใน หมู่ 5 ตำบลแม่หลอง
27) ศศช. บ้านขุนอมแฮดนอก หมู่ 5 ตำบลแม่หลอง
1. วิเคราะห์พื้นที่เลือกชนิดพืชและรูปแบบในการปลูก
เลือกชนิดพืชปลูกของโครงการสร้างป่า สร้างรายได้ ต้องคำนึงถึงสภาพสังคมพืชเดิม ปลูกพืชให้เหมาะสม เช่น สภาพเดิมเป็นป่าเต็งรัง ควรปลูก
ไม้เรือนยอดชั้นบน
ไม้ป่า เช่น ยาง เต็ง รัง ประดู่ แดง พะยอม เป็นต้น
ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น ขนุน มะม่วง มะขาม ลำไย เป็นต้น
ไม้เรือนยอดชั้นรอง
ไม้ป่า เช่น มะขามป้อม สมอไทย ตะแบก มะกอกป่า สะเดา เพกา เป็นต้น
ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น ไผ่เลี้ยง ไผ่บง พุทรา แค มะรุม เป็นต้น
ไม้พุ่ม
ไม้ป่า เช่น ผักหวานป่า ปรง มะเม่า เหมือดโลด แสลงใจ เป็นต้น
ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น หม่อน ชะอม กล้วย น้อยหน่า มะละกอ ดีปลี เป็นต้น
ไม้ผิวดิน
ไม้ป่า เช่น กลอย บุก มันป่า เอื้องหมายนา กวาวเครือ ย่านาง เป็นต้น
ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น ไพล กระชาย ขมิ้น ขิง ข่า มันเทศ เป็นต้น
รูปแบบการปลูกป่า ต้องสอดคล้องตามสภาพภูมิประเทศ รวมทั้งความถี่ในการปลูกต้องเหมาะสมกับธรรมชาติของพืชแต่ละชนิด เช่น
การปลูกตามพื้นที่ราบ
ปลูกเป็นแถวเป็นแนวเป็นแถบ สลับกันระหว่างเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
ปลูกแบบสมรม สลับกันไปเป็นกลุ่มๆ ทั้งเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
การปลูกในพื้นที่ลาดชัน
ปลูกตามแนวระดับเส้นลาดชัน สลับกันระหว่างเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
ปลูกแบบสมรม เป็นกลุ่มๆ ทั้งเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
2. สร้างความรู้ ความเข้าใจร่วมกันเกี่ยวกับแนวคิด วิธีการดำเนินงานโครงการ รับสมัครชาวบ้าน มีการรวมกลุ่ม วางแผนการปลูกตามหลักวิชาการ รวมทั้งจดทะเบียนสมาชิกให้ถูกตามกฎหมาย การอบรมให้ความรู้ การศึกษาดูงาน สมาชิกต้องมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอน เป็นงานที่หวังผลระยะยาว
3. ส่งเสริมการจำหน่ายและสร้างมูลค่าเพิ่ม ให้มีกิจกรรมที่ผสมผสาน บูรณาการ ต่อยอดจากผลผลิตของโครงการ เช่น การแปรรูป การถนอมอาหาร การตลาด เพื่อให้ชาวบ้านมีรายได้ เป็นต้น
4. สนับสนุนการดำเนินงาน มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องหลายหน่วย เช่น
หน่วยหลัก
กรมป่าไม้ เป็นพี่เลี้ยงชุมชน 486 แห่ง และให้คำแนะนำเกี่ยวกับการจัดการพื้นที่ให้สอดคล้องกับกฎระเบียบ พันธุ์ไม้ป่า
กรมส่งเสริมการเรียนรู้ เป็นพี่เลี้ยงชุมชน 496 แห่ง และอบรมให้ความรู้ เสริมสร้างจิตสำนึก เพื่อนำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน
หน่วยสนับสนุน
กรมส่งเสริมการเกษตร ให้คำแนะนำเกี่ยวกับพืชเศรษฐกิจ พันธุ์ไม้เกษตร การแปรรูป
กรมพัฒนาที่ดิน ให้คำแนะนำ และสนับสนุนเกี่ยวกับการปรับปรุงบำรุงดิน
กรมวิชาการเกษตร ให้คำแนะนำเกี่ยวกับนวัตกรรมต่างๆ
กรมการปกครอง อำนวยการ รวมทั้งสนับสนุนงบประมาณในการพัฒนาต่อยอด
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ให้ความรู้และคำแนะนำทางวิชาการ
ภาคเอกชน เกี่ยวกับการแปรรูป การตลาด