ประวัติความเป็นมา

วัดมหาธาตุ ตั้งอยู่ในเขตเทศบาลเมืองยโสธร เป็นที่ประดิษฐานพระเจดีย์ พระธาตุพระอานนท์ แห่งเดียวในโลก และเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธบุษยรัตน์ หรือพระแก้วหยดน้ำค้าง พระพุทธรูปปางสมาธิ ศิลปะล้านช้าง เป็นพระคู่บ้านคู่เมืองยโสธร ที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ โปรดเกล้า ฯ พระราชทานให้พระสุนทรราชวงศา เจ้าเมืองยโสธร พระธาตุยโสธร หรือพระธาตุอานนท์ เป็นพระธาตุรุ่นเก่าที่สำคัญองค์หนึ่งในภาคอีสาน เจดีย์ทรงสี่เหลี่ยมส่วนยอดคล้ายพระธาตุพนม รูปแบบได้รับอิทธิพลของศิลปะลาว ที่สร้างขึ้นในยุคทวาราวดี ได้รับการบูรณะครั้งแรกเมื่อปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาถึงต้นรัตนโกสินทร์ ซึ่งตรงกับประวัติการตั้งเมืองและประวัติของวัดมหาธาตุฉบับหนึ่งว่า บูรณะเมื่อ ราว พ.ศ. ๒๓๒๑ โดยเจ้าฝ่ายหน้า เจ้าคำสิงห์ เจ้าคำม่วง และเจ้าก่ำ ซึ่งเดิมเป็นเสนาบดีเก่าของกรุงศรีสัตนาคนหุต(เวียงจันทน์) ต่อมาได้อพยพผู้คนภายใต้การนำของพระเจ้าตา พระเจ้าวอ ราว พ.ศ.๒๓๑๔ มาตั้งถิ่นฐาน ณ ที่นี้

ตำนานเล่าขาน

๑. พระธาตุอานนท์

๒. พระพุทธบุษยรัตน์

พระพุทธบุษยรัตน์ หรือพระแก้วหยดน้ำค้าง ประดิษฐานที่วัดมหาธาตุ (พระอารามหลวง) อำเภอเมืองยโสธร เป็นพระพุทธรูปปางสมาธิ ศิลปะสมัยล้านช้าง ขนาดหน้าตักกว้าง ๑.๙ นิ้ว เป็นพระคู่บ้านคู่เมืองยโสธร ความเป็นมา เดิมเป็นแก้วผลึกไส อยู่ภายในถ้ำนครจำปาสัก ท่านเจ้าเมืองได้นำมาแกะสลักเป็นพระพุทธรูป สองปาง สี่องค์ องค์ที่หนึ่งคือ พระแก้วจำปานคร ประดิษ,ฐานอยู่วังนครจำปาสัก องค์ที่สอง นำทูลเกล้ารัชกาลที่ ๒ คือพระแก้วจักรพรรดิ์ ปัจจุบันประดิษฐาน ณ พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ องค์ที่ ๓ มอบให้พี่ชายเจ้าคำผง เมืองอุบลราชธานี คือพระแก้วบุษราคัม องค์ที่ ๔ พระแก้วหยดน้ำค้าง พ.ศ. ๒๓๕๗ พระสุนทรราชวงศา (เจ้าสิงห์) ถวายเป็นเครื่องราชบรรณาการ รัชกาลที่ ๒ ทรงพระราชทานนามว่า พระแก้วบุษยรัตน์ ต่อมา รัชกาลที่ ๓ พระราชทานกลับคืนเพื่อเป็นมิ่งมงคลแก่ชาวยโสธร

๓. หอไตรกลางน้ำ

หอไตรกลางน้ำ เป็นที่เก็บคัมภีร์ใบลานที่มีมากที่สุดในเอเชีย ตั้งอยู่ตรงกลางสระด้านทิศเหนือของพระธาตุ ลักษณะแบบหอไตรภาคอีสานทั่วไป เป็นอาคารไม้รูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า ด้านยาวมีความยาวกว่าด้านกว้างอยู่ ๑ ช่วงเสา เป็นอาคารทรงเตี้ยแจ้ หลังคาซ้อนลดหลั่นกัน ประดับด้วยช่อฟ้าใบระกาหางหงส์ เป็นศิลปกรรมแบบลาวหลวงพระบาง สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยรัชกาลที่ ๓ มีทางเดินโดยรอบติดกันใต้ชายคา บริเวณนี้เป็นที่เก็บรักษาตู้พระธรรม หีบพระธรรม และเสลี่ยงชั้นวางคัมภีร์ ซึ่งนำมาจากเวียงจันทน์ ซุ้มประตูและบานประตูไม้สลักลวดลายเครือเถาลงรักปิดทองอย่างสวยงาม การตกแต่งฝาผนัง มีลวดลายรดน้ำ ปิดทอง ซึ่งเป็นลักษณะผสมแบบภาคกลาง โดยช่างหลวงจากพระนคร กรุงรัตนโกสินทร์ แห่งเดียวในภาคอีสานสามารถเดินทางไปชมความงดงามใกล้ๆ ของหอไตร

ที่ตั้ง อาณาเขต สภาพพื้นที่