Naam

Herkomst naam

De naam ‘Gelderman’ is voor een aantal te onderscheiden geslachten in Nederland (in Gelderland, met name op de Veluwe, en Overijssel in de omgeving van Zwolle, waar De Vos van Steenwijk aan refereerde) en in het Rijnland tot familienaam geworden. Het is wellicht een toponiem, in die zin dat verschillende mannen deze naam als verwijzing naar de streek van hun herkomst zijn gaan dragen, hoewel een man uit Gelre werd en wordt aangeduid met Geldersman. Dat zou kunnen verklaren dat deze naam min of meer wijd verspreid is geraakt, zonder dat de naamdragers genealogisch tot één stam terug te voeren te zijn.

Oudsaksische oorsprong

Volgens Hekket is echter niet ondenkbaar dat de uitgang ‘-man’, die een variant op de uitgang ‘-ing’ zou zijn, te herleiden is naar een ‘erve Geldering’, een goed genoemd naar een persoon met de nog bestaande voornaam Gelder of Gelderd. Hij noemt een vijftiende-eeuwse ‘erve Geldering’’, waaraan de buurtschap Gelderingen bij Steenwijkerwold zijn naam ontleent (B.J.Hekket, ‘Wat betekent Gelderman’ in Tubantia 27 april 1974) .

De namen Gelder en Gelderd zijn, zo schrijft Hekket, uit het Oudsaksisch ontstaan. Gelder zou van ‘geld’ (vergelding, bloedwraak) en ‘heri’ (leger of krijgsman) komen. Gelderd zou uit ‘geld’ (vergelding, bloedwraak) en ‘hard’ zijn voortgekomen. De voornaam Geld of Gild komt terug in de familienamen Gelding, Geltink en Gilting, waarbij de uitgang ‘-ing’ nog de oude betekenis van ‘zoon van’ heeft.

Ten Houte de Lange beschrijft in zijn genealogie van de familie De Savornin Lohman een vergelijkbare herkomst van de naam Lohman, welke is samen gesteld uit het woord ‘lo(h)’, etymologisch Middelnederlands voor ‘bos’ of ‘struikgewas’, en ‘man’ dat in de late middeleeuwen ‘huys’ verving. Zo werd Lohuys/Loohuus (huis bij het bos) tot Lo(h)man(n). Verschillende mensen zullen op verschillende plaatsen in Oost-Nederland in een huis bij het bos, een Lohuus, hebben gewoond. Het lijkt hem aannemelijk dat er ooit verschillende huizen met deze naam op verschillende plaatsen hebben bestaan, waaraan families Loman(n), Looman(n), Loeman(n), Lohuys, al dan niet met een voorvoegsel op, vom of ten, hun naam hebben ontleend.

De uitgang ‘-man’ is mogelijk af te leiden van ‘mansus’, een vroegmiddeleeuwse oppervlaktemaat van een perceel landbouwgrond uit de tijd van het hofstelsel, dat de horige mansionaris in één dag kan bewerken. Kortom: de herkomst van een naam op ‘-man’ kan duiden op middeleeuws grondbezit.

Niet-verwante families

Er bestaan verschillende niet-verwante families met de (streek)naam Gelderman: de oorspronkelijk uit Schermbeck (Rheinland) afkomstige familie van textielfabrikanten te Oldenzaal, voorts een over het land uitgewaaierde boerenfamilie die zijn oorsprong lijkt te vinden in de Noord-Veluwe (Heerde, Veessen, Vorchten, Harderwijk), verder een predikantengeslacht afkomstig uit Meurs (Rheinland). In de Duitse Bondsstaat Rheinland-Westfalen komt de familienaam ‘Geldermann’ voor, zo bijvoorbeeld in het wijnhuis ‘Deutz & Geldermann’. Geen van deze families voert het onderhavige wapen.