Zo zègge zë da én Tóngërë

Waarde lezer, lezeres,

Als men aan iets begint, weet men soms niet waar men gaat uitkomen. Zo ben ik hieraan ook begonnen, jaren terug, louter als hobby : het verzamelen van woorden, zegswijzen, uitdrukkingen op z’n Tongers. Maar als de microbe je eens te pakken heeft ...

Beschouw het a.u.b. niet als een wetenschappelijk of volledig werk. Laat het pure liefhebberij zijn, maar toch met het oogmerk om iets te bewaren wat met teloorgang bedreigd wordt. Nu we „Tongeren 2000” vieren, vind ik het wel het gepaste ogenblik om ons „plat Tongers” eens speciaal in de bloemetjes te zetten met al zijn rijkdom aan klank en kleur.

Ik moet mijn oprechte dank betuigen aan professor A. Stevens, die me een klankgetrouwe en leesbare schrijfwijze heeft uitgekiend. Ook veel dank aan mijn vader, R. Severijns, en tal van andere mensen, vooral oudere Tongenaren, die me heel wat Tongerse taalschat hebben doorgegeven, waarvan veel aan het verdwijnen is, of helemaal niet meer gebruikt wordt in de dagelijkse omgang.

Voor ’n beter begrip bij het lezen, geef ik op volgende bladzijde een korte verklaring, samen met enkele voorbeelden, van de typische klanken, die we in het Algemeen Nederlands niet kennen.

Dit werk zal nooit als voltooid beschouwd kunnen worden. Dus ga ik door met het optekenen van ons Tongers dialect. Elke tip wordt in dank aangenomen.

Veel leesgenot !

Tongeren, mei 1985

á   :  bánk, nák (nek), zák
é   :  kénd, dénk, fés (feest)
è   :  lèttër, wèkkër, pjèd (paard)
èi  :  vlèis, zèip, aatrèin (seffens)
êe :  kêel, pêer, smêer
ê   :  kêlë, pêré, smêrë
ë   :  dë, zë, hëskë (huisje), krëskë (kruisje)
ó   :  zón, stóm, hónd
ò   :  vòs, bòks, dòchtër
òi  :  bòittër (boter), kòitsjë (hokje), zwòin (room)
òu :  hòuw, sjòuw, vròuw
oi :   doil (neer), oin (aan), koinzjël (regenpijp)
ao :  daok, slaog, sjaop (kast)
ú   :  húndsjë (hondje), rústër (rooster)
ù   :  mùs, pùt, zùstër, stupkë (stopje)
ùi  :  duipë (dopen), knùip (knopen), lùimë (slapen)
ôe :  bôer, kôer, kôet (gat)
éu :  s}éug (slagen), éup (apen), réur (raderen)
sj  :  sjoon, sjroop, pësjensë (geduld)
Als na ’n „s” een „j-klank” komt, dan zet ik ’n „i” om verwarring met voorgaande „sj” te voorkomen.
Bijv. pássièrrë, blëssiérrë, mássièrrë, zjiè (jij)
zj  :  zjat (kopje), biezjoe (étalage), zjus (juist)

Woorden die duidelijk uit het Frans komen, staan in deze lijst niet.
Bijv. kajjé (cahier), dë frê (de rem).

Enkele opvallende algemeenheden :

• ui wordt dikwijls aw : buis (baws), duif (dawf), kuil (kawl), kruid (krawd), snuit (snawt), enz.

• ui wordt ook wel aj : kruis (krajs), uil (ajl), Luik (Lajk).

• ij wordt vaak aj : bijl (bajl), dijk (dajk), fijn (fajn).

• ei blijft ei, of wordt een klank daaromtrerit : kei (kê), beitel (bèitël), eigen (èigë), weinig (weenig)

’n Paar uitzonderingen : trein (trajn), paleis (pëlajs).

Klaar ? Hier gaan we dan !

d’ aandér wêek : volgende week.

aatrèin : seffens.

dë Ajspálás (ijspalace) : soldatenmess in ’14-’18 in de Predikherenstraat, nu het Kinderheil.

dë ajs-sjajt : de ijsschots. Zjë kóint ’t ajs zo én sjajtë van ’t trëbat aofstéké : Je kunt het ijs zo met schotsen van de stoep afsteken.

Ajzërbwòin : IJzerbron (tussen Broekberg en Zavelberg).

dën ajzërëwêeg : de spoorweg. ë pekskë sjikkë mèt dën ajzërëwêeg : ’n pakje per spoor versturen.

dën állévert (Allée Verte) : de Groendreef.

allëwajl : tegenwoordig. ’t és allëwajl nògal iet gësjetë : ’t zijn nogal toestanden tegenwoordig.

aofdreugë : bedriegen. Lùt oech ni aofdreugë ! : Laat je niet bedotten.

dén aofgánk : diarree. ’t hèt dën aofgánk : ’t heeft diarree.

aofsmêrë : rammeling geven. Zë góin ’m aofsmêrë : Ze gaan hem 'n pak rammel geven.

aoftrèkkë (ook trèkkë) : fotograferen. Trèk mich ’ns aof : Maak eens ’n foto van me. Zë trèk sjoon : ze is fotogeniek.

dën aosderm (aarsdarm) : de dikke darm. Zë zóngën húnnën aosderm awt hún lajf : ze zongen „hun dikke darm” uit hun lijf.

dèn ártis : de veearts.

dë assël : de schouder. Watsj ! m’n assél : Ai m ‘n schouder.

atërdénkë hùbbë : wantrouwig zijn. Ich hùb altajd al atërdénkë géhad : Ik heb het zaakje nooit betrouwd.

dë ávis : bericht van het goederenstation dat vracht moet afgehaald worden. Als dat niet voor ’n bepaalde tijd gebeurt, moet er „sjómaasj” (boete) betaald worden.

dén awtbellër : de belleman.

awtlôerë : bespieden. Zë zin ’m oin ’t awtlôerë : Ze houden hem in de gaten.

awtrettelë : uitrafelen. M'n maw rettëlt helëgans awt : M'n mouw rafelt helemaal uit. Ook breiwerk uittrekken.

awtsjrenkëlë :  uitglijden. Sjrenkëlt mer ni awt òp dë sjerrëvlik : Glijd maar niet uit op de glijbaan.

awttreurë : wegkwijnen aan TBC. Zë és awtgëtreurd. : Ze is aan TBC gestorven.

’t baarspeel : overloopspel. Men moet een bepaald punt op het terrein van de tegenstander trachten te bereiken en dan weer naar zijn vertrekpunt teruglopen zonder aangetikt te worden.

dë bág : de big.

bággëlë : biggen werpen.

bladzijde 3

dë bajs : bijtend koude wind. M’n haan zin heel òpgëkip van dë bajs : Mijn handen zijn opengesprongen van de koude wind.

balkdónkël : pikkedonker.

dë bángsjiet : de bangerik (spotnaam).

dë baoj (boy) : de veldwachter.

dë baskin : blouse voor vrouwen.

dë bats, 't betskë : de bil, het billeke. Kwákfròssëbetskës : kikkerbilletjes.

dë batsëklatsër : de slipjas.

Battël helpë : te lui zijn om te werken. Da’s në goeië vùr Battël të helpë : Die is te lui om te werken.

dë bêboek : het gebedenboek.

Bëdeu : Widooie. Bëdeu-búmkë : reuzelinde in het vlakke veld bij Widooie.

dë bëgankënis : veel bezoek na elkaar. Dat és nògal ’n bëgánkënis oin ’t sterfhaws : Er is veel volk om ’n kruisje te komen geven.

zich bëgojjë : zich erg vuil maken. Bó hèt zj’oech zó bëgojd ? : Waar heb je je zo vuil gemaakt ? Hê wois nògal bëgojd ! : Hij zag er nogal uit ! (vuil, of vol builen en schrammen, of zat).

bëkan, bëkans : bijna. Bëkans, bëkans és ni helëgans : Bijna, bijna is niet helemaal.

bëkraws, bëkrawsëld : smoezelig, bevuild. ’t Lajvënd és heel bëkraws : Het lijnwaad is bevuild (vb. van vuile vingers).

Bellësheskës : volkswijk buiten Moerenpoort.

bemmëlë : babbelen zonder ophouden. Zë duut niks as bemmëlë én dë kerrëk : Ze doet niets dan babbelen in de kerk.

dë Bénëdiktinnë : school van de zusters van Maria.

dë béngël : het fijne van de zaak (weten). Zie ook „dën óndërbéngël”.

dë bénk : het onguur individu. és dê bénk al voert ? : Is die kerel al weg ?

benkëlik : akelig. Mét zë benkëlik gézich : Met zijn akelig gezicht.

bërnik. allës és bërnik : Gezegde voor : vergeefse moeite.

bëròssëld : verroest. M’n kêel és bëròssëld : Ik ben hees.

bësjaar maokë : de grote Jan uithangen. Wao (ë) bésjaar ! : Wat ’n koue drukte !

’t bësnietë : het bekopen. Dat gooj’ bësnietë ! : Daar ga je voor boeten.

bëstrôesë : bedotten, beetnemen. Hè wilt oech bëstrôesë : Hij wil je in de luren leggen, beetnemen.

bëtavia of pëtavia : zei men als men bij het knikkerspel buiten was en niet verder wilde meespelen.

bëtôerë : somtijds (ook pëtôerë).

bladzijde 4

bëwêed : niet goed snik (bewaaid) Naw zie tòch helëgans bëwêed ! : Je bent zeker niet goed wijs !

bibbërhêendsjës : trilgras, bevertjes.

dë biddi : halfzwaar trekpaard.

dë bien : de bij.

bienëfòrs : gemis aan spierkracht. Hê, mèt z’n bienëfòrs : Die is niet sterk genoeg voor die karwei.

dë bierkajm of bierkawm : schimmel op het bier.

dë bietërkës : de tandjes (kleutertaal). Bó zin dë bietërkës ? : Laat ’ns kijken naar je tandjes.

dë biezjoe : de étalage. Dë biezjoes zin helëgans tawgevrwòrrë : De étalages zijn helemaal dichtgevroren.

bikkë : eten, smullen. Niks të bikkë : Niets te eten.

dë bin, ’t binnëkë : snottebel(letje) (kleutertaal). Lùt mich dë binnëkës awt oer noeppëkë haolë : Laat me je neusje kuisen.

blaokë : schreeuwen. Dê kan blaokë : Die kan schreeuwen.

dë blaokër : de schreeuwer.

dë blwòin : de merel. Ook spotnaam voor dom, onhandig meisje. Dê blwòin : Die domme gans.

dë blùts : het goedhartig meisje of vrouw. Zo’n goei blùts.

bó of boo : waar. bó vur ? : waarom ?

dë boef, ’t bufkë : de hap, 't hapje. Nòg èi(n) bufkë : Nog een hapje.

boef : gelijk spel. ’t ès boef : 't is gelijk spel.

boekkësëkoek : boekweitkoek.

boelgárijë : overloopspel op de trappen van het tribunaal.

dë Bóhemër : de zigeuner. Daj êtë nittëlësòp : Die eten netelensoep.

dë bòittërjès : de vroedvrouw. de leurster met korf op de rug (de bot).

dë bòck : de pils. Pák òwk në bòck : Drink ook ’n pils.

dë bòk : 3 à 4 graanschoven tegen elkaar op het oogstveld.

dë bòt : de rug. òp dë bòt zittë : op de rug zitten.

bòt : niet meer glad. De sjerrëvlik és bòt : De glijbaan is niet meer glad.

dë bòtti : koopman van kleinvee (Spotnaam voor de Tongenaren).

bòwmkat : overloopspel van de ene naar de andere boom.

bòwtë : zijn „grote kommissie” doen.

dë bòwtkit : de W.C. (met vierkant rond).

’t bòzilzjëkë : het lelietje van dalen.

brá (kaad) : erg (koud), fel, ferm, geweldig, enz.

braddëlë : morsen, knoeien.

dë brats : de straatloopster (scheldnaam).

bratsë : langs de straten lopen.

’t brêetsjë : de legplank (te berde komen : op de plank komen, aan 't licht komen).

bladzijde 5

dë breumél : de kruimel. Dë breumëlë zin vùr dë veugélkés : Wie klein is moet maar met weinig tevreden zijn.

dë breumëlëvloj : taart met als beleg een mengsel van bruine suiker, boter en bloem.

dë briljánës : spotnaam voor brildrager.

dë brits (én dë kòp) : ’n gat (kloof) in zijn hoofd.

bròdzaotig : in hoge mate verwend.

bròdzaotighèds : ongehoorde kieskeurigheid.

dë brôed : het kroost. Zë trèk mèt heurën helë brôed dë kermës òp : Ze gaat met heel haar kroost naar de kermis.

dë bromël : de braambes.

dë busjòp : schuimkop op pas geopende bierfles.

butë : castreren.

dë butër : de castreerder. „Dë Butër” woonde in Bloir in ’n houten barak uit '14-’18.

dë bwòilgielës : de tafelschuimer.

dë bwòin : de slaap (schedel)
dë bron (cfr. Ajzërbwòin)

Cartouche, „De bende van Cartouche” : Gezegde uit sympathie als men kennissen tegenkwam.

dë cent : de munt (Keskë vur ë centjë ... werd door de kinderen van deur tot deur gezongen rond Allerheiligen met ’n kaarsje in ’n uitgeholde biet.)

èin cent : twee centiemen.

’n haaf cent : één centiem.

vajf cent : tien centiemen.

dë centrik : wisselblok aan de spoorweg.

dë dajtëklievër : de gierige vrek (spotnaam).

dë dawvëkjèvër : de duivenkorf (kevie).

dèil-jèd : grijze potaarde (uit het „pòtjèdkôet” : kleigroeve op Nieuw Tongeren.)

dèk : dikwijls. Waj dèk nòg slwòppë ? : Hoe dikwijls nog slapen ?

dêendëlë : zwijmelen.

dêendëlêtig : draaierig.

dênë : zaniken, anderen hebben nooit gelijk.

dë Dennëkësgraof : Sint Maternuswal, ook de aldaar gelegen gemeentelijke jongensschool.

brood van slechte kwaliteit (oorlogsbrood). Het kruim is nat plakkerig.

dë doem : de wielnaaf aan kar of wagen. Mèt dë doem kêrurës lengs dë pwòit aof. Met de wielnaaf rakelings langs de poort af.

dëstrêech : zoëven (zie ook „gistrêech”) Bó wórt sjë dëstrëech ? : Waar was je zoëven ?

bladzijde 6

’t dievëkoetskë : getralied wagentje om gevangenen over te brengen.

dik-òp : ruim, vb. 25 kilo dik-òp : ruim 25 kg.

dó of doo : daar. dó vùr of dovër : daarom,

ë dòbbél èllëf ôerë lajk : plechtige begrafenis met drie of meer „Herë” (Priesters).

doil : neer. Zjë ziet mer bó zjë doil kómp : Je ziet maar waar je ’n zitplaats vindt.

doil góin : vallen. Ich goenk dó në pòs doil : Ik ging daar ’n smak neer.

doil zitté : neerzitten. Zèt oech doil : Ga zitten.

drabbël : slijk. Veg jùs dë drabbël van oer sjun : Veeg eerst het slijk van je schoenen.

dë dras : het koffiedik. Ich hùb ammël dras én m’n zjat. ’t és dat wao geld gëkòs hèt : Ik heb koffiedik in mijn kopje. 't Is dat wat geld gekost heeft.

dë drasj : de zware regenbui.

dë drekbêer : spotnaam voor boer die altijd op zijn veld aan 't wroeten is.

dë drekkaar : de vuilniskar.

dë drekkis : de vuilniskist.

dë drekplaot : het spatbord.

’t drùpkë : het borreltje.

dë duur : de stier. Durëkjùrring op de Kôemêert : Stierenkeuring op de Veemarkt.

’t duvëlkë : het potkacheltje. Mèt dê slam wilt ’t duvëlkë ni bjénnë : Met die slam (oorlogsbrandstof van kolengruis) wil het kacheltje niet branden.

dë ebbër : de aardbei.

eigës : zelf. Hê èigës : hijzelf. Ich koom èigës : ik kom zelf. Dat és van èigës : Dat is toch zeker.

't èigëstë : hetzelfde.

ékës maokë : in zachte sneeuw trappelen, zodat deze onder de klompen of schoenen blijft plakken.

dën éngëlsë wòf : de Engelse tuin (Aan de Leopoldwal, juist hoger dan Concordia).

énròuwkë : aftroeven, rammel geven. Ich hùb ’m éns gôed éngëròk : Ik heb hem ’n pandoering gegeven.

énvéssë : omwindelen. Dë vèrstákdë pols énvéssë : de verstuikte pols inwikkelen. (Vés : windel).

dë fabries : de bakkebaard, fabriezë : bakkebaarden.

fáridzjiejë : treiteren, de duivel aandoen. Hê hèt mich dën (h)elën atërnôen gëfaridzjied : Hij heeft me de hele namiddag de duivel aangedaan.

bladzijde 7

fibbërë : knutselen. As tër mer iet énèin kan fibbërë : Als hij maar iets in elkaar kan knutselen.

m’n fiemë : mijn vingers (met pijnlijk gevoel). Watsj, m’n fiemë ! : Ai, mijn vingers !

’t fietëmës : het aangezicht (pijnlijkvertrokken, mistroostig). Wáo (ë) fietëmës : Wat ’n beteuterd gezicht.

fiezëlë : motregenen, dë fajnë fiezël : fijne motregen.
: fluisteren. Zë zittë të fiezëlë : Ze zitten geheimzinnig te fluisteren.

dë fillé : de boodschappentas (niet enkel ’n netje).

dë fin flêur : de high-life, de jet-set (spottend).

dë fivvëlêen (fièvre lente) : kinderzenuwziekte. Men ging ervoor op bedevaart naar het kapelleke van Bloir.

në flabbi : 'z borrel.

dë flats : de slonzige vrouw (sloor) (spotnaam).

flats oin én awt : gaat aan en uit (te groot schoeisel).

dë flem hùbbë : er genoeg van hebben (inzinking). ’t és vùr dë flem van të krajgë : je zou er je zinnen bij verliezen.

të flentërë vanèin : aan diggelen. Hê hòudë dë stôel të flentéré vanèin : Hij sloeg de stoel aan diggelen.

dë flùt : het viooltje (ook dë flèt)
: de straatmadelief, opgedirkte Griet.

dë flùtsjësmèllëk : „gedoopte” melk (in WO II).
: mèllëk van dë blaa kôe” (had blauwachtige schijn).

’n foem, ’n dikkë foem : ’n dikke vrouw (spotnaam).

dë foent : het verzinsel, vals gerucht.

fôetëlë : vals spelen.

dë foets : de tutter (ook loets).

dë foetsër : de onhandige klungelaar.

fòkkë : klungelen.

dë fòkkër : de klungelaar (spotnaam).

fratsëlë : met smaak opknabbelen (bv. een appel).

frawsëlë : worstelen (kwajongenssport).

fròt : soort katje lopen met de handen gevouwen.

fúnkëlë : stukslaan, boksen. Fúnkëlt mer tròp ! : Klop er maar op !

ët fúnkëlhòut : fijn gekapt brandhout.

dë gárd : de boswachter. Dë gárd van dë tram of van dë trajn : de kaartjesknipper.

gastig : ranzig (spek, vet, boter, enz).

dë gêel verrëf : geelzucht.

ët gëfoets : het geklungel.

gëhad, zjë ziet gëhad : je kunt er weer tegen (na 'n stevige maaltijd).

bladzijde 8

gëjald : getikt, niet goed snik. Në havë gëjaldë : ’n halve gare.

gêjë : wieden. Dë peutsjës zin gëgêed : Het worteltjesbed is gewied.

’t gëlêeg : ’n groot huis. ’n Heel gëlêeg : ’n kast van een huis.

gelikkig : glad. Dë zùl ës ferrëm gelikkig : De dorpel is gevaarlijk glad.

ët gémëech : het mannelijk geslachtsorgaan.

gengig : goed passend (schoenen bv.).
: goed functionerend (deurslot bv.).

’t gëpuffël : het gepeupel.

gësmòt : geschrijnd. De huid is geschrijnd door schaafwonde of door de bijtende koude (dë bajs).

gësnùrk : verschroeid. Ich hùb mënë vùrk gësnùrrëk oin dë stwòf : Ik heb mijn voorschoot geschroeid aan de kachel.

gëspùt : opgezwollen (handen, voeten, ook nat hout).

gëtoek : getikt. Zie gëtoek ? : Ben je van lotje getikt ?

’t gëtoek : het geklungel. Ook het geklop (enerverend).

't gëvrjùtë : de vorst, vrieskoude. Dë bloemmë hubbë gëléjë van ët gëvrjùtë : De bloemen hebben geleden van de vorst.

gibberë : giechelen. és dat naw bëkans gëdún mèt oer gëgibbër ? : Is dat giechelen nu bijna gedaan ?

giddë góin : er vandoor gaan. Tôen goenkë zë giddë : Toen kozen ze het hazenpad.

gielës : kraag (spottend). ë stùk én mënë gielës : ’n stuk in mijn kraag. Pák ’m mét zënë gielës : Grijp hem bij de kraag.

dë giezë : ferm meisje. Atër dë giezë ketsë : Achter de meisjes lopen.

dë gjùbbël : het braaksel. Gjùbbëlë : braken.

gluutig : gloeiend (ijzer, stenen, ook koffie, soep, enz).

dë gojjër : de gulp. Waj aad zie ? Teen jòr. Da’s aad gënoeg vùr ôerë gojjër taw të dun : Hoe oud ben je ? Tien jaar. Dat is oud genoeg om je gulp toe te doen. (spottend gezegde).

gòllé : de kraag. Pák ’m mèt zënë gòllé : Grijp hem bij de kraag.

’t grabbëlës : volksgebruik. Geld (bij bruiloft), suikerbonen (bij doopfeest), nu nog snoep (met karnaval) te grabbel gooien.

dë Graof : de Wallen. Dë hoog Graof (boven). Dë ljèg Graof (onder).

’t greskë : de renet-appel.

dë gritsël : de hark. Gritsëlë : harken, rijven.

grôesdik : helemaal vol begroeid, overwoekerd. ’t ónkrawd stùit grôesdik : Het staat er vol onkruid.

dë gròffëlsnaogël : de kruidnagel.

grojjë : raden. Zjë grojt ’t nooit : Je raadt het nooit.

dë gròusbêer : de snurker, de grommelaar (scheldnaam).

gròuzë : snurken.

grovinnë : anjers (de O van Och).

bladzijde 9

’t gruun blêudsjë : advertentieblad op groen papier, uitgegeven bij Drukkerij Michiels.

gwòis : binnenkort, niet meer lang. Gwòis kan zë niemé gójn : Straks kan ze niet meer lopen (als dat niet betert).

dë haas : de handschoen.

dë hálèttë : de hekkens aan voor- en achterkant van een oogstwagen.

dë halkëti : de nietsnut, de prutser.

dë hampël : de handvol. ’n Hampël ebbërë : ’n handvol aardbeien.

’t hánksjaop : de kleerkast.

dë Hans : de opschepper, stoefer, nietsnut, prutser.

Hans Kroef : Zwarte Piet (mèt z’n verkësblwòis : met zijn varkensblaas).

’t haogëkùllëkë : rode haagdoornbes.

dë hapsjaar : scheldnaam voor iemand die alles naar zich toe haalt (egoïst).

’t hat : ’t hart. èinë òp z’n hat zèttë : ’n pint drinken
’t hat aof : pompaf.
’t hat awthaolë : pesten, treiteren.
’t hat gêvë : borstvoeding geven.

dë hawf : stukje leder op de zijkant van de schoen gezet als het overleder versleten is.

dë hawkë : de hurken. òp m’n hawkë, of op m’n hëkskës : gehurkt.

dë hawsdoek : de dweil.

hêendëlë : onderhandelen. Mét dê és ’t ni éntërësaant hêendëlë : Met die is het niet interessant te moeten onderhandelen.

’t hèiligdòmskë : schapulier, in doekje genaaid. Hing men de kinderen om, of aan hun bedje.

’t Heksëkeldërkë : was doorgang onder de wal van 11 novemberlaan naar Maastrichterstraat. Diende later om het gerief van de stadswerklieden in te zetten. In W.O. II was het een schuilkelder.

Hémëlingëpwòit : Hasseltsepoort.

dë Hémëlingëstrwoit : Hasseltsestraat.

dë héngël : het hengsel. òp dë héngël stotë : Op de lange baan schuiven, het van zich af schuiven.

hennëg : hups. ë hennig mètskë : ’n hups meisje.
: handig. Dat és hennég : dat gaat gemakkelijk.

’t hëske, ’t heskë : het W.C.

heugë : opbieden bij openbare verkoop.
: ophogen (bv. aardappelveld).

heugës : Zei men bij het knikkerspel. Dan mocht men van op de hand of van op de schoen schieten.

dë hinnëpòldër : de kippenstal. Slaapkamer (spottend).

bladzijde 10

„hinnëvleis” : „kippevel”. Ich krajg tër hinnëvlèis van : Ik krijg er kippevel van.

dë hoep : de hop (stinkvogel). Stinkë waj ’n hoep : Stinken als ’n hop. ’n hoep òp hùbbë, of ë hupkë òp hubbë : te diep in het glas gekeken hebben.

dë hòks : de houthakkersbijl.

hóndsrib : „Johannesbrood”. Werd vroeger op de kermis verkocht. (soort peulvrucht).

dë hoog kerk (hoofdkerk) : de basiliek.

ën hòt : ’n poosje. ën hòt slwòppë, of waachtë : ’n poosje slapen, of wachten.

hòu-kat : soort katje lopen. Men moet de hand houden waar men geraakt is, en zo ’n ander kind trachten „te priezen”.

dë hòus-dòp : houten draaitol (peervormig).

dë hòuw-stél : het bijl.

dë hòuw-vròuw : de stormwind. cfr J. Frère.

hùffë : de kaarten mengen, ondersteken.

hùi : èn z’n (h)ùi : in vorm.
: waach ’n (h)ùi : Wacht ’n poosje.

’t hùid : het hoofd. Hùidpajn : hoofdpijn.

dë hùidkees : kip-kap. Zo stajf as në hùidkees : stijf en stram.

hùidvlùchtig : duizelig, draaierig.

dë hùitëter : vlierhout. Zetten de jongens als pijlpunt op een rieten pijl.

dën iegël : de egel (scheldnaam voor onverdraagzame).

dë ilzjë : de lelie (zie ook bòzilzjëkë : lelietje van dalen).

dë jaosdòp : houten draaitol (platte kop, cilindervormig lichaam, kegelvormig uiteinde).

Jaspël : Herstappe.

jassë : wegjagen. Jas ’m : Jaag hem weg.

dë jawp : de rok. 't jëpkë : het rokje.

dë Jèg : boerderij aan de Leopoldwal, nu Studio 123.

dë jèk : de azijn. Hèj jèk gëdrónkë ? : Je bent zo zuur.

('t aad) Jèkkërkë : het Oud Jekerke (aftakking van de Jeker aan de Neremweg).

dë júng : de kwajongens, de deugnietjes.

ët júnk : het ondeugend kind. Ook : ë lief júnk of ë hennig júnk (jong)

dë júnkërs : duizendschoon (bloemen).

’t jùtsjë : ronde vlaairichel van ijzerdraad.

dë kaant : de boterham. Dë keeskaant, de sjroopkaant : de kaasboterham, de siroopboterham.

kaarèizig : kouwelijk.

bladzijde 11

dë kaarèizigër : de koulijder (spotnaam).

ët kaarkë (Quart-ke) : ’n halve „demi” (; ‘glaasje bier).

ë kaarraod : zeer grote vlaai, te grote platte muts.

dë kaabió : de lomperik, dommerik.

dë kaffëtôen of koffëtôen : de kaft.

ën kaj én hubbë : dronken zijn.

kajmë : hijgen. Kajmëterrë : hijgend.

dë kákkëstôel : de kinderstoel op hoge poten met potje.

dë kal : de praatjes. Dë kal és awt : Het gerucht doet de ronde. Wao és kal ? : Wat wordt er allemaal geroddeld !

kallë : praten, spreken. Minsëkal, púmpkëskal : praatjes.

dë kállëpé : de paardjesmolen. Dë vuurkállëpé : de stoomcarrousel (Poupier, Pêckstadt).

(op z'n) kappajjë : op z'n donder (krijgen, vallen, enz).

(én z'n) kappajjë : in z’n lijf (eten of drinken).

káppit gêvë : vol gas geven, van katoen geven. (Carbid : carbuur).

dë kappër : de borrel.

dë kassëlaj : het achterkoertje, ingesloten gelegen.

dë kassëròllëtrajn : na W.O. I trein Tongeren-Montzen (Aken) waar alles goedkoop was.

dë kastaar : het zwaar geval, zowel persoon als zaak, ook van sterke drank gezegd : Da’s kastaar !

ët kattëkeezëkrawd : broodjeskruid. Op de wortel liet men de kindjes hun tandjes doorbijten.

dë kattëkòp : doorboorde appel, gevuld met suiker en kaneel, en in de oven gestoofd in boter.
: de dominostekker.

dë kê : de aarden knikker (kei).

kêefkés maokë : braken (na overdaad).

kêerkësnès : klein volk (barakkenvolk).

dë keesdreugër : kastje om platte kaas te laten drogen.

kêké : schreeuwen, tieren, huilen. 't Kindsjë kek : Het kindje weent.

dë kempkwòid : hennepkoord.

dë kennëf of koinnëf : het draagjuk. Ook houten raam rond de nek van geit of zwijn.

ët këpittël : huidige schatkamer aan de Basiliek. Diende vroeger voor vergaderingen, repetities.

ët këpoellëkë : het pagekopje (frou-frou).

keps : bleekjes. Zë ziet ër mer keps awt : Ze ziet maar bleekjes.

kermës én dë hèl : regen bij zonneschijn.

kërnel sjietë : soort knikkerspel.

dë kërnoeffël : scheldnaam voor vals wijf.

bladzijde 12

dë kérnôelëhaog : haag met prikkelende bladeren. Stond vroeger voor College speelplaats.

’t kersowkë : het madeliefje.

kêrurës tërnêvënaof : rakelings er langs af

kêrurës : zei men als twee knikkers tegeneen lagen. Dan mocht men afstand nemen om verder te schieten.

dë kêzëm : het loon (14-daags : quainzaine)

keskënaotë maokë : het bont maken.

keskësjiet : te klein lichtje. ë lempkë van keskësjiet : een te zwak lampje

këtse : nalopen, straten doorlopen. Dë heel stad aofketsë : heel de straat doorkruisen, op zoek naar iets of iemand.

dë kettël : de rafel. Dë kettëlë aofsnaijë : de rafels afsnijden.
: scheldnaam voor slonzige vrouw. ‚

ën kettël én hùbbë : ’n stuk in zijn voeten hebben.

ët keuningskë : het kleinste biggetje.

dë keutëljoch : de hele kliek kinderen.

ët keutërajzër : de pook.

keutërë : poken‚ met stokje in holletje wroeten.

kiezëlmësjien : de straatwals, stoomwals

kirrëwierë : wiebelen, niet stil kunnen liggen, zitten.

dë kjèppër : ronde paal voor het dakgebinte.

kjúnkëterrëf : maïs (vùr dë hinnë : voor de kippen)

kladdërè : stortregenen. ’t Rengërt dat ’t kladdërt : Het regent dat het giet.

dë klaps : soort peer.

dë klats, ’t kletskë : grote-, kleine hoeveelheid.

klatsë : morsen.
: applaudisseren.

dë klatsoor : touwtje aan het uiteinde van een zweep.

ët klatspëpier : het vloeiblad.

dë klattër : de onbetrouwbare vrouw.

(én dë) klattër‚ vërklattërd : in de war (draad). ët gaon és én dë klattër of vërklattërd : Het garen is in de war.

dë klee : de klaver. o

kleddërë : klauteren (ook : klêvërë)

ët kleddërketsjë : klimvogeltje.

kleddërnaot : kletsnat.

dë klèjjërsnajjër : de waterjuffer. .

dë klèjozjë : de kledij (algemeen, bv. van processie)

klekskë goojë : oud jongensspel : met 'n balletje in een pet gooien.

dë kles : de klis. Waj ’n kles oin immend hángë : niet loslaten.

bladzijde 13

dë kletskëszawpër : scheldwoord voor armoezaaier.

klêvërë : klauteren.

dë klibbër : gelei aan charcuterie.

dë klikkë : de kolieken (buikkramp).

dë Klits : kleine knikker van glas of marmer.
: de teelbal.

dë klitsji : de kipkar.

dë kloekkër : aarden pot met ’n oor en ’n smalle hals, waarin bier koel gehouden wordt.

dë klómmël : de prul
: de maandstonden. Zë hèt húrrë klómmël : Ze heeft haar maandstonden.

klómmëlë : prutsen, het werk wil maar niet lukken.

dë klómmëler : de prutser.

dë klootmëzjóor : spotnaam voor iemand met veel noten op zijn gezang.

dë klòt : de kluit (vb. klòt jèd : aardkluit, ook voor boter, vet, enz). Dë klòt, ët klùtsjë soekkër : dë klont, het klontje suiker. De klót zèip : het stuk zeep. Van zënë klòt, of van zë klùtsjë vallë : van z’n stokje vallen.

klùchtëg : luchtig. ën klùchtigë kaomér : ’n luchtige, klare kamer.

dë klùp : geldbakje met steel, voor omhaling in de kerk.

dë knajt : het vals wijf (scheldnaam).

knats : heel juist. Dat ës knats 100 fráng. Knats ’t èigëste : juist hetzelfde. Knats trop : juist erop. Knats tërnêvë : juist ernaast. ’t és knats zënë paa, of ’t és dën aaië knats gësjeetë : hij heeft helemaal de trekken van zijn vader, van „den oude”.

ët knepkë : stukje van 5 centiemen. Zjë zòu ’m ë knepkë vùr z’n hùid dawwë : hij staat er heel beteuterd bij. Hij weet van toeten noch blazen.

kneu krajgë, gêvë : klop krijgen, geven.

knjùkkëlzaaf : soort straf bij het knikkerspel, de winnaar mag de verliezer op zijn kneukels schieten. Gezegde : Doo mòit knjùkkël zaaf mèt zin : om ’n taak goed af te krijgen, moet je er veel voor over hebben.

knoeppë : bijten van hond, (knauw ?) Dë hónd hèt mich gëknoep : de hond heeft me gebeten.

knoepsjénkëlë : pijnlijk met de enkels tegeneen slaan, vooral met klompen aan.

dë knòts : het kraakbeen. Puur knòts : niets dan kraakbeen in plaats van vlees. (varkenspoot).

knòttig : eigenaardig, vreemd. ë knòttig òttókë : ’n eigenaardig autootje.

bladzijde 14

dë knùppël : de knoop (in draad of touw, enz).
: de snul (spotnaam).

knùppëlë : bidden op een paternoster.

dë koodák : het fototoestel. Trèk mich éns aof mèt ôerë koodák : maak eens ’n foto van me met je fotoapparaat.

dë koebbel, ’t kubbëlkë : de groep, het groepje. Zë stún én kubbëlkës mètèin të kallë : ze staan in groepjes te praten.

dë kôe-jèd : de koewachter.

koekkë : ruiten in het kaartspel. Niks të koekkë : niets te zeggen.

dë kôemawl : de grote margriet.

ët kôe-sjeepërkë : weidevogeltje.

ët kôet : het gat, de kuil.

kôetzaaf : slagen of stampen tegen het achterwerk.

kôetzaaf gêvë, krajgë : er van langs geven of krijgen bij het spel.

koezjëloe : slappe koffie (schertsend gezegd).

dë koillër : de zageman (scheldnaam).

dë koinnëf : het juk. Stok tussen de horens van een koe. Houten raam rond de nek van een geit. Ketting met bol rond de nek van een varken.

dë koinzjël : de regenpijp, afvoer (van canalus).

koinzjëlë : wateren (spottend).

kójóngë : (kwajongens) : kaartspel. Troef jagen.

dë kój plak : de rotte plek (in fruit).

dë kòlbloem : de klaproos (rode papaver) of korenbloem.

dë kónt : de bodem (van pint, ketel, enz).
: het wortelgestel (van boom).

kóntraorë : verkeerd. Zjus kóntraorë : juist het tegengestelde.

dë kónvilzjës, kónvulzjës : de stuipen (kinderziekte).

ët kood : het klad. ët kood van dë brief ni wêeggooië : Het klad van de brief niet weggooien.

ë kood kénd : ’n onschuldig kind.

ë kood mètskë : ’n aankomend, onervaren meisje.

dë korréjandër : de voorloper van de platte suikerboon. Suikerbolletje, zo groot als een braambes en evenzo met kleine bolletjes bezet. Koriander : Zuid-Europees sterk riekend kruid met zoet smakend zaad.

dë kòwsbéngël : de kouseband.

dë krabbër : de verliezer. ’t Zin krabbërs : Ze spelen slecht (sport).

ët krajswòid (kruisoord) : benaming van oude munt met het bisschoppelijk zegel op (’n kruis).

kram sjietë : volksspel. Met platte, ronde ijzeren schijven (of munten) naar drie evenwijdige lijnen werpen.

bladzijde 15

dë kraokkoek : koek, verkocht met Sint-Gillis. Gebakken door bakkerij Neven in de Hemelingestraat.

kras (van vòlk) : gemeen volk.

ët krasël : het schurft.

dë krawd-wés : ruiker van kruiden (gele bloempjes) gewijd met O.L.V. halven oogst.

kreeg : amper, nog maar pas. Ich bén kreeg haj : Ik ben nog maar pas hier.

dë krêel : de veldbrik (Kareel : vierkante gebakken tegel).

ët krëlkë : het koorknaapje. Dë kraol : de koorknaap.

kremkë gêvë : met de handen ’n opstapje vormen om iemand op ’n muurtje of in ’n boom te helpen.

kremkë zèttë : voetje lichten.

kremp : kuren, apestreken (onhandelbaar). Hê hèt z’n kremp wir : Hij heeft zijn kuren weer.

ët krénnëkë : flauwzoet schijfje wittebroodgebak (voor de kinderen van de Zondagsschool).

dë krepkëssaas : gekookte aardappelen, hard uitgebakken stukjes spek (kaantjes : krepkës), veldsalade met rauwe ajuin fijn gesneden. Alles overgoten met zure saus van spekvet, mosterd en azijn. Streekgerecht.

krëskë vërstêkë : kinderspel. Een met krijt getrokken kruisje opsporen. De anderen helpen met „koud” of „warm” of „heet” te zeggen.

kretsë : krabben. De krets : de schram. In het A.B.N. alleen het naamwoord. „de krets” : schram.

dë kriekël : het vervelend kind (scheldnaam).

kriekëlêtig : slecht gehumeurd, kittelorig.

dë krienëkraonë : trekkende kraanvogels in V-formatie.

dë krik : de sintel of asse. Dë krootëtram speet glutigë krikkë dë lòch én : De bietentram spuwde gloeiende asse de lucht in.

dë krik-krákkër : zwaarder klappertje. Werd tegen de muur tot ontbranding gewreven.

dë krinsël : de haring vol eitjes.

krinsëlë : zachtjes grienen.

dë krinsëls : gruis (in voedsel, zoals zand in de soep bijvoorbeeld).

krinsëlêtig : lastig wegens pijn, ziekte.

dë kriskoek : zoete drop.
: zwarte bolhoed (spotnaam).

ët kriskoekhòut : zoethout.

dë kriskoekstek : zwarte réglissestok.

ët kriskoeksentsjë : drop snoepje.

ët kriskoekwoittër : water waarin zoete drop getrokken heeft.

bladzijde 16

dë kristëleer : voorbereiding op eerste en plechtige kommunie (klèine én grote Pwòissë) én ët „verkësstellëkë” o.a.

dë kroef : de bult. ë krufkë : klein bultig mensje.

dë kroetsjës : „broodkaantjes” : stukjes brood, hard gebakken in boter, om aan tafel bij erwtensoep te doen.

dë krôezël, krónsël : de stekelbes. Zo zöer as ’n krôezël : Gezegd van zuur persoon.

ën krôezël én hùbbë : dronken zijn.

dë kròilli : iemand met kort krulhaar (spotnaam).

dë kròt : de papieren zak. ën kròt kjèzzë : ’n zak kersen.

dë krùkkë : de stelten.

kukë mèlkë : kaartspel voor kinderen. De hoogste kaart mag oprapen.

kukkëlë : rollend vallen, by. van een trap.

Kúnsëm : Koninksheim. Kúnsëm-toem : tumulus in Koninksheim.

kúntsjëskermës : kletsen op de broek krijgen.

kuttëlë : jongensspel. Met ijzeren kogels naar een putje rollen.

dë kwákfròs : de kikker.

kwákfròssëbetskës : kikkerbilletjes.

kwant : knap. Kwantë bénkë : knappe mannen ( Tongers liedje).

dë kwas : de komiek, de kwiebus.

dë kwebbël : de blubber.

kweddël krajgë : last krijgen.

dë kwjèlling : de tweeling.

kwòillëk : misselijk. Zie kwòillëk ? : Ben je misselijk ?

lajmërë : nasmeulen van as.

’t lajvënd : het lijnwaad, de was. Mèt ë spiekë òphángë : Met een wasknijper ophangen.

dë lantis : de salamander.

dë lawskiel : de afzetter, afluizer (scheldnaam).

dë lèddërden : in de lengte doorgezaagde dennemast om ladders te maken.

lêentsjë gooië : soort kinderspel. Land van de andere afsnijden door er met een mes in te werpen.

dë léertùiër : de leerlooier.

dë lêpë (én z’n òwgë) : geel traanvocht in de ooghoeken. „Leepoog” is A.B.N. „Leep” als naamwoord bestaat niet.

dë leppër : de katvis.

dë lêrë lap : het zeemvel.

dë leutër : het zeepsop. Leutër vùr bljùskës të maokë : zeepsop om belletjes mee te blazen.

liggë (én dë kerrëk) : In Tongeren liggen ze in de kerk (op hun knieën).

limpë : rekken van stof. Oer jawp és gëlimp vanaatër : Je rok is langs achter gerokken. Ze hangt af.

bladzijde 17

dë linnëkësman : de lijnrechter bij voetbal.

lips : lenig. Ich bén lips én m’n bèin : Ik voel me lenig in de benen

dë lirrëp, ét lirrëpkë : de repel, het repeltje. Pëpier én lirrëpkës snajjë : Papier in repeltjes snijden.

dë lits : het lintje aan een kledingstuk om het op te hangen.

’t livvëneerëbùllëkë : het lieveheersbeestje. Livvëneerëbùllëkë, gef mich smaat òf ich maok oech dood : Lieveheersbeestje, geef me „smout” of ik maak je dood.

dë Ljùrrë : de Leuren (oude leerlooierswijk).

dë lôerjêugër : de wildstroper.

lôetë : grillen, kuren, streken. Zë hèt ’t lôetë wir : Ze heeft weer haar kuren.

dë loets, foets : de tutter, fopspeen.

dë loin : groot, lomp meisje (spotnaam).

dë loorëjas : dë lomperik. Loorëjas zat in de kas(t), moeder meende dat het boter was ...

lùiërë : rekken, uitrekken. M’n kòwsë lùiërë : Mijn kousen rekken uit.

lùimë : slapen (Men heeft er veel deugd van).

dé lùiwajvérknòwp : de „luie-wijvenknoop” : drukknoopje dat niet meer losgaat.

maaleuzig : niet fit, loom. Ich vuul mich maaleuzig : Ik voel me niet fit.
Ook flauwe smaak of geur. Dat smok, dat ruk maaleuzig : Dat smaakt, dat riekt flauw.

dë mákkëljóng (maquignon) : tussenpersoon bij de verkoop van paarden.

mánkëlik : niet stevig. Në mánkëlikkë stôel : ’n stoel die wiegelt. Niet sterk van gestel. ën mánkëlikkë gëzóndhèd : ’n zwakke gezondheid.

dë maoj : de knikker.

dë maol : de zak aan kledingstuk. Hòt oer maolë taw ! : Laat je niets wijs maken !

dë maolslat : de zakdoek.

dë maolzawpër : scheldnaam voor wie altijd op andermans kosten drinkt.

dë maonësdoek : de zakdoek.

dë Matsjeu : spotnaam voor een komiek in de omgang.

mattëlë : sukkelen. Met veul mattëlë én spattëlë : met heel veel sukkelen, met veel moeite.

dë mattëler : de onhandige zwoeger, de sukkelaar.

dë mawzëkeutëlkës : de chocoladekorreltjes.

’t méi-jùtsjë : het madeliefje.

bladzijde 18

dë mèkkënik : rem op karrewiel.

dë mèlkër : platte haring, wordt fijn gemalen om de haringsaus te bereiden, waarin haringen worden opgelegd.

dë mèllëkgriffël : de zachte griffel.

mem : oma. Aa mem : scheldnaam voor zeveraar.

mënajtë : manieren. Dat zin gèin mënajtë : Dat is geen manier van doen.

dë mennëkës : tafelvoetbalspel. Spélt zjë mèt òp dë mennëkës ? : Doe je ’n spelletje tafelvoetbal mee ?

dë mëteerë : de etter.

ët Misjëlinnëkë : was mazouttreintje Tongeren-Luik, met slechts één wagon.

dë mikman : suikerbrood in de vorm van ’n manneke (Sint-Niklaas).

dë mismôed : de moedeloosheid. Dë mismoed krajgë : De moed verliezen, neerslachtigheid.

mis-ónnë : misgunnen, benijden. Ich mis-ón oech dat ni : Ik gun het je wel. Ik benijd er je niet om.

dë mjùtsëm : de mutsaard.

dë môemêet : de mier (ook piswùrrëm).

dë moilvër : de marmer. ën moilvërë vinstërlattaj : ’n marmeren vensterbank.

dë moj : de made.
: onderhuids vetpuistje. ën moj awtpitsë : ’n puistje uitknijpen.

dë mòldër : de mannelijke meikever.

mòltër : zacht. ët mòltër hetsjë van òs meer (E. Jaminè) : Het zachte hartje van ons moeder.

dë mómbër : de voogd. De Mómbërstrwòit : Momberstraat.

móndgengig : nauwelijks warm genoeg om te eten.

ët móndmëzikskë : de mondharmonika.

dë mòp : Tongerse ronde koek. Bakkerij Neven in de Hemelingestraat bakte er voor Scherpenheuvel.

ët morëkùpkë : het kikkervisje.

dë mòrtsji : de mortel (ook mòtsji).

mòtsë : boksen, slaan. Mòts ’m tròp : Sla hem erop !

Múmmërkë : Membruggen.

dë múndël : de muilband of -korf.

dë mùrrëf : de muil, mond (in gezegde : Hòt oerë mùrrëf : Hou je mond).

dë mwòid oin Morëpwòit : De moord aan Moerenpoort (Oud Tongers liedje).

nanë : slapen (kindertaal).

dë naogëlbawk : de navel

bladzijde 19

dë naogëlvés : de navelwindel.

dë nêjés : de naaister.

dë nès : de rommel, of iets dat op je zenuwen werkt. Dó, lik dë nès ! : Daar ligt het ! Ik geef het op.
: gemeen volk (Nès van vòllëk).

neut krajgë : klop krijgen.

Niená kattëpoot ... : Tongers wiegeliedje.

nissëlë : langzaam voortgaan, slenteren. Nissëlëterrë goenk tër sjwòillë : Al slenterend ging hij naar school.

dë noep, ët noeppëkë : de neus, het neusje (kindertaal). ën vies noep : ’n vuile neus.

ët nóndëdzjukkë : het vlinderdasje.

nòppës (dë dròl) : nikske van. Hèj’ iet gëvónnë ? Nòppés (dë dròl) : Heb je iets gevonden ? Niets.

nwòlòwpëskat, ketsjë speelë : katje lopen.

oillëk : heel, niet stuk. Dë zjat és nòg oillëk : Het kopje is nog heel.

dë oin : de eend. Dë oin zit òp dë wajjër : De eend zit op de vijver.

oinèinoin : gedurigaan.

dë oinstêkërs : de muiltjes (pantoffels).

ointanë : uitdagend, brutaal aan de tand voelen.

òllëg : bezig. Ziet mer òllëg : Doe gerust voort.

òmbi : de vertreklijn bij het knikkerspel.

dën ondërbéngël : het fijne van de zaak, het verband. Hê wét dën óndërbéngël : Hij weet er het fijne van.

zich óndërwénnë : zich bemoeien. Ich óndérwén mich ni, zùi : Ik bemoei me niet, hoor.

ónnë : gunnen. ónt húr òwk éns iet : Gun haar ook eens wat.

dë ónnùttërik : de viezerik.

ónnùttig : vuil, vies.

óntjèggë : tegemoet. Ontjèggë komë : ontmoeten.

dën òpgánk : het voorjaar, de lente.

òpkippe (van dë bajs) : het schrijnen van de huid door de bijtende oude.

òrdentëlik : deftig, gemanierd. Hòt oech òrdentëlik : Gedraag je deftig.

dë pág : de weidepaal.

dë pampëlòt : de pijpekrul.

ët paonës : het paanhuis. Waar o.a. siroop gestookt werd.

paot én pjèttërë : meter en peter. Gezegde : Dê és pjèttërë : Die is eraan (slachtoffer).

dë Paotërkës-sjwòil : Broedersschool in de Jekerstraat.

dë Papsjwòil : Kleuterschool in de Putstraat.

’t párkskë : de kinderbox. Dë spónnë van ët párkskë : De spijlen van de kinderbox.

bladzijde 20

dë párti, flòsj : kwispel die door de kinderen op de paardjesmolen kan afgetrokken worden.
Profijt (párti) : volgende rit gratis.

dë pas-përtoe : de loper (sleutel).
: de trekzaag.

dë pëtroei (patrouillë) : was de kleine harmonie van Casino.

dë pázzëvang : meldingsbrief van aankomst van goederen, die in het station moeten afgehaald worden. Anders : „sjómaasj” (boete).
: begeleidingsbrief bij gekochte alcoholische drank.

Pêeckstadt : prachtige, antieke stoomcarroussel op Tongeren-kermis. Daarna Poepjée (Poupier) : maakte al zelf zijn elektriciteit met rollende stoommachine. Daarna Bosman (elektrisch). Alledrie „dë vuurkállëpé” genoemd.

én péj én hùbbë : dronken zijn.

dë pêmèjstër : stadsbeambte architect, ingenieur en opzichter van gemeentelijke werken.

dë pensbés : de egoïst (scheldnaam).

pêpërneut : soort koekje (nog in Scherpenheuvel).

én përdel lùttë : achterlaten, in de steek laten.

pêrë : hard stampen of boksen. Op dë gool pêrë : Hard op doel trappen.

ët perrëk sjëklaot : de reep chocolade.

përsjónkëlë : al biddend rond de kerk gaan om een volle aflaat te verdienen.

ët pëstúngskë : rond klappertje (vuurwerk) voor in kinderpistool. Ook op ’n rolletje.

pëtôerë, bëtôerë : soms. Pétôerë és zë mèt gèin táng oin të raokë : Soms is ze te vuil om aan te raken.
Of : Soms is ze niet om aan te spreken.

pettëm : wortels van peengras.

pettëmannë : lolmakers.

pettë maokë : het bont maken.

peunë : zoenen (ook póinne, ponë).

’t peutsjë : ouderdomskwaal bij mannen (soort verlamming).
: worteltje.

dë piel : zware ijzeren pin of staaf.

pie(p)bergë spelë : verstoppertje spelen (kinderspel).

dë piepël : de vlinder. Gezegde : Zjiè drùimp van blaa piepëlë : Je denkt niet realistisch.

pierë : braken. Niks pierë : niets uitrichten.

dë piering : de regenworm, pier.

dë pikman : de suisse in de kerk.

ët pikmësjien : de naaimachine. Pikkë : machinaal naaien.

’n pil krajgë : met zware cijfers verliezen (sport).

bladzijde 21

pimpëlë : knipperen met de ogen.

dë pisdoek : de kinderluier.

dë pis én : ervandoor. Kóm, vé zin dë pis én : Kom, we gaan ervandoor.

dë piswùrrëm : de mier

dë pit : de stofjas.

pitsë : nijpen, knijpen. ën ùigskë pitsë : ’n oogje pinken.

dë pitsër : het drukknoopje. Dë pitsërkës oin ët kòllëkë : knoopes aan het kraagje.

dë pitslamp : de zaklamp.

dë pitstáng : de nijptang.

Pjèdskerrëkòf : Paardskerkhof aan de Beemdstraat.

dë pjèdsòwg : vijffrankstuk (zilver).

pjèttërë én paot : peter en meter. Gezegde : ’n vies paot : geen gemakkelijke vrouw.

pjùskôet : de aalkuil aan een stal.

ët plekbillëkë : de straatmadelief (scheldnaam). Hê lup mèt zo ë plekbillëkë : Hij verkeert met zo ’n straatmadelief.

dë plekkër : de stukadoor.

plenkë : hangenen blijven. Blef ni plenkë : Blijf niet te laat.

dë plenkër : die blijft plakken (in café bv.).  laat

plojjërë : plonzen.

dë poefkèttël : scheldnaam voor wie steeds schulden heeft.

poef maokë : schulden maken. Op dë poef kòupë : Kopen, en later betalen.

dë poei‚ ët poeikë : het paard(je)
: het stukje chocolade, vlees, brood ... Snet oer vlèis én poeikës : Snij je vlees in stukjes.

dë poekkëlóng : slag op de rug als straf bij het spel.

dë poetsjákkër : prullevent die zijn stiel niet kent.

dë póin : de zoen. ën dikkë póin : ’n dikke zoen.

póinnë : zoenen (ook peune of pone).

pòlka hùbbë : schrik hebben.

ët ponëkë : de Benjamin van de familie.

dë poot, ’t peutsjë : het worteltje.

dë pòs : de radio, de zender.

në pòs pákkë : hard neervallen.

’t potëmôes : stamppot van worteltjes en aardappelen.

dë pòt-hoer : scheldnaam voor vrouw van lichte zeden

dë pòtnòl : de sufferd (spotnaam).

dë pòtsoekkër : de bruine suiker, kandijsuiker.

dë pòtsigrét : het sigarettepijpje.

bladzijde 22

dë praj : de stoute meid (scheldnaam)
én zën praj ni dogë : ondeugend zijn.
òp zën praj krajgë : slaag krijgen.
Wao hèt dê òp zën praj vëndaog ? : Wat is die slecht geluimd vandaag ?

prajkëlik : akelig gevaarlijk.

dë preekheer : boterham 1/2 wit en 1/2 zwart.
: vrouwelijke meikever.

dë prént : Tongerse koek.

priegël krajgë : slaag krijgen.

ët primkë : het lucifertje. ën doos prieme : grote lucifers.

dë prissël : de perzik.

puftig : nijdig, driftig. Wao ë puftig júnk : Wat ’n nijdig, driftig kind.

dë pùl : jonge kip.
: ’n jong meisje (tiener, twen).

pùl gooië : jongensspel met bakstenen.

púmpkëskal : kletspraat (Rubriek in „Nieuwe Tijden”).

dë púngël : de unster, weeghaak.

pùzzë : optillen om het gewicht te schatten. Pùs dat éns : Licht dat eens op, hoe zwaar dat is.

ët pwòisbillëkë : het kommunieprentje.

ët pwòisfés : het kommuniefeest.

dë pwòiskáddo : het kommuniegeschenk.

èt pwòiskénd : de kommunikant.

zënë pwòissë hòuge : zijn kommunie doen
dë klèinë pwòissë : de eerste kommunie.
dë grotë pwoissë : de plechtige kommunie.

dë pwòr : de prei.

dë rajspap : sterrekruid ( vetplantje met gele, stervormige bloempjes).

dë ránk : kring door nat glas, enz nagelaten.
: vuile kring op linnen bv.
Meervoud : reng. Reng óndër zën òugë : (zwart om de ogen van vermoeidheid, uitputting, slapte).

dë rawbaws : de wildebras (rabauw ?) (scheldnaam).

dë rebzaoj, rebzooi : van de slechtste kwaliteit.

de rettël (én húr kòus) : de ladder (in haar kous).

rettëlë : rafelen. Mën maw rettëlt : Mijn mouw rafelt uit.

’t rëvellëkë : het notaboekje.

dë Riedajk : de Sacramentstraat (Rietdijk).

dë rietëkiekër : de gluurder, loerder (spotnaam).

’t Riggërstrjùtsjë : Rigostraatje. Nu Vermeylenstraat, Vermeulenstraat in de volksmond.

ritsë : er tussenuit muizen. Bwòvvénòp ritsë : ongemerkt naar boven sluipen. Dë strwòit òp ritsë : Heimelijk het huis uitsluipen.

roeffë : rukken. Awtroeffë, aofroeffë, wêegroeffë : Uitrukken, afrukken, wegrukken.

bladzijde 23

roeffëlë : met de vuile voeten erdoor gaan, ruw werken.

dë roet : de spoorweg. Dë rellë van dë roet : De rails van de spoorweg.

rôezëlë : wateren (kindertaal).

romëlë : rollen (met knikkers bv.).

ët rónd púnt : groot kruispunt. Dë rooi lichtë oin ët rónd púnt : De verkeerslichten aan het kruispunt.

ronné rénk van Sponzjé : Ronde ring van Spanje Kleuterspel.

dë ròs : het stoute meisje of vrouw (scheldnaam).

dë ròssel : de roest. Bëròssëlt : verroest.

rozëzjip : rood boerebloempje.

rùpsëlë : „boeren” bij het oprispen. ët kindsjë mòit nòg rùpsëlë : Het kindje moet nog ’n boertje laten.

dë rùs : dë graszode, ook gras tussen de stenen bv. Dë rùssë tùssë dë plevèistèin awtdun : De grasplukjes tussen de kasseien uitdoen.

dë rùts : de rietvoorn.

dë rwòis (van vòllëk) : gemeen volk (scheldnaam).

rwòistig : razend.

dë sébbëdèjjës, zébbëdèjjës (Zebedeus) : snul (spotnaam).

dë sint-grins : die weent „vùr ’n sjiet” (spotnaam).

dë sjaa, ët sjaakë : schuifgrendel(tje).

dë sjajvëroj : koude rilling over de rug.

dë sjamp : de spotternij.

dë sjampkaot : de spotprentkaart (ook „sjëkaon”).

dë sjampstèin : de schampsteen om een inrijpoort te beschermen voor de karrewielen.

ët sjaop : de kast. ët hánksjaop : de kleerkast.
ët naachsjëpkë : het nachtkastje.

dë sjaophaos : de kadé die altijd in moeders kasten aan 't snuffelen is (spotnaam).

dë sjaos : het scheermes.

sjarë : scharrelen. Blêur sjarë : bladeren scharrelen.

sjaw : geweldig, fel, erg. ’t és sjaw ! : ’t Is straf !

dë sjawl : het afdak.

dë sjëbabbël : de suikerbol, snoepje zonder papiertje.

dë sjëbráng : de deurstijl.

sjeddër : de rammelaar voor baby’s.

’n sjèif krajgë, gêvë : ’n schamper antwoord krijgen, geven.

’t sjèjjës : de scheidingslijn tussen twee eigendommen.

dë sjëkaon, sjampkaot : de spotprentkaart.
: spotnaam voor overdreven geschminkte vrouw.

dë sjélën okër : scheldnaam voor wie het niet ziet.

dë sjellëm : de schelm, de dief. Dën ermë sjellëm : de arme sukkelaar, hij verdiende beter.

bladzijde 24

sjëndéljèrrë : toetakelen (vooral het aangezicht). Zë gëzich és nògal gësjendëljèrd : Zijn gezicht is nogal toegetakeld !

dë sjenderrëm : uitwerpsel achter hoek of kant.

dë sjénk : de hesp, de ham.

dë sjerrëvlik : de glijbaan of de schuif-af.
: spotnaam voor kaalkop.

sjerrëvlikkë : glijden, baantje glijden.

sjezë : hard rennen.

ët sjietlêer : de katapult. ën gaffël snajjë vùr ë sjietlêer : ’n gaffel snijden voor ’n katapult.

dë sjik : de tabakspruim.

sjikkë : tabak pruimen.
: sturen, versturen. Voertsjikkë : wegsturen.

dë sjippëteur : de klungelaar.

sjippëtjèrrë : klungelen. Vë góin dó ni mèt sjippëtjèrrë : We maken er korte metten mee.

ën sjoeffël krajgë : ’n uitbrander krijgen.

sjoeftoech : hoed je ! Wees op je hoede (voor die of dat).

sjoekkënjèrrë : tergen, pesten.

dë sjôer : de bui (regen).

dë sjoestër : de schoenmaker, by. Armand van de sjoestër.

sjôewë : uitjouwen.

dë sjoj : de schade, nadeel.

sjojleuzig : nadelig, niet economisch.

dë sjòk : de schommel.

sjòkkë : schommelen.

ët sjòkkëpjèd : het schommelpaard. Spotnaam voor wie een schommelgang heeft.

dë sjómaasj (chômage) : toeslag aan N.M.B.S. voor laattijdig afhalen van goederen.

dë sjòt : de schop, trap (tegen de bal).

sjòttë : voetballen.

dë sjòuwër : de hesp, ham (ook sjénk).

dë sjrêep : de schram.

sjrenkëlë : glijden (niet op glijbaan). Awtsjrenkëlë : uitglijden.

ët sjriùm : de scheidingslijn tussen twee eigendommen.

dë sjriùmmër : vuile strepen (op de vloer), krassen op kast, auto, enz.

sjroebslëvròuw : zaterdag voor Tongeren kermis. Dan moet er geschrobd worden (n.a.v. O.L. Vrouw geboortefeest).

sjroempë : snerpend geluid maken (bv. op ’n viool).

ët sjroopkrùtsjë : papieren toetje met verharde siroop.

ët sjrwóm : de uiterste grens van de eigendom.

bladzijde 25

’t sjùins man : de komiek in de omgang.

ët sjùllëkë : het haarschilfertje.

ët sjùllëkëskrawd (mèt pispùtsjës) : heggewinde.

sjùrgë : zwoegen.

dë sjùrgër : de zwoeger.

ët sjuttëlwoittër : het afwaswater.
: slappe koffie (spottend).

sjwòpskniejë : X-benen (spottend).

dë sjwòpsmêert : Schaapsmarkt (aan de Nieuwstraat).

ët sjwòpsmëlkë : de Ceuleman-appel.

dë Sjwòpsstal : was tramhalte aan Luikersteenweg, waar nu het postsorteercentrum staat.

dë slaphángër : de slappeling (spotnaam).

ët slaodhatsjë, -hetsjë : spotnaam voor wie week van hart is.

dë slèg : de korte, maar harde regenbui.

dë slépër : oud Romeins koperen muntje.

slêudsjës (universels in ’t Frans) : mengsel van snoepgoed in de vorm van sinaasappelschijfjes, citroenschijfjes, geprente bloempjes, enz.

dë slingër : de hazelworm.

dë slip : de diepe snede (in huid bv.).
: de insnede (bv. in karton, zink, enz).

Slivvëneerëkë : aan de Elderenweg.

smêer gêvë, krajgë : rammel geven, krijgen.

dë smèt : de zweep.

dë smètskerrëf : huidbrand aan de anus.

smetsë : smakken met tong en lippen.

dë smoek : bovenste van een zak om bindkoord rond te doen.

dë smoekkëlbroek : de lange pofbroek.

dë smoelvër : de bladluis.

dë smôes : de morser, de viezerik. Ook de schurk.

smòttë : schrijnen van geschaafde huid, of het openspringen van de huid door bijtende koude.

snajkat : soort katje spelen. Als men voor de kat doorloopt, moet deze achter jou komen.

dë snel : ijzeren, geëmailleerde rechte pint van 1/2 liter, met oor.

dë soekkërklits : de suikerboon. ë tuutsjë soekkërklitsë : ’n hoorntje suikerbonen.

dë soekkërpis : suiker in de urine.

dë sozjë : het deken.

dë speelbág : het speenvarkentje (bereid).

dë speelrèis : de trouwreis.

spek : crêpe. Speklep : crêpe zolen. Speksjun : crêpe schoen(en).

bladzijde 26

spekzénge : volksgebruik met vastenavond. Het gekregen spek werd aan ’n staak geregen.

dë spéngël : de speld. Dë taw spéngël : de veiligheidsspeld. Dë wasspéngël : de wasknijper (spiekë).

ët spénnëgëwjèf : het spinneweb.

ët spiekë : de wasknijper of -speld.

Spoinsë lès : sexuele voorlichting (in het Patronaat o.a.).

dë spón : de spaak van wiel, de spijl van trapleuning, bed.

ët spookhëskë : het boswachtershuisje op Beukenberg.

dë spùit : de gieter. Leutër gietë mèt dë spuit : zeepsop gieten met de gieter.

ën staar én hùbbë : dronken zijn.

dë stadzwèitërs : spotnaam voor stadswerklieden.

dë stajp : de stut. Stajpë : onderstutten.

òp stáng jaogë : op de zenuwen werken. Lùt oech ni òp stáng jaogë : Laat je niet opjagen.

ët Staosëstrjùtsjë : Kleine Statiestraat, daarna Viaductstraat, daarna (Edm.) Jaminéstraat.

dë statsjrôef : het staartbeen. Ich vôel rêech òp m’n statsjrôef : Ik viel op het staartbeen.

dë stattël : de veter, de nestel.

ën stattël én hùbbë : dronken zijn.

dë stichël : horizontaal draaiend kruis op paal aan smalle doorgang van weide.

stichëlë, stèchëlë : ruzie zoeken, steken zetten.

dë stichëler : de ruziemaker.

dë stiekëling : de stekelbaars.

dë stinkër : de tageet (bloem).
: scheldnaam voor verwend, eigenzinnig kind.

dë stoempër : de zuiger op steel om de was te doen.
: stamper om moes te maken.

stoeppëlë : foutief vooruitkomen bij het knikkeren.

dë stoeppëler : scheldnaam voor hij die stoepelt.

dë stramp : de lederen beenkap.

dë stránk : de rug (breed gebouwd of met pijnlijk gevoel). Zjë ziet bëdánk mèt në stek òp oerë stránk (schertsend gezegd) : Je bent bedankt … met ’n stok op je rug.

’n streep én hùbbë : dronken zijn.

’t strik-ajzër : de breipriem.

strikkë : breien.

dë striksjun : de schaats(en).

dë strikstôel : de slede, ijsstoel.

bladzijde 27

dë stroekplis : de politieagent die de kwajongens in het oog moest houden.

dë strúmmës : ’n heel dun wafeltje. Në strúmmês mèt ë drùpkë : Fijn wafeltje met ’n borreltje (met nieuwjaar).

’t strúntsjë : het haardotje (bij oude vrouwtjes).

dë stùbdrajvërs : de piotten, het voetvolk (spottend).

Stúndërpwòit : Steenderpoort.

stùpkë sjietë : spel, waarbij munten van ’n kurk moeten afgeworpen worden met ’n andere munt.

de tajjër : de ketting om vee vast te leggen.

tajjërë : vee aan de ketting leggen.

dë tajmës : de tijm.

dë tákke : fistel aan de aars, het speen.

dë táppèt : de homosexueel. Gezegde : Hê és vùr dë mennëkës : Hij is voor de mannen.

dë tappëseur : iemand die ongelooflijke verhalen opdist, met grenzeloze fantasie.

tappësièrrë : behangen.
: ’n verzonnen, ongelooflijk verhaal opdissen.

taw : toe, gesloten. Uitdrukking : Dê és ni heel taw : Die is niet goed wijs.

de taw spéngël : de veiligheidsspeld.

tê : opa. Mem én tê : Oma en Opa.

dë teedreugër : spotnaam voor een dromer, een trage.

teeg : taai. ’t és në tegë : het is ’n taaie.

tëgoei : goed, mooi, fatsoenlijk. Sjref tëgoei : schrijf mooi. Zèt oech tëgoei : Zit fatsoenlijk.

teng : tijding. Teng krajgë :  bericht, nieuws ontvangen.

’t tëpeet : het behangpapier. òp ët tëpeet komë : te berde komen.

-terrë : achtervoegsel in bv. grajnëterrë (al wenend), laachtëterrë (al lachend), flùitëterrë (al fluitend), pánkëterrë (mankend).

tërwjès zin : dwars, tegendraads zijn.

dë tie : de fopspeen, de moederborst.

dë tietëmees : de pimpelmees.

dë tijèttëjawp : de hoepelrok met baleinen.

dë tims : de bloemzeef.

timsë : bloem ziften.

dë tir-sák : de katrol (om zakken op te trekken) („Tongers Frans”).

tjèggëstêkë : niet in de smaak vallen. Daj smoelpap sték mich tjèggë : Die griesmeelpap lust ik niet.

dë toellè : de individuele duivenconstateur (Merk Toulet).

dë toepplits : de voetklem op de fiets.

bladzijde 28

tôer òp tôer : om beurten. iedër òp zajnë tôer : iedereen op zijn beurt.

dë toert : de fruitvlaai.

dë tôet : de papieren puntzak. ët tuutsjë : het hoorntje.
: dë kwòilletôet : de kolenkit.
: spotnaam voor dom meisje of vrouw.

toettë : zaniken, zagen, zeveren.

dë toettër, dë toetnòl : de zaniker.

dë tooi : scheldnaam voor vals wijf.

ët tooikë : het teefje (wijfjeshond).

’t trabbat : het trottoir

trákkë : het wild opjagen bij de jacht.
: treuzelen, hangen blijven.

dë trákkër : de drijver bij de jacht.

dë trats : het klompnageltje. Në kilo glaozë tratsë góin kòwpë : één kg glazen klompnagels gaan kopen (1 april-mop).
: de pulp die overblijft na siroop stoken of bier brouwen.

dë tratskawl : de kuil voor de fruitpulp.

dë trëgu : het steenpuin van afbraak.

dë trèk : de tocht (luchtstroom)
: de wedde.

’t trèkbèdsjë van ët hospëtaol : ambulancekarretje met zeildoek over, om zieke of gekwetste te voeren naar het hospitaal.

trékkë : fotograferen. Zë trèk sjoon : Ze is fotogeniek.

’t trèkkoet : plaats waar het altijd tocht.

Treurëberrëg : aan de Elderenweg.

triaokëlë : kwellen, pesten.

dë Trisstrwòit : de Maastrichterstraat.

tròchëlë : driegen (met lange steken aan elkaar naaien).

dë troeffël : het truweel.

dë troep : de kalkoen.

trullë : rollen.

tùinë : lijken, blijken, schijnen. Dat tùint ni zó zwoor : Dat schijnt niet zo zwaar.

dë tùit : de drinkbus (ook bëdóng : bidon F.).

dë un : de ajuin. Unnësòp : ajuinsoep.

dë unnëkës : zilveruitjes (op azijn).

van èigës : vanzelf. Dat gèit van èigës : dat gaat vanzelf. Dat és van van èigës : dat is toch zeker.

dë varing : de schurk, deugniet (scheldnaam).

dë vas : de hiel (van voet), de hak (van schoen) N.B. „vessem” is Zuid-Nederlands.
Als iemand zich verveelt en vraagt wat hij moet doen, dan krijgt hij als antwoord : Spélt wat mèt oer tenë, vur ët gëmaok van oer vassë : Speel wat met je tenen voor het gemak van je hielen. Haaf lep én vassë : zolen en hakken (schoenmaker).

bladzijde 29

dë vatsji : de koewachter.
: de vieze nietsnut (scheldnaam).

dë vêer : de mallejan (voor transport van boomstammen).
: de vetlaag in netvorm bij zwijn.

’t vêervét, vêrëvèt : varkensvet van de „vêer”.

dë vêgër, dë viezë vêgër, ë vies man : scheldnaam voor iemand die voor niets terugdeinst, ’n haantje vooruit.

vèil hùbbë : problemen hebben. Wao hèj’ vèil : Wat heb je aan de hand ?

vèil zin : gebeuren, gaande zijn. Wao és dó vèil ? : Wat is er gaande ? N.B. Veil hebben : Te koop hebben (A.B.N.).

dë veldkê : de rolkei. Veldkêjë vùr ’t sjietlêer : Keien voor de katapult.

dë veldkets : de veldduif.

dë vëraandëringë, heurë klómmël, dë vòddë : maandstonden.

vërdajzëld : buiten westen, K.O.

(zich) vërdwòillë : zich vergissen.

ët verkëskrawt : kruid om thee te maken voor diabetes.

ët verkësstellëkë : kapel aan de omgang van de Basiliek. Vroeger werd er „kristëleer” gegeven aan de „pwòiskéndër” (kommunikanten).

vërklattërë : verward geraken (garendraad, koord, enz).

vërkrúnkëlë : kreuken. M’n himmë és helëgans vërkrinkëld : Mijn hemd is gans gekreukt.

vërtiepëltaopëld : uit zijn lood geslagen, verbouwereerd.

dë vërtuutë : de flauwe kuren.

dë vés : de windel. énvéssë : omwindelen.

dë vets : de rafel. Dat és gèin vets wjèd : Dat is niets waard.

vèttë : hard rennen. Dê moe’sjë zin vèttë ! : Die moestj e zien rennen !

dë Vèttë Verkësmêert : de Vette Varkensmarkt, nu het Regulierenplein.

vèzjë : vruchtbaarheid door bemesting. „Vettigheid” van de bodem.

’t vies man : die alles durft, het haantje vooruit.

dë vinstërlattaj : de vensterbank.

’t vinstërlêer, dé lêrë lap : het zeemvel.

dë vis : de bunzing.

ët vjèddël èiër : 26 eieren (25 plus 1) (Vierdel is 1/4 van 100).

vjèrdig : gereed, klaar. Dê hèt dó iet vjèrdig gémok : Die heeft daar wat uitgespookt.

’t Vleubergskë : (het Vlooienbergje) aan de Zagerijstraat.

dë vljùt : de straatgoot.

bladzijde 30

dë vljùtti : de straathond, ook voor nietsnut (minachtend).

dë vlúm : de (fijne) visgraat. N.B. : „vlijm” is A.B.N. voor heelkundig mesje om een ader te openen. (vlijmscherp).

dë vòddë : de maandstonden (vulgair).

voert : weg (in samenstellingen) Voertsjikkë : wegsturen. Zie voert ? : Ga je weg ?

dë vùrrëk : de voorschoot. Në sattinèttë vurrëk : een zwart-satijnen voorschoot (schoolkledij).

ët vùrrës (voorhuis) : voorportaaltje aan werkmanswoning.

vürrwao, vërwao ? : waarom ?

dë vuurkállëpé : de stoomcarrousel. 1) Peckstadt, 2) Poupier, 3) Bosman (Tongeren kermis).

dë vwòr (de voor) : de haarscheiding.

dë vwòr op : ervandoor. Zë zin dë vwòr òp : Ze zijn ervandoor.

dë wabbi : de halve gare (spotnaam).

waj : toen. Waj ? : hoe ? Wajdat ? : hoedat ? Waj dèk ? : hoe dikwijls ?

’t wajnbúmkë mèt wajnblumkës : specerijstruik met wijnrode, welriekende bloempjes.

dë wajzëvròuw : de vroedvrouw.

Wao ? : wat ? Wao duu naw ? : wat doe je nu toch wel ?

dë watsj : de oorvijg

dè werm : ronde paal voor de nok van het dak.

dë wès : ’n busseltje gras, stro, kruiden, enz.

willëg : bronstig. Dë kôe és willëg : De koe is bronstig.

dë wippër : botercaramel in bloemsuiker.

dë Wiskësgraof : Pliniuswal (Vroeger acaciabomen met „wiskës” : twijgjes, door de kwajongens gebruikt om andere kinderen tegen hun kuiten te slaan. Striemende pijn.

dë wjèndrik : soort oogpuist onder het ooglid.

’t woggës : het kinderheil (Daar worden de kindjes o.a. gewogen).

dé wóin (én dë zaj) : de mannetjes- (en de vrouwtjes-duif).

’t woittërzekske : de kleine begonia.

dë zaat-sel : de zoutbak (in de keuken, met klapdeksel).

dë zajg : het vergiet.

’n záng grêen : ’n handvol graanstengels. Als de oogst was ingehaald, dan gingen de mensen de graanstengels rapen (lezen) die waren blijven liggen. Wat in één hand kon gehouden worden, noemde men ’n záng”. Die bond men samen met een strohalm. Veel zangen samen is ’n bussel.

dë zaps : de wesp.

dë Zeedajke : achter Beukenberg.

’t zeel oin hùbbë : de opdracht gekregen hebben (met tegenzin).

bladzijde 31

dë zéildrêjër : de koordendraaier.

dë zêlingë : de plantaardappelen.

dë zemëlëknùipër : de sufferd (spotnaam).

zengërë : zegenen. Als iemand niest, zegt men : „Gòd zengërt oech … mèt hóndërddôezënd fráng” : „God zegene U … met honderdduizend frank.” Ander gezegde : „ ’t Rengért dat ’t zengërt ” : „Het regent dat het giet”.

dë zich : de zeis. Zichtë : maaien.

ët zichmësjien : de maaimachine.

dë „zjas” van Cerkël : de kleine harmonie van Concordia.

dë zjat : het kopje. Zjattë én tëleurë : kopjes en borden.

ën zjëhem : ’n lelijk wijf (spotnaam).

dë zjézëkësklotër : spotnaam voor iemand met flauwe manieren.

dë zjid : rechthoekige plafondbalk (12,5 x 6 cm).

’t zjipkë : snoepje, plat, ruitvormig, anijssmaak.

dë zjits : de tuinslang.

zjitsë : spuiten (met darm).

zjoeggëlë : schudden, wiebelen. Duréingëzjoeggëld : dooreengeschud. Op zjoeggël góin : Op schok gaan.

dë zjozzëmien : de sering.

zjus ! : juist. Gezegde : „Zjus és zjus !” : „Dat is maar juist ook !” : Tot ziens, of adieu.

dë zónk : inzinking in oppervlakte, bv. huid, dak, land.

ët zónnëkë : de aster.

’t zooit (werkw.) : het staat er vol van, er is overvloed van. Bv. : Ebbërë dat ’t zooit ! : Aardbeien in overvloed !

dë zùl : de deurdorpel. Awtsjrenkëlë òp dë zul : Uitglijden op de dorpel van de deur.

dë zwaos : de spekzwoerd.

Zwat Petërkë : Joker ( kaartspel).

dë zwèllëk : rubberen onderlegger in wiegje of bed.

zwetsë : andere kinderen overdragen om te mouwvegen.

dë zwetsér : de overdrager, die te veel babbelt en zo iemand verraadt.

dë zwik-zwák : spotnaam voor lange slungel. Gezegde : „Lángë zwikzwák, kòttë dikzak” (spottend).

dë zwins : de zwaaiende beweging. Hê kôem mèt në zwins dë drê úm : Hij kwam met ’n zwaai de bocht om. Në zwins rònd oer orë : Een zwaai om de oren.

zwinsë : ronddraaien (met iets), zwieren met iets. Mèt oer errëm zwinsë : Met je armen zwieren.

dë zwinskës : hoge kermismolen met stoeltjes, die aan lange kettingen met ’n brede zwaai rondzwieren.

dë zwòin : de room.

dë zwoilmër : de zwaluw.

bladzijde 32

Verantwoordelijke uitgever : L. Severijns, Tongeren.

Nadruk verboden.

Drukwerk: Bertrand Tongeren